φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η λέξη αφεντικό είναι ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου αφεντικός, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από τη λέξη αφέντης, κι αυτή από την αρχαιοελληνική λέξη αυθέντης – η αρχαιότερη μαρτυρία της οποίας ανάγεται στον πέμπτο π. Χ. αιώνα ( Ηρόδοτος, Α 117). Στον Οιδίποδα Τύραννο (107)  όμως του Σοφοκλέους διαβάζουμε και τη λέξη αυτοέντης, που παραπέμπει στην πρωταρχική μορφή της λέξης ‘αυθέντης’. Και στις δυο περιπτώσεις, η σημασία της λέξης είναι κάτι παραπάνω από σαφής: δηλώνει αυτόν που φονεύει με τα ίδια του τα χέρια, τον αυτόχειρα φονιά. Την αντωνυμία αυτός την αναγνωρίζετε και την κατανοείτε. Ποιο είναι όμως το δεύτερο συνθετικό (-εντης); Με αυτό το δεύτερο συνθετικό θα ασχοληθούμε σήμερα – και όχι μόνο. Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως πρέπει να έχει σχέση με τη πράξη του φόνου.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Κώστα, καλή σου μέρα. Θα αφιερώσω το σημερινό σημείωμα σε σένα και θα επιχειρήσω να δώσω κάποιες απαντήσεις στα εξής ερωτήματα: Ενώ μας αρέσει να μεταχειριζόμαστε Προστακτική, μας ενοχλεί όταν απευθύνεται σε μας! Πως να εξηγήσουμε αυτή την αμφιθυμία;  Γιατί μας αρέσει να την εκστομίζουμε αλλά όχι να την ακούμε;Μπορούμε, θα μπορέσουμε να πάψουμε να τη μεταχειριζόμαστε;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σωτήρη, καλή σου μέρα

Μεταξύ των ετών 1990-5, δεν θυμάμαι ακριβώς, δημοσίευσα στην κυριακάτικη εφημερίδα ΠΡΙΝ ένα άρθρο με τίτλο το οδικό προλεταριάτο όπου υποστήριζα την άποψη ότι ο οδηγός του αυτοκινήτου υποβιβάζεται στην  κατάσταση του προλετάριου του 19ου αιώνα, μιας και η οδήγηση είναι μια χειρωνακτική εργασία, κατά την οποία με τα δυο χέρια και τα δυο πόδια χειρίζεται τη μηχανή και το κατευθυντήριο σύστημμα του αυτοκινήτου. Διάβασα το κείμενο πάρα πολλές φορές, το ξαναδιάβασα δημοσιευμένο και μετά από δέκα χρόνια εντόπισα μια αβλεψία, η οποία με έβαλε σε πολλές σκέψεις. Είχα γράψει τη φράση οδικό οδόστρωμα, η οποία είναι ασφαλώς μια αφόρητη περιττολογία. Πως και μου διέφυγε, πως και μου διέφευγε τόσα χρόνια αυτή η αβλεψία;

Τις αβλεψίες δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε, κανείς και καμιά δεν μπορεί να τις αποφύγει. Είσαι φιλόλογος αλλά έγραψες διαχείρησης αντί του σωστού διαχείρισης στο κείμενο Ποιος θα πεθάνει τελευταίος. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι δεν γνωρίζεις ποιο είναι το σωστό και κατανοώ την έλξη, λόγω των συμφραζομένων, που άσκησε η λέξη επιχείρηση. Οι λόγοι που διαπράττουμε αβλεψίες είναι πολλοί και δεν είναι του παρόντος να τους παρουσιάσουμε.  Στο lapsus calami (παραδρομή γραφής) ‘οδικό οδόστρωμα’ διαφαίνεται σαφώς η επιθυμία για όσο τον δυνητόν λεπτομερή ανάπτυξη των σκέψεων και διεξοδική περιγραφή του θέματος του άρθρου. Το ότι δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε, δεν σημαίνει ότι δικαιούμαστε να μην διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε, να μην ελέγχουμε  αυτά που εκθέτουμε δημοσίως. Υπάρχουν δυο τρόποι, χωρίς να είναι οι μόνοι, εντοπισμού των αβλεψιών: ο ένας είναι η χρονική απομάκρυνση, η αποστασιοποίηση από το κείμενο και ο άλλος, το διάβασμά του από κάποιον άλλον. Δεν είμαι σε θέση να εφαρμόσω αυτούς τους δυο τρόπους: γράφω τα κείμενα,  που εκθέτω στην Κακιά Σχολή,  εν θερμώ, χαράματα, πριν πάω στη δουλείά, κι όταν δεν δουλεύω, πριν ξυπνήσουν τα παιδιά. Πέρα από τις συνθήκες γραφής, υπάρχει κι ένας σοβαρότερος λόγος: όσο απαραίτητος και να είναι ο έλεγχος ενός κειμένου,   μου φαίνεται χαμαλίκι, για μένα είναι μαρτύριο και βασανιστήριο. Ρέπω προς την προχειρότητα και προτιμώ τον προχειρογράφο Παπαδιαμάντη ή τον Καβάφη ή τον Θερβάντες ή τον Ηρόδοτο από έναν άλλον που ένας χρόνος ή δέκα δεν του φτάνει για να γράφει ένα ποίημα ή ένα διήγημα. Η επιθυμία μου, η ανάγκη μου είναι το περιέχόμενο να υπερβαίνει τη μορφή κι αυτό που πρώτιστα (και όχι πρωτίστως)  με ενδιαφέρει είναι  οι ιδέες,  το απειθάρχητο, ασυγκράτητο ξετύλιγμα της   σκέψης. Έτσι, δεν πολυνοιάζομαι για τις αβλεψίες, μιας και δεν έχω και περαιτέρω φιλοδοξίες ούτε συγγραφέας να γίνω ούτε δημοσιογράφος ούτε καθηγητής Πανεπιστημίου. Το ότι είναι ενοχλητικό να διαβάζεις κάποιο κείμενο διάσπαρτο με αβλεψίες και λάθη, είναι πέραν πάσης αμφισβήτησης.  Οι φίλοι μου, όμως, οι γνωστοί, είναι εξοικειωμένοι με το ύφος μου και έχουν παραιτηθεί από το να μου κάνουν υποδείξεις, έχουν βαρεθεί. Και βέβαια, σε καμιά περίπτωση δεν θεωρώ ως απρέπεια την υπόδειξη των λαθών και των αβλεψιών.

Αυτά για τις αβλεψίες και τα λάθη. Δράττομαι της ευκαιρίας και στρέφω την προσοχή μου στο μέγα ζήτημα των γλωσσικών λαθών. Ποια είναι η συμβολή τους στην εξέλιξη της γλώσσας; Δηλαδή, πως ένα λάθος σήμερα, γίνεται δόκιμος τύπος αύριο; Τι γίνεται κατά τη μεταβατική περίοδο; Να το θεωρήσουμε λάθος ή σωστό; Το σωστό είναι υποφώσκει – όλοι και όλες γράφουν υποβόσκει (τερατούργημα!). Ρήμα διηγώ δεν υπάρχει, αλλά ο στίχος του Δ. Σολομού δεν μας ενοχλεί, το λάθος  δεν γίνεται καν αντιληπτό από τους αναγνώστες ή τους ακροατές. Κι αν μας ρωτήσει ο σερβιτόρος εάν θέλουμε ζάχαρη ή γάλα στον καφέ μας, ή ανθρακικό στην πορτοκαλάδα, θα απαντήσουμε με χωρίς ανθρακικό!

Κάθε λέξη ήταν κάποτε καινοφανής και ως καινοφανής διέθετε χαρακτηριστικά τερατώδη. Όταν ακούς για πρώτη φορά το επίθετο γαμάτος, ενοχλείσαι αλλά εξοικειώνεσαι με τον καιρό, διότι μορφολογικά και σημασιολογικά, το επίθετο είναι άψογο. Αλλά το ευρώ, τα ευρώ δεν είναι τερατώδη ; Γιατί δεν προσαρμόζουμε τη λέξη στη μορφολογία, άρα και την ορθογραφία,  της γλώσσας μας; Το ευρό, τα ευρά! Ποιο είναι πιο σωστό;

Πρέπει να πάω στη δουλειά. Θα συνεχίσω αύριο το πρωί.’Εχω ήδη αργήσει.

Τετάρτη, 25/5/11, αργεί να ξημερώσει

Σωτήρη, καλή σου μέρα

Διάβασα το πρόσφατο σχόλιό σου και κρατώντας  την υπόσχεσή μου θα εκθέσω τις σκέψεις μου, αλλιώς θα σκάσω,  και έτσι απαντώ και στο σχόλιό σου. Δεν είναι όμως μόνο ζήτημα αθέτησης της υπόσχεσης αλλά και ζήτημα απόλαυσης μιας συζήτησης που γίνεται εν πνεύματι ελευθερίας και αγάπης. Και έκφρασης ευχαριστιών: μιας και το λάθος είναι η πινακίδα που μας δείχνει τη σωστή κατεύθυνση, θα ήμασταν αχάριστοι, εάν δεν εκτιμούσαμε αυτούς και αυτές που μας το υποδεικνύουν όχι για να μας προσβάλουν και να μας ταπεινώσουν αλλά για να δείξουν δημόσια ότι έχουν ανοσία στον φθόνο.

Είμαι κι εγώ φιλόλογος, μόνο που δεν έχω πτυχίο – δεν τα πολυσυμπαθώ. Μπήκα στη Φιλοσοφική Αθηνών το 1976, πέρασα το πρώτο έτος αλλά δεν μπόρεσα/δεν θέλησα να ολοκληρώσω τις σπουδές μου. Συνέχισα όμως να διαβάζω και η γλώσσα είναι ένα από τα θέματα που με ενθουσιάζουν. Με απασχολεί πάρα πολύ το ζήτημα της καταγωγής της γλώσσας (παλαιογλωσσολογία), το ζήτημα των κοινωνικών διαλέκτων (κοινωνιογλωσσολογία), το ζήτημα της Γραμματικής ως ιστορικής πηγής (Γραμματικοποίηση της Ιστορίας)  καθώς και η πρωτοελληνική και πιο συγκεκριμένα η εμφάνιση της κλίσης και των κλιτικών γλωσσών. Ετοιμάζω ένα ερμηνευτικό υπόμνημα των κρατικών αρχείων της μυκηναϊκής Πύλου (ένα μικρό μέρος έχουν αναρτηθεί στην Κακιά Σχολή) και εργάζομαι για την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Γραφής Α.

Ένας αγαπημένος ερευνητικός προσανατολισμός είναι ο εντοπισμός και η μελέτη της μεταβατικής κατάστασης των γλωσσικών λαθών που τείνουν να γίνουν δόκιμες λέξεις, η μελέτη της μετάβασης της κατάστασης εξαίρεσης στην κατάσταση του κανόνα. Το υποβόσκω, για παράδειγμα, δεν υπάρχει στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ούτε όμως και το υποφώσκω. Υπάρχει όμως το υποφαύσκω (πρβλ. φάος <φαFος>υποφάF-σκω), όπως και το υποφαίνω. Το υποφώσκω προήλθε από το θέμα της μετοχής υποφώσκουσα, που διαβάζουμε στον Αριστοτέλη και τον Διόδωρο Σικελιώτη. Το υποβόσκω δεν έχει νόημα: τι θα πει ‘βόσκω υπό’ και γιατί να έχει τη σημασία που έχει το υποφώσκω;  Δεν γνωρίζω τις αρχαιότερες μαρτυρίες του ρήματος υποβόσκω αλλά θεωρώ ότι προήλθε από το υποφώσκω, λόγω της φωνητικής συγγένειας των φθόγγων φ/β. Πάντως, οι έρευνες συνεχίζονται.

Θα μου επιτρέψεις να παραθέσω μερικά ακόμα παραδείγματα μιας και παρακολουθούν κι άλλοι κι άλλες τη συζήτηση. Ολοένα και πιο συχνά πολλοί και πολλές γράφουν εξ απίνης αλλά αυτό είναι λάθος. Διαβάζουμε το εξαπίνης στην Ιλιάδα για πρώτη φορά (Ε 91 Ι 6 Ο 325 Π 598 Ρ 57  και έξι φορές στην Οδύσσεια) και είμαστε βέβαιοι ότι το δεύτερο συνθετικό είναι το επίθετο αιπύς, που σημαίνει ψηλός και απότομος αλλά και ταχύς, αιφνίδιος. Γιατί το γράφουν ‘εξ απίνης’; Προφανώς, λόγω της φράσης εξ απήνης, όπου ‘απήνη’ είναι η τετράτροχη άμαξα που την σύρουν μουλάρια. Θεωρητικά, μάλλον το εξ απίνης θα επικρατήσει και η εξαίρεση θα γίνει ο κανόνας, το λάθος θα γίνει σωστό.  Υπάρχουν λάθη που γίνονται κανόνας και δεν μπορούμε να κάνουμε απολύτως τίποτα για να ακυρώσουμε αυτή τη διαδικασία. Όπως τα λάθη που γίνονται για να δείξουν οι ομιλητές την απομάκρυνσή τους από τις αξίες της Κυριαρχίας. Οι έρευνες της κοινωνιογλωσσολογίας σε αυτό το πεδίο μας έχει δώσει πολλούς καρπούς . Ένα άλλο παράδειγμα. Κάποιος μετέφρασε το  take place ως λαμβάνει χώρα και το χρησιμοποιούμε συχνότατα και μάλιστα με κάποια αυταρέσκεια, θα έλεγα. Τι σημαίνει λαμβάνει χώρα; Τίποτα απολύτως. Ίσως, εκτυλίσσεται, εκτυλίχθηκε, διαδραματίστηκε, θα γίνει; Ποτέ δεν μεταχειρίζομαι τη φράση έλαβε, θα λάβει χώρα – αυτό όμως δεν είναι παρά μια προσωπική επιλογή.

Το τι είναι λάθος είναι πολλές φορές σχετικό. Εάν κάποιος αλλοδαπός λέει ένα μπύρα, είναι λάθος; Ένα πράγμα, ένα δέμα, ένα μπύρα! Οι κατ’ αναλογίαν γλωσσικοί σχηματισμοί πολύ συχνά είναι ταυτόχρονα και λάθος και σωστό. Ο Ευγένιος Αρανίτσης παρατήρησε ότι οι καλύτεροι ποιητές μας δεν γνώριζαν καλά ελληνικά! Η μητρική γλώσσα του Σολομού ήταν τα ιταλικά. Σίγουρα θα είχε στο μυαλό του και τον Καβάφη. Μήπως και τον Κάλβο;

Τα γλωσσικά λάθη των παιδιών παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον.  Κάποτε ο γιος μου με απεκάλεσε ψεματάρη (κατά το παιχνιδιάρης, παραπονιάρης, κλπ)  και του εξήγησα ότι αυτή η λέξη δεν υπάρχει. Να όμως που υπάρχει! Η κόρη μου με επέπληξε μια μέρα ως εξής: μπαμπά, γιατί με ευθυνιάζεις; Καταπληκτικό ρήμα, πανέμορφο λάθος, ολόσωστα σωστή λέξη, μορφολογικά και σημασιολογικά.

Αυτά ήθελα να πω και πάω να φτιάξω να πιω ένα καφεδάκι. Είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος ότι θα τα ξαναπούμε. Εάν κάνεις ένα κλικ στο Επικοινωνία, θα βρεις και email και ταχυδρομική διεύθυνση και τηλέφωνα, κινητά και ακίνητα. Θα ήθελα, εάν έχεις χρόνο και διάθεση να συνεργαστούμε. Προτείνω και κάτι: να κάνουμε ανταλλαγή κειμένων: να γράψεις στη Κακιά Σχολή, να γράψω εγώ στον δικό σου ιστότοπο. Να σε φιλοξενήσω και να με φιλοξενήσεις. Μπορούμε να ερευνήσουμε κάτι μαζί ή και με άλλους και με άλλες: να συμπήξουμε μια ερευνητική ομάδα και όλοι και όλες μαζί θα επιλέξουμε το αντικείμενό μας.

Ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδος ο ιστότοπός σου και να μας δίνει χαρά και γνώση και να μας ενθαρρύνει να σκεφτόμαστε και να ερευνούμε,  όσο κι αν ανθρωπολογικά η σκέψη είναι συναφής με τη θλίψη.

 

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Λέμε κι ακούμε πολύ συχνά τις εκφράσεις ‘δεινός ρήτορας’, ‘τρομερός παίκτης’, ‘φοβερός συγγραφέας’ και είναι σαφές  ότι τα επίθετα αυτά σημαίνουν ‘επιδέξιος, ικανός, σημαντικός’. Είναι επίσης σαφές, μας το μαρτυρούν οι ίδιες οι λέξεις, ότι η αρχική τους σημασία θα πρέπει να είχε κάποια σχέση με το φόβο και συγκεκριμένα με τις λέξεις δέος, φόβος και τρόμος. Οι αρχαιότερες μαρτυρίες δεν μας αφήνουν κανένα απολύτως περιθώριο αμφιβολίας: τα επίθετα αυτά δήλωναν αυτόν που μπορεί να προκαλέσει φόβο στους άλλους. Οφείλουμε λοιπόν να δώσουμε μια απάντηση στο παρακάτω εύλογο ερώτημα που προκύπτει: πως να εξηγήσουμε την σημασιολογική εξέλιξη των επιθέτων δεινός, φοβερός και τρομερός;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.

Κάποτε η (αρχαία) ελληνική γλώσσα δεν διέθετε άρθρο. Είμαστε απολύτως βέβαιοι γι’  αυτό. Στα  κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου (1200 π.Χ.) και τα προγενέστερα της  Κνωσού  δεν θα εντοπίσουμε ούτε ένα άρθρο. Και κάποτε απόκτησε άρθρο. Οι πρώτες μαρτυρίες εμφάνισης και επικράτησής του ανάγονται στην αρχαϊκή εποχή (700-500 π.Χ.) και συγκεκριμένα στην Ιλιάδα. Οι διαπιστώσεις αυτές μας παρακινούν να θέσουμε κάποια ερωτήματα. Γιατί κάποτε η ελληνική γλώσσα δεν είχε άρθρο και   ‘μια μέρα’ απόκτησε; Τι είναι το άρθρο; Ποιο είναι το μέλλον του; Υπάρχει το ενδεχόμενο να εξαφανιστεί όπως εξαφανίστηκε η δοτική, το απαρέμφατο, ο δυικός άριθμός, πολλές καταλήξεις κι άλλα γραμματικά (φωνητικά, φωνολογικά, μορφολογικά, σημασιολογικά, συντακτικά) φαινόμενα;

Γιατί εξαφανίστηκε (και εμφανίστηκε!) η δοτική; Πως προέκυψε και πως εξαφανίστηκε το απαρέμφατο; Ο δυϊκός αριθμός εξαφανίστηκε την εποχή που εμφανίζεται το άρθρο. Γιατί; Σε όλα αυτά, και σε πολλά άλλα ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να διατυπώσουμε κάποιες απαντήσεις με το σημερινό μας σημείωμα και με αυτά που θα ακολουθήσουν στο προσεχές, απώτερο και απώτατο μέλλον.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα!

Έχετε ερωτευτεί ποτέ κάποια λέξη; Κάποια λέξη που η ομορφιά της, η μορφή της και το περιεχόμενό της, να σας έχει συγκλονίσει κι αυτός ο συγκλονισμός να μην λέει να φύγει; Εμένα μου έχει συμβεί πολλές φορές, μου συνέβη και χτες όταν κάποια στιγμή έγραψα τη λέξη ‘ξεθεωμένη’ και αιφνίδια αντιλήφθηκα και συνειδητοποίησα ότι το ρήμα ξεθεώνω, ξεθεώνομαι, το ουσιαστικό  ξεθέωμα και το επίθετο ξεθεωτικός έχουν σχέση με τον θεό. Μεταχειριζόμαστε τις παραπάνω λέξεις για να δηλώσουμε την εξαντλητική κούραση και ταλαιπωρία αλλά δεν αντιλαμβανόμαστε ότι όχι μόνο έχουν σχέση με το θεό αλλά καταγράφουν και το πως οι πλάστες και οι χρήστες αυτών των λέξεων αντιλαμβάνονταν τον θεό. Οι λέξεις αυτές εγείρουν ένα κομβικής σημασίας ερώτημα: υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στον θεό και την κούραση; Εάν το ξεθεώνω/ξεθεώνομαι δηλώνει την αντίθετη ενέργεια από αυτήν που δηλώνει το θεώνω/θεώνομαι, τότε το ρήμα αυτό θα σημαίνει δεν κουράζω κάποιον, δεν κουράζομαι καθόλου! Τέτοιο ρήμα όμως δεν υπάρχει! Λέμε: διψώ – ξεδιψώ, βιδώνω – ξεβιδώνω, λέω – ξελέω, αλλά ρήμα θεώνω δεν υπάρχει! Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω πότε, που και από ποιους επινοήθηκε  αυτή η εξαίσια λέξη!  Έψαξα σε πολλά λεξικά αλλά δεν μπόρεσα να βρώ τίποτα. Διατυπώνω τη βάσιμη εικασία ότι οι πλάστες του ρήματος θα γνώριζαν το ρήμα αποθεώνω και θεοποιώ. Θεωρώ ότι η σημασία του ρήματος ξεθεώνω/ξεθεώνομαι είναι ακριβώς αντίθετη με αυτήν του ρήματος αποθεώνω/αποθεώνομαι και ότι αυτό το ρήμα είχε το μυαλό του ο πλάστης του.  Αποθεώνω σημαίνει ‘εκφράζω με υπερβολή έπαινο θαυμασμό, εκτίμηση σε κάποιο πρόσωπο’ και η σημασία αυτή προέρχεται από το ελληνιστικής προέλευσης ρήμα αποθεώ, ανακηρύσσω κάποιον θνητό σε θεό, τον εξυψώνω στο επίπεδο των θεών.

Το ρήμα ξεθεώνω μας παροτρύνει να αναρωτηθούμε: κουράζονται οι θεοί, κουράζεται ο Θεός; Όχι, βέβαια! Οι θνητοί; Οι θνητοί, Κύριοι και Υποτελείς, αφεντικά και σκλάβοι, κουράζονται. Αλλά αν οι σκλάβοι κουράζονται διότι δουλεύουν, διότι εκτελούν διαταγές, γιατί να κουράζονται οι Κύριοι, τα αφεντικά;  Και όμως, φίλες και φίλοι, και οι Κύριοι κουράζονται, μερικές φορές πιο πολύ από τους Υποτελείς, και πολύ θα ήθελαν να μην κουράζονται καθόλου. Ποια είναι η κούρασή τους; Η κούρασή τους προκαλείται αφενός από το γεγονός ότι είναι άνθρωποι, ότι γεννιούνται με την υπόσχεση του θανάτου,  κι αφετέρου από την κοινωνική τους θέση: είναι εξαντλητικό να αρπάζεις, να καταστρέφεις, να δημιουργείς προβλήματα για να μπορείς να δικαιολογήσεις την ύπαρξή σου, να επιτηρείς, ναπροστατεύεις, να εκφοβίζεις, να φοβάσαι την εξέγερση και την επανάσταση, να μην μπορείς να χαλαρώσεις, μια ζωή να είσαι στη τσίτα, μια ζωή σε εγρήγορση. Και ο θάνατος; Τι κούραση κι αυτή! Ένας Αγγλος επενδυτής είχε εφτά δις εβρά, έχασε τα πέντε, του έμειναν δύο και αυτοκτόνησε! Τι κούραση, τι εξάντληση, Θεέ μου! Με δύο δις τη βγάζουν 4.οοο τετραμελείς οικογένειες για 20 χρόνια! Κι αυτός αυτοκτόνησε!

Ο Κύριος θα ήθελε πολύ να μην κουράζεται. Να είναι πιο ισχυρός κι από τη φύση, από τον θάνατο δηλαδή, κι από τον υποτελή Παραγωγό. Του προκαλεί ανυπόφορη κούραση το γεγονός ότι εξαρτάται τόσο από τη φύση όσο κι από τον Υποτελή του. Από τη στιγμή που οι θεοί, ο Θεός, δεν κουράζονται, από τη στιγμή που ο Κύριος θα ήθελε να μην κουράζεται, συνάγεται η βάσιμη εικασία ότι οι θεοί, ο Θεός, δέν είναι παρά αυτό που θα ήθελε να ήταν ο Κύριος: αήττητος, άρα ακούραστος. Η ήττα κουράζει τον Κύριο, η νίκη τον ξεκουράζει. Εάν λοιπόν ο θεός δεν κουράζεται καθόλου, αυτός που δεν μπορεί ούτε κατά διάνοια να γίνει θεός, κουράζεται υπερβολικά. Έτσι, ξεθεώνω/ξεθεώνομαι από τη μια σημαίνει κουράζω/κουράζομαι, από την άλλη όμως καταγράφει και την αποδοχή της αδυναμίας να γίνει θεός, της αδυναμίας να κλείσει τις αστείρευτες πηγές της υπαρξιακής και κοινωνικής κούρασης. Ο υποτελής Παραγωγός του κοινωνικού πλούτου αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να γίνει θεός. Ο Κύριος, με την επιστήμη στο ένα χέρι και με το όπλα στο άλλο, δεν λέει να το βάλει κάτω. Ή θα εντοπίσει τον Θάνατο με την επιστήμη και θα τον ξεπαστρέψει, ή θα ξεπαστρέψει τη ζωή με τα όπλα, άρα και τον Θάνατο. Ό,τι και να συμβεί, ο αιώνια ξεκούραστος Κύριος θα είναι αθάνατος, δεν θα έχει μέσα του τον θάνατο. Δεν θα μοιάζει με τον νεκρό, θα είναι νεκρός.

Μόνο οι νεκροί είναι αήττητοι, ακούραστοι!

Γραμματική και Ιστορία

Κάποτε, θα το γνωρίζετε, οι ομιλητές της (αρχαίας) ελληνικής γλώσσας έλεγαν οι άνδρες και αι γυναίκες. Σήμερα, λέμε οι άνδρες και οι γυναίκες: το θηλυκού γένους άρθρο αι της ονομαστικής πληθυντικού παραχώρησε τη θέση του στο αντίστοιχο αρσενικού γένους οι. Το ζήτημα θεωρείται τόσο αυτονόητο που οι ευγενικές αναγνώστριες και οι ευγενικοί αναγνώστες θα παραξενευτούν όταν θα διαβάσουν τα ερωτήματα που θα διατυπώσουμε: γιατί η αλλαγή του άρθρου έγινε προς αυτή την κατεύθυνση και όχι προς την άλλη; Θα μπορούσαμε να λέμε αι [ε] άνδρες και όχι οι [ι]; Γιατί εξοβελίστηκε το θηλυκού γένους αι και όχι το αρσενικού γένους οι; Πότε έγινε αυτή η αλλαγή; Κάτω από ποιες συνθήκες; Μήπως η αλλαγή αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από μια καταγραφή της επιδείνωσης της κοινωνικής θέσης της γυναίκας μετά τους πρώτους τρεις χριστιανικούς αιώνες; (Στην Καινή Διαθήκη το αι υπάρχει ακόμα). Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε την άποψη ότι η Γραμματική, με την ευρεία σημασία του όρου (μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία), ενσωματώνει ιστορικές αλλαγές; Μπορούμε να αποκαλέσουμε αυτό το φαινόμενο Γραμματικοποίηση της Ιστορίας;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Λέμε: ο καλός, η καλή, το καλό, και: ο, η διεθνής, το διεθνές. Γιατί στη πρώτη περίπτωση διακρίνουμε μορφολογικά το αρσενικό από το θηλυκό γένος ενώ στη δεύτερη η μόνη διάκριση που υπάρχει είναι αυτή μεταξύ εμψύχου και άψυχου; Πιθανόν, αυτή τη διαφορά να μην την έχετε επισημάνει. Από τη στιγμή όμως που την επισημαίνουμε, εγείρονται μπροστά μας πολλά ερωτήματα τα οποία διψάνε για μια απάντηση. Κι εμείς διψάμε, εμείς και εσείς, εδώ στην Ανωτάτη Σχολή Κακών Τεχνών και σκοπεύουμε να ανοίξουμε βαθιά πηγάδια στο πεδίο της Γραμματικής γνωρίζοντας ότι θα βρούμε καθαρό και δροσερό νερό. Να μερικά από αυτά τα ερωτήματα: ποια από τις δυο καταστάσεις είναι αρχαιότερη; Η διάκριση ή η μη διάκριση του θηλυκού και αρσενικού γένους; Υπάρχει τρόπος να το ερευνήσουμε και να διατυπώσουμε μια απάντηση; Εάν, λέμε εάν, η μόνη διάκριση που υπήρχε, αναφέρομαι πάντα στην (αρχαία και νέα) ελληνική γλώσσα,  ήταν αυτή μεταξύ έμψυχου και άψυχου, πως περάσαμε στην διάκριση του έμψυχου σε αρσενικό και θηλυκό γένος; Τι μπορούμε να μάθουμε για τους  ομιλητές της πρώτης και της δεύτερης κατάστασης; Ποιες είναι οι αξίες των ομιλητών της γλώσσας που διακρίνει μόνο τα έμψυχα όντα από τα άψυχα και ποιες αυτής που διακρίνει τα πρώτα σε αρσενικά και θηλυκά; Αυτή η μορφολογική εξέλιξη κατέγραψε κάποια κοινωνική αλλαγή ή μήπως αυτή οφείλεται σε άλλους λόγους; Είναι δυνατόν μια κοινωνική αλλαγή να καταγραφεί στη μορφολογική αλλαγή; Επιτρέπεται να αντιμετωπίσουμε την μορφολογία ως ιστορική πηγή; Την σύνταξη, την φωνητική, τη σημασιολογία; Είναι δυνατόν η Ιστορία να καταγράφεται στη Γραμματική; Μπορούμε να μιλάμε για Γραμματικοποίηση της Ιστορίας;

Continue reading →