my foot! (το μάτι μου!)

Τα πιο δημοφιλή, παγκοσμίως, σήμερα παιχνίδια, με τη μορφή γνήσιου παιχνιδιού, αθλήματος ή videogame, είναι τα ομαδικά παιχνίδια που παίζονται με μπάλα, στα οποία η νίκη εξασφαλίζεται με τη διείσδυσή της είτε σε έναν περιορισμένων διαστάσεων και καλά προστατευόμενο χώρο της επικράτειας των αντιπάλων (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, πόλο, χάντμπολ, χόκεϊ, κλπ) είτε σε όλο το χώρο της επικράτειας (βόλεϊ, τένις, κλπ). Μέχρι τον 10^ο μ.Χ. αιώνα, τα ομαδικά παιχνίδια (διείσδυσης) της μπάλας δεν ήταν παραπάνω από τα δάχτυλα του ενός χεριού. Από την εποχή αυτή και μέχρι τον 18^ο και 19^ο αι. συγκεντρώνουν σταδιακά την προτίμηση  χωρικών και ευγενών, εργατών και βιομηχάνων, υπηρετών και βασιλιάδων. Από τα τέλη του 19^ου αι. επινοούνται και άλλα (μπάσκετ, υδατοσφαίριση, χάντμπολ) και μέχρι στις μέρες μας είναι τα μόνα που υπάρχουν. Μέσα σε μια χιλιετία από ανύπαρκτα έγιναν πολλά και κυριάρχησαν. Από όλα αυτά τα ομαδικά  παιχνίδια διείσδυσης της μπάλας, το πιο δημοφιλές είναι το ποδόσφαιρο (soccer) αλλά δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή εξήγηση του φαινομένου. Με την παρούσα εργασία θα επιχειρήσω να δείξω ότι δεν μπορέσαμε να δώσουμε μια ικανοποιητική απάντηση σε αυτό το αίνιγμα διότι δεν επισημάναμε το ερώτημα  και, συνεπώς, δεν δώσαμε μια απάντηση, γιατί τα ομαδικά παιχνίδια διείσδυσης της μπάλας συγκέντρωσαν, από τον 12^ο αι και με ολοένα και μεγαλύτερο ζήλο, το ενδιαφέρον των ανδρών με αποτέλεσμα όχι μόνο να εξαφανίσουν όλα τα άλλα αλλά και να επινοήσουν νέα. Εάν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, ίσως να μπορέσουμε να διατυπώσουμε στο μέλλον και μια γενικά αποδεκτή λύση του αινίγματος της παγκόσμιας λατρείας του ποδοσφαίρου. Το ερώτημα αυτό είναι το πρώτο, χρονικά και λογικά, που οφείλουμε να διατυπώσουμε και να απαντήσουμε. Υπάρχουν όμως κι άλλα. Ας τα δούμε.

Από τον 12^ο αι. παιζόταν στην Αγγλία ένα παιχνίδι που ήταν γνωστό ως παιχνίδι της μπάλας και από τα τέλη του 16^ου αι. ως ποδόσφαιρο (footeball). Από τις πρώτες μέρες της εμφάνισής του, οι αρχές (δικαστές, σερίφηδες και βασιλιάδες) απαγόρευαν την διεξαγωγή του γιατί, όπως φαίνεται από το “Διάταγμα για τη συντήρηση του πυροβολικού και την απαγόρευση των παράνομων παιχνιδιών” του Ερρίκου Ζ΄(1447-1509), το οποίο καταργήθηκε το 1845, οι αγρότες, οι εργάτες και οι υπηρέτες προτιμούσαν να παίζουν μπάλα παρά να συντηρούν το πυροβολικό, να πολεμούν και να εργάζονται στα νεοπαγή εργοστάσια. Τις πρώτες δεκαετίες του 19^ου αι. η αστυνομία και ο στρατός είχε καταφέρει να απαγορέψει ολοσχερώς την διεξαγωγή δημόσιων, ανοιχτών ποδοσφαιρικών συναντήσεων, που δεν ήταν τίποτα άλλο παρά μαζικές συμπλοκές, χωρίς κανονισμούς, μεταξύ χωριών και ενοριών με πολλούς τραυματισμούς και συχνούς θανάτους, με αποτέλεσμα το παιχνίδι αυτό να επιβιώσει μόνο σε τέσσερις πόλεις, όπου παίζεται μέχρι και σήμερα, μια φορά το χρόνο, και να υιοθετηθεί και να λατρευτεί  από τα αγόρια και τους έφηβους που το έπαιζαν επί αιώνες στα προαύλια των ιδιωτικών σχολείων των πλούσιων αριστοκρατών και αστών. Εκεί μέσα, στις στενόμακρες αυλές των σχολείων, ήδη από τα τέλη του 18^ου και αρχές του 19^ου αι., ο αριθμός των παικτών κάθε ομάδας άρχισε να περιορίζεται συνεχώς και να εμφανίζονται οι πρώτοι κανονισμοί. Οι βάσεις της διαμόρφωσης του σύγχρονου ποδοσφαίρου είχαν τεθεί. Οι απόφοιτοι των σχολείων συνέχισαν να παίζουν και στα πανεπιστήμια. Όταν αποφοιτούσαν, για να μπορούν να επιδίδονται σε αυτό χωρίς να καταδιώκονται από την αστυνομία και το στρατό, δημιουργούσαν νόμιμους συλλόγους και καθόριζαν συγκεκριμένους χώρους όπου θα το έπαιζαν. Ο πρώτος σύλλογος εμφανίζεται το 1855, στο Σέφιλντ. Οι αγρότες και οι εργάτες δημιούργησαν κι αυτοί τους δικούς τους συλλόγους κι έτσι το ποδόσφαιρο επέστρεψε στο λαό αλλά τελείως αλλαγμένο. Το 1862, στην ίδια πόλη, οι σύλλογοι έγιναν 15. Το ίδιο συνέβη και σε άλλες πόλεις. Όπως όλα τα παιχνίδια που παίζονται πολύ διαφορετικά από περιοχή σε περιοχή, κάθε σχολείο, πανεπιστήμιο και σύλλογος έπαιζε το ποδόσφαιρο με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο, είχε δηλαδή τους δικούς του κανονισμούς. Η κατάσταση αυτή δεν επέτρεπε τη διεξαγωγή ποδοσφαιρικών συναντήσεων μεταξύ των ομάδων των σχολείων, των πανεπιστημίων και των συλλόγων κι έτσι, από το 1837, έγιναν πολλές απόπειρες ώστε να διατυπωθούν κανονισμοί γενικής αποδοχής. Οι απόπειρες αυτές δεν έφεραν αποτέλεσμα παρά μόνο το 1863. Τη χρονιά εκείνη, έντεκα σχολεία και σύλλογοι του Λονδίνου, συγκρότησαν, στην πρώτη τους συνάντηση, στις 26 Οκτωβρίου την  Ένωση Ποδοσφαίρου (Football Association). Κατά τη διάρκεια των επόμενων τεσσάρων συναντήσεων, η  Ένωση διασπάστηκε. Η διαφωνία που προκάλεσε την διάσπαση αφορούσε τη κλοτσιά. Οι περισσότερες ομάδες υποστήριζαν ότι η κλοτσιά πρέπει να καταργηθεί·  υπήρξαν όμως και ομάδες που διαφώνησαν έντονα με το επιχείρημα ότι η κατάργησή της θα έκανε το παιχνίδι λιγότερο ανδροπρεπές. Στην έκτη και τελευταία συνάντηση, στις 8 Δεκεμβρίου, οι ομάδες που παρέμειναν στην Ένωση Ποδοσφαίρου κατάφεραν να συμφωνήσουν και να διατυπώσουν 14 κανονισμούς, οι οποίοι διαμόρφωσαν το σύγχρονο ποδόσφαιρο.

Continue reading →

εισαγωγή

1. διείσδυση και δυτικός πολιτισμός

2. η προέλευση της λατρείας της διείσδυσης

3. διείσδυση και Πατριαρχία

4. παιχνίδια με μπάλα στην αρχαία Ελλάδα

5. παιχνίδια αναπαράστασης της μάχης

6. στόχος είναι η τρύπα

7.  οι θεατές ήταν κάποτε παίκτες

8. αθλητισμός της διείσδυσης

9. gooool!

10. οπή περιωπής

11. (don’t) shoot!

12. το γκολ είναι ο οργασμός του ποδοσφαίρου

13. “μες το κώλο νοιώθεις ένα βάρος. . .”

14. παραλληλόγραμμη κωλοτρυπίδα

15. βιασμός ή αλλαξοκωλιά;

16.  διεκδίκηση της μπάλας, διεκδίκηση του φύλου

17. ποδόσφαιρο και πόνος

18. γυναίκες και ποδόσφαιρο

19. οι επιθέσεις των πρωταθλητών του Μαρκήσιου ντε Σάντ

20. τεχνικές αφήγησης και τηλεοπτικής μετάδοσης

συμπεράσματα

βιβλιογραφία

Το ποδόσφαιρο, ως παιχνίδι και ως άθλημα που εμφανίστηκε σε κοινωνία του δυτικού πολιτισμού και διαδόθηκε σε όλη την υφήλιο μέσα σε λίγες δεκαετίες, είναι μια έκφραση της λατρείας της διείσδυσης που προέρχεται από τον πόλεμο (διείσδυση = φόνος, κατάκτηση, νίκη) και επεκτάθηκε όπου επεκτάθηκε και ο πόλεμος, δηλαδή σε όλα ανεξαιρέτως τα κοινωνικά πεδία: στις σχέσεις του Κυρίου με τη φύση και με τον υποτελή παραγωγό του κοινωνικού πλούτου.

Σύμφωνα με τις αρχές της λατρείας της διείσδυσης, όποιος επιτυγχάνει τη διείσδυση είναι νικητής, ισχυρός, άξιος, δυνατός, κυρίαρχος. Αντιθέτως, όποιος υφίσταται την διείσδυση είναι χαμένος, ανίσχυρος, ανάξιος, αδύναμος, υποτελής, άξιος χλευασμού, περιφρόνησης και ταπείνωσης.

Το ποδόσφαιρο είναι ένα από τα πολλά ομαδικά αθλήματα στα οποία η νίκη εξασφαλίζεται με τη διείσδυση της μπάλας σε ένα συγκεκριμένο, καλά φρουρούμενο χώρο της επικράτειας των αντιπάλων (αθλητισμός της διείσδυσης). Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, τα μόνα αθλήματα (παιχνίδια) που υπάρχουν και είναι τα πλέον δημοφιλή είναι τα αθλήματα διείσδυσης. Μέχρι την κατασκευή των πυροβόλων όπλων ήταν ελάχιστα. Από τα εκατοντάδες που παίζονταν στην αρχαία Ελλάδα, δεν υπήρχε ούτε ένα παιχνίδι διείσδυσης. Τα παιχνίδια διείσδυσης κυριαρχούν στο βαθμό που βελτιώνεται η αποδοτικότητα των πυροβόλων όπλων (δεύτερο μισό του 19^ου αι.)

Το γεγονός ότι ένα παιχνίδι διείσδυσης  γίνεται άθλημα, το οποίο εξ ορισμού είναι θεσμοποιημένη στρατιωτική άσκηση (αγώνες ταχύτητας, ακοντισμός, τοξοβολία, σκοποβολή με πυροβόλα, κλπ)  ή αναπαράσταση της μάχης (πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο, κλπ)  δείχνει ότι αποτελεί συμβολική αναπαράσταση της μάχης.

Εκ των πραγμάτων, σε ένα πρώτο επίπεδο, η μπάλα είναι βλήμα: ένα δυνατό σουτ (πυροβολισμός) από κοντινή απόσταση είναι δυνατόν να σκοτώσει ένα παιδί. Μεταξύ των ποδοσφαιριστών τα πλήγματα από το βλήμα αυτό δεν είναι θανατηφόρα αλλά όλοι προσπαθούν να τα αποφύγουν. Ελαφροί και σοβαρότεροι τραυματισμοί είναι στην ημερήσια διάταξη. Η διείσδυση είναι συμβολική βία. Είναι αδύνατον να υπάρξει ποδόσφαιρο χωρίς άσκηση πραγματικής και συμβολικής βίας.

Continue reading →

Από τον 12^ο αιώνα και μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα, παιζόταν σε χώρες της δυτικής Ευρώπης πολλά παιχνίδια με μπάλα στα οποία η νίκη επιτυγχάνονταν με τη διείσδυσή της είτε σε κάποιο εκ των προτέρων καθορισμένο στενό χώρο (πόρτα ανοιχτή, είσοδος κτιρίου, ένα άνοιγμα ανάμεσα σε δυο πασσάλους ή δυο θάμνους, σε ένα κύκλο) είτε σε ένα χώρο που καθορίζονταν από μια γραμμή στο έδαφος ή ένα αντικείμενο (πέτρα, δένδρο, κλπ).

Continue reading →

Ποια είναι τα πιθανά αποτελέσματα ενός ποδοσφαιρικού αγώνα ανάμεσα σε δυο ομάδες ανδρών; Να μην επιτευχθεί η πολυπόθητη διείσδυση, η λεγόμενη λευκή ισοπαλία (0-0)· οι δυο ομάδες να επιτύχουν τον ίδιο αριθμό διεισδύσεων, δηλαδή ισοπαλία με την επίτευξη ισάριθμων διεισδύσεων (1-1, 2-2, κλπ)· η καθαρή νίκη (1-0, 2-0, κλπ)· η νίκη με επίτευξη περισσότερων διεισδύσεων από τον αντίπαλο (2-1, 3-2, κλπ)· η καθαρή ήττα (0-1, 0-2, κλπ) και η ήττα με επίτευξη διεισδύσεων (1-2, 2-3, κλπ).

Ενώ δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η νίκη είναι προτιμότερη της ισοπαλίας και η ισοπαλία της ήττας, δεν είναι σαφές ποια από τις δυο μορφές ήττας, ισοπαλίας και νίκης προτιμούν οι οπαδοί. Προτιμούν τον αγώνα που λήγει 0-0 ή αυτόν που λήγει 4-4; Τη νίκη με 1-0 ή τη νίκη με 5-2; Να φάνε λίγα γκολ χωρίς να βάλουν κανένα ή να φάνε πολλά και να χώσουν κι αυτοί όσα μπορούν;

Τα διλήμματα αυτά διχάζουν τους λάτρες του ποδοσφαίρου. Ένας μικρός αριθμός από αυτούς προτιμά τη καθαρή νίκη και τη λευκή ισοπαλία: προτιμούν να νικήσουν με 1-0 παρά με 6-2. Προτιμούν το 0-0 παρά το 1-1. Προτιμούν, με άλλα λόγια, να επιβάλουν τη διείσδυση χωρίς να την υποστούν. Προκειμένου να μην την υποστούν, συμβιβάζονται με το να μην την επιβάλλουν.

Continue reading →

Το περιεχόμενο των συνθημάτων που επινοήθηκαν στις κερκίδες, στιγμιαία και αυθόρμητα, από τους ελληνόφωνους θεατές κατά τη διάρκεια των ποδοσφαιρικών αγώνων κατά τη διάρκεια του ΕURO 2004 μας παρακινεί να αναζητήσουμε τη σχέση του ποδοσφαίρου με το συχνά αναφερόμενο ρήμα γαμώ. Η αναζήτηση αυτή θα μας προσανατολίσει αναπόφευκτα προς τη μελέτη της σημασιολογικής  εξέλιξης του ρήματος. Πως φτάσαμε στη συχνότατη χρήση του ρήματος σε ποδοσφαιρικά συμφραζόμενα;

Continue reading →

“Ο ενθουσιασμός μας που μας κυρίευσε στα γήπεδα της Πορτογαλίας ήταν κάτι ανεπανάληπτο. Το ελληνικό στοιχείο πλημμύρισε κατά χιλιάδες τις εξέδρες και τους δρόμους της Ιβηρικής χώρας στην άκρη του Ατλαντικού και βροντοφώναξε με πάθος αμίμητα συνθήματα. Ίσως οι φίλοι μας Ευρωπαίοι να μην κατάλαβαν ποτέ τι ξεστόμιζαν οι τρελαμένοι Έλληνες, όμως ως πρωταθλητές είχαμε κάθε δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση. Η αποκομιδή μεγάλη. Η έμπνευση ατελείωτη.  Τα αποτέλεσμα απολαυστικό. Συνθήματα που ακούστηκαν στο Euro 2004 από τους Έλληνες φιλάθλους …”  (1)

Τα συνθήματα που ακούστηκαν από τους Έλληνες φιλάθλους στα γήπεδα της Πορτογαλίας κατά τη διάρκεια του Euro 2004 δεν ήταν αμίμητα, η αποκομιδή δεν ήταν μεγάλη, η έμπνευση δεν ήταν ατελείωτη. Όσο για το αποτέλεσμα, για πολλούς είναι όντως απολαυστικό, όχι όμως και για όλους! Οι οπαδοί της Εθνικής Ελλάδος συναντήθηκαν στα γήπεδα της Πορτογαλίας ως οπαδοί τοπικών συλλόγων και επανέλαβαν, αυτούσια ή τροποποιημένα, τα κοινά ή τα ιδιαίτερα συνθήματά τους που φωνάζουν στις κερκίδες των γηπέδων κατά τη διάρκεια των αγώνων μεταξύ των ποδοσφαιρικών ομάδων που υποστηρίζουν. Στη περίπτωση της εθνικής ποδοσφαιρικής ομάδας, ο εχθρός ήταν κοινός, επομένως και ο στόχος. Τα συνθήματα που ακούστηκαν δεν εξέφρασαν μόνο την ποδοσφαιρική ομόνοια που επετεύχθη αλλά και συμπύκνωσαν με τον καλύτερο τρόπο την ιδεολογία αυτών που τα διατυπώνουν και τα υποστηρίζουν. Η μελέτη των συνθημάτων είναι ο καλύτερος τρόπος να επισημάνουμε τα κομβικά σημεία αυτής της ιδεολογίας, δηλαδή να εξακριβώσουμε πως βλέπουν το ποδόσφαιρο οι ίδιοι οι οπαδοί, και με αυτό το ζήτημα θα ασχοληθούμε σε αυτό το κεφάλαιο.

Από τα συνθήματα μαθαίνουμε ότι όταν νικάμε τον αντίπαλο, όταν δηλαδή επιτυγχάνουμε περισσότερες διεισδύσεις από αυτόν, τον γαμάμε (2).  Γαμήσαμε τους Γάλλους και πάμε τελικό, εοεεε, εοοο! Τώρα οι Γάλλοι είναι τάβλα, πως γαμά-, πως γαμάμε στην Ελλάδα! Ουλελέ κι αμάν αμάν, τα Γκρέκια γαμήσαν τον Ζιντάν. Σας γαμάμε όλοι παρέα, με αρχηγό τον Χαριστέα. Με σαμπάνια και χαβιάρι, σας πηγαίνουμε γαμιώντας ως τον Αρη. Χαριστέα, στα παιχνίδια, βάλε μέ-, βάλε μέσα και τ’ αρχίδια. Ζιντάν Ζιντάν, απ’ το γαμήσι τ’ αρχίδια μας πονάν. Έπαιξες το ρόλο του Γκουσκούνη, Καραγκούνη, Καραγκούνη. Ζαγοράκη σούβλισες αρνί, τον Ανρί, τον Ανρί. Με το Ζήση, με το Ζήση, θα τρελάνουμε το Φίγκο στο γαμήσι. Δε βάλατε μυαλό, δε βάλατε μυαλό, πούτσα στη πρεμιέρα και στο τελικό. Έριξες μια πούτσα τελευταία, Χαριστέα, Χαριστέα. Και στο τελικό θα έχει πάρτι, με το Φίγκο στο κρεβάτι. Continue reading →