4. κοινόχρηστο δίκτυο, κόμβος και κομμουνισμός

Στα προηγούμενα άρθρα, φίλες και φίλοι αναγνώστες, παρατηρήσαμε ότι στις ταξικές κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος δημιουργούνται ή επιβιώνουν από το απώτατο παρελθόν πολλοί θεσμοί οι οποίοι διαθέτουν πολλά κομμουνιστικά χαρακτηριστικά (ανοιχτή έκθεση, ελεύθερη πρόσβαση, συμβίωση, συνεργασία, εναλλαγή, προσωρινότητα, κοινοχρησία, κοινοκτησία. δημιουργική σύγκρουση) και ασχοληθήκαμε με τρεις από αυτούς: το δρόμο, την κοινοτική βιβλιοθήκη και το ασανσέρ. Τους θεσμούς αυτούς (οργάνωση χώρου, χρήση εργαλείων, κατανάλωση προϊόντων, κοινωνικές πρακτικές, κλπ) τους ονομάσαμε κομμουνιστικότητες, σημειώσαμε ότι θα τους πάρουμε μαζί μας όταν θα μεταβούμε σε μια κομμουνιστική κοινωνία και εκθέσαμε την άποψη ότι η μετάβαση αυτή όχι μόνο θα πάρει τον χαρακτήρα επέκτασης και διεύρυνσης των κομμουνιστικοτήτων αλλά και ότι αυτές θα είναι το πρότυπο οργάνωσης όλης της κοινωνίας και ειδικά της κομβικής κοινωνικής πρακτικής, της οργάνωσης της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου. Τα ζητήματα που φέρνουν στο προσκήνιο της θεωρίας οι κομμουνιστικότητες είναι πολλά, ενδιαφέροντα και σημαντικά και θα ασχοληθούμε με αυτά αφού πρώτα μελετήσουμε άλλη μια από αυτές, ίσως την πιο σημαντική: τα κοινόχρηστα δίκτυα.

Στο ερώτημα εάν μπορούμε να διαθέτει ο καθένας και η καθεμιά το δικό του οδικό δίκτυο, απαντήσαμε κατηγορηματικά πως αυτό είναι αδιανόητο και αδύνατο. Η ύπαρξη όμως μιας οποιαδήποτε κοινωνίας, όπως υποστηρίζουν οι ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι και οικονομολόγοι, ερείδεται στην ύπαρξη και λειτουργία δικτύων: παράλληλων και επάλληλων, πολλές φορές επικαλυπτόμενων, διάσπαρτων, αυτοδιαχειριζόμενων ή μη, γενικού ή μερικού χαρακτήρα. Το δίκτυο είναι ένα σύμπλεγμα από δρόμους, γραμμές, αγωγούς, σωληνώσεις, συνδέσεις που διασταυρώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να παράγουν με την ολιγίστην δαπάνην την πλείστην χάριν, όπως πίστευε και ένας φτωχός γεωργός και ποιητής της Βοιωτίας του 700 π. Χ., ο Ησίοδος. Αν και κάθε δίκτυο έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι όλα τα δίκτυα έχουν και μια κοινή ομοιότητα: τον κόμβο. Ο κόμβος είναι ένας χώρος εισροής στοιχείων(ανθρώπων, υλικών, ενέργειας, γνώσης, πληροφοριών, μηνυμάτων, κλπ), σύνθεσης αυτών των στοιχείων και εκροής των προϊόντων της σύνθεσης. Ας δούμε έναν πολύ γνωστό μας κόμβο, το ταχυδρομείο, το οποίο ασφαλώς, ως κομμουνιστικότητα, θα υπάρχει και σε μια κομμουνιστική κοινωνία.  Στο ταχυδρομείο καταθέτουμε επιστολές, χρήματα ή δέματα. Πως φτάνουν στον προορισμό τους. Η κατάθεση και η διανομή είναι προσωπική, η αποστολή όμως δεν είναι και δεν μπορεί να είναι. Το κάθε εισερχόμενο στοιχείο δεν αποστέλλεται μόνο του. Τα στοιχεία που εισρέουν στο ταχυδρομείο ταξινομούνται με βάση τον προορισμό τους και εφόσον μαζευτούν αρκετά, αποστέλλονται. Από την άλλη, στο ταχυδρομείο της περιοχής μας εισρέουν στοιχεία από άλλα ταχυδρομεία, τα οποία θα διανεμηθούν στους κατοίκους.  Ο τρόπος αυτός αποστολής εξασφαλίζει λιγότερη εργασία και λιγότερη κατανάλωση μεταφορικών μέσων και ενέργειας. Φαντάζεστε τι θα γινόταν εάν ο καθένας και η καθεμιά συνδέονταν τηλεφωνικά άμεσα με όλους τους άλλους; Η γη θα καλύπτονταν με καλώδια. Η ύπαρξη όμως των κόμβων του τηλεφωνικού δικτύου μειώνει στο ελάχιστό τη δαπάνη και αυξάνει στο μέγιστο τις ωφέλειες.

Continue reading

3. δρόμος και κομμουνισμός

ΠΟΤΖΟ Ο δρόμος ανήκει σε όλους.

ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ Αυτό είπαμε κι εμείς.

ΠΟΤΖΟ Είναι αίσχος, αλλά έτσι είναι

Σ. Μπέκετ, Περιμένοντας τον Γκοντό

Στα προηγούμενα άρθρα για το ασανσέρ και την κοινοτική βιβλιοθήκη διαπιστώσαμε ότι αποτελούν μορφές του κομμουνισμού της καθημερινής ζωής στη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία, τις οποίες αποκαλέσαμε κομμουνιστικότητες και ότι αξίζει να τις μελετήσουμε και να τις πάρουμε μαζί μας όταν θα μεταβούμε σε μιαν άλλη κοινωνία όπου θα επικρατεί η κοινοχρησία και η κοινοκτησία σε όλους τους κοινωνικούς χώρους. Στη περίπτωση της κοινοτικής βιβλιοθήκης είδαμε ότι η μετάβαση αυτή παίρνει τη μορφή της διεύρυνσης μιας συγκεκριμένης και ιστορικά δημιουργημένης κομμουνιστικότητας. Σήμερα, θα καταπιαστούμε με μια κομμουνιστικότητα η οποία προϋπήρχε των ταξικών κοινωνιών: το δρόμο. Πως θα είναι ο δρόμος σε μια κομμουνιστική κοινωνία; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, θα πρέπει πρώτα να δώσουμε μια απάντηση σε κάποια άλλα ερωτήματα που προηγούνται λογικά και χρονικά. Πως ήταν ο δρόμος πριν την επικράτηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, πριν δηλαδή της εισβολή και την κυριαρχία του αυτοκινήτου; Πως είναι σήμερα;

Κάποτε, και για πολλές χιλιετίες, από την εμφάνιση των πρώτων οικισμών κατά την νεολιθική εποχή και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο δρόμος ήταν ένας χώρος συμβίωσης, συνεργασίας, δημιουργικής σύγκρουσης, κοινοχρησίας και κοινοκτησίας. Στις ταξικές κοινωνίες, ήταν βέβαια και ένα πεδίο μαχών μεταξύ των υποτελών Παραγωγών και του Κράτους, αλλά αυτή είναι μια διάσταση με την οποία θα καταπιαστούμε όταν θα προσεγγίσουμε ζητήματα της θεωρίας της επανάστασης που άπτονται  αυτών του κομμουνισμού. Ο δρόμος δεν ήταν απλά ένα πέρασμα, ένας χώρος μετακίνησης,  αλλά ένας κοινόχρηστος και κοινόκτητος χώρος ζωής: οι άνθρωποι εκεί εργάζονταν, μάθαιναν, δίδασκαν, έπαιζαν, χόρευαν και τραγουδούσαν, αγόραζαν και πουλούσαν, ερωτεύονταν, έτρωγαν και κοιμόντουσαν. Ήταν μια κομμουνιστικότητα. Η κατάσταση άλλαξε δραματικά όταν, στις αρχές του 20ου αιώνα, εισέβαλε το αυτοκίνητο. Ενώ στην αρχή αποτελούσε συστατικό μέρος της ζωής του δρόμου, κινιόνταν δηλαδή αργά, πολύ σύντομα με την ταχύτητα του έδιωξε όσους όσοι ζούσαν εκεί, εξάλειψε όλες τις κοινωνικές πρακτικές που εκτυλίσσονταν, και έμεινε ο μοναδικός χρήστης. Ο πλούσιος σε κοινωνικές δραστηριότητες δρόμος φτώχυνε και έγινε ένας χώρος μηχανοκίνητης μετακίνησης. Εμφανίστηκε το πεζοδρόμιο, το οποίο δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο τόπος εξορίας των πεζών και των άλλων στοιχείων του δρόμου (ζώα και ποδήλατα). Η σημερινή χωροταξία του δρόμου δεν είναι παρά η καταγραφή στο χώρο μιας ιστορικής ήττας και καταστροφής: της ήττας των πεζών, της εξάλειψης πολλών και ετερόκλητων κοινωνικών δραστηριοτήτων, της δραστικότατης συρρίκνωσης μιας κομμουνιστικότητας. Η ταχύτητα του αυτοκινήτου συρρίκνωσε την κοινοχρησία και την κοινοκτησία του δρόμου αλλά δεν την εξάλειψε. Ποια είναι όμως οι συνέπειες της συρρίκνωσης αυτής της κομμουνιστικότητας; Γιατί δεν μπορεί να την εξαλείψει από προσώπου γης;

Continue reading

2. κοινοτική βιβλιοθήκη και κομμουνισμός

Στο προηγούμενο άρθρο (ένα ασανσέρ για τον καθένα; ) διατυπώσαμε την άποψη ότι κατά τη μετάβαση σε μια κομμουνιστική κοινωνία θα πάρουμε μαζί μας πολλές μορφές κοινοχρησίας και κοινοκτησίας που αναπόφευκτα εμφανίζονται  στην καπιταλιστική κοινωνία και τις οποίες ονομάσαμε  κομμουνιστικότητες. Μελετήσαμε μία από αυτές, το ασανσέρ, και στο μέλλον θα μας δοθεί η ευκαιρία να καταπιαστούμε διεξοδικά και με πολλές άλλες. Στις καπιταλιστικές όμως κοινωνίες επιβιώνουν και πολλές προκαπιταλιστικές κομμουνιστικότητες, τις οποίες ασφαλώς και θα πάρουμε μαζί μας,  και σήμερα θα ασχοληθούμε με μία από αυτές – την κοινοτική βιβλιοθήκη –  και στο επόμενο άρθρο με άλλη μία, το δρόμο.

Ισχυρίζονται πολλοί ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πως θα είναι μια κομμουνιστική κοινωνία. Ας συμφωνήσουμε προς το παρόν μαζί τους και ας θέσουμε το εξής ερώτημα: μήπως γνωρίζουμε εάν σε μια κομμουνιστική κοινωνία θα υπάρχουν βιβλιοπωλεία και εκδοτικές επιχειρήσεις; Πολύ ωραία, δεν μπορούμε να έχουμε μια γενική εικόνα της κομμουνιστικής κοινωνίας· μήπως όμως μπορούμε να έχουμε μια σαφή άποψη πάνω σε μια επιμέρους πτυχή αυτής της κοινωνίας; Σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σήμερα και θα κάνουμε την αρχή θέτοντας ένα πολύ απλό ερώτημα: πως μπορούμε σήμερα, σε μια καπιταλιστική κοινωνία, να διαβάσουμε ένα βιβλίο;  Υπάρχουν τρεις τρόποι. Να το αγοράσουμε από το βιβλιοπωλείο, να το δανειστούμε από μια κοινοτική βιβλιοθήκη (ή να το μελετήσουμε εκεί) ή να το κλέψουμε (από το βιβλιοπωλείο ή την κοινόχρηστη βιβλιοθήκη). Ποιους από αυτούς τους τρεις τρόπους θα κρατήσουμε σε μια κομμουνιστική κοινωνία; Μήπως κάποιον άλλον ή άλλους;

Continue reading

1. ένα ασανσέρ για τον καθένα;

ἐκ κοινοῦ πλείστη τε χάρις δαπάνη τ’ ὀλιγίστη

(Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, 723)

Επιστρέφουμε μια μέρα στο διαμέρισμά μας και έκπληκτοι βρίσκουμε στη πόρτα του ασανσέρ μια πινακίδα που γράφει: ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ, ΤΟ ΑΣΑΝΣΕΡ ΘΑ ΤΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΜΟΝΟ Η ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ. Τι θα νιώσουμε, τι θα σκεφτούμε σε αυτήν την (υποθετική) περίπτωση; Είμαστε κουρασμένοι, φορτωμένοι με δυο τσάντες και μένουμε στον 6ο όροφο. Δεν θ’ ανέβει το αίμα μας στο κεφάλι; Δεν θα ξηλώσουμε την πινακίδα και δεν θα την καταστρέψουμε αυθωρεί και παραχρήμα; Δεν θα σκεφτούμε πως αυτός ο Παπαδόπουλος, ο τύπος από το ρετιρέ,  δεν θα πρέπει να είναι στα καλά του; Αυτά και άλλα πολλά θα αισθανθούμε και θα νιώσουμε και όχι μόνο εμείς αλλά και όλοι οι άλλοι ένοικοι της πολυκατοικίας.

Γνωρίζουμε πολύ καλά το λόγο που θα αντιδράσουμε με αυτούς τους τρόπους. Θεωρούμε αυτονόητο ότι το ασανσέρ είναι ένα κοινόχρηστο μέσο κάθετης μετακίνησης, όπως και το κλιμακοστάσιο, ανήκει σε όλους και όλοι συμβάλλουν στη συντήρησή του. Ποιος άλλος, εκτός από τους ένοικους της πολυκατοικίας, μπορεί να το χρησιμοποιήσει αυτό το κοινόχρηστο μέσο; Ποιος άλλος οφείλει να συμμετάσχει στη συντήρησή του; Εάν έρθει ένας φίλος μου από την Νέα Ζηλανδία κι ένας φίλος σου από την Αλάσκα, θα μπορέσει να το χρησιμοποιήσει; Νομίζω ότι κανείς από τους ένοικους δεν θα είχε αντίρρηση. Το ασανσέρ της πολυκατοικίας μας, όπως όλα τα ασανσέρ όλων των πολυκατοικιών του κόσμου δυνάμει μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλο τον παγκόσμιο πληθυσμό. Δεν μπορούμε να εξαιρέσουμε κανέναν και καμία απολύτως. Από την άλλη, οι μόνοι που έχουν καθήκον να το συντηρήσουν είναι οι ένοικοι όχι επειδή απλά και μόνο είναι δικό τους αλλά επειδή είναι αυτοί που το χρησιμοποιούν πιο συχνά.

Continue reading