li ri mu mu ku = LiR’ I muM’ Uku = λήρ’ ή μώμ’ ώχου (1)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα εξετάσουμε την ανάγνωση του κειμένου, σε κρητική ιερογλυφική γραμμένο, μιας μινωικής σφραγίδας (αρ. 70), της περιόδου 1900 – 1625 π.Χ., που επιχειρεί ο Γεώργιος Πολύμερος, γλωσσολόγος – ιστορικός και έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο του Ινδοευρωπαίοι και Έλληνες ΙΙΙ – Μίνως Δεσμώτης ( σελ. 66-67, εκδ. ΛΙΓΓΑ ΓΑΙΑ, Λαμία, 2010). Θα ακολουθήσει η εξέταση άλλων δύο κειμένων, μιας σφραγἰδας της ιερογλυφικής και μιας πινακίδας της Γραμμικής Γραφής Α΄(1850 -1450 π.Χ.) και ένα συμπερασματικό κείμενο στο οποίο θα σχολιάσω την απόπειρα αποκρυπτογράφησης που επειχειρεί ο συγγραφέας.

Continue reading →

αγαθός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα έχουμε μια παγκόσμια αποκλειστικότητα! Θα λύσουμε το μυστήριο της ετυμολογίας και της αρχικής σημασίας του επιθέτου αγαθός – και πιστεύουμε πως η άποψή μας θα γίνει, με το πέρασμα του χρόνου, μια γενικά αποδεκτή άποψη και γνώση.

Continue reading →

τι σημαίνει η λέξη ‘Αθήνα’; γιατί οι πόλεις είναι θηλυκού γένους;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Είμαστε βέβαιοι ότι το τοπωνύμιο Αθήνα σχετίζεται άμεσα με το θεωνύμιο Αθηνά. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν έλεγαν Αθήνα αλλά Αθήναι – η αρχαιότερη μαρτυρία εντοπίζεται στην Ιλιάδα (Β 546, οι δ’ αρ’ Αθήνας είχον). Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αγνοούν το θεωνύμιο Αθηνά – το όνομα της θεάς είναι Αθήνη και Αθηναίη. Πως να εξηγήσουμε όλους αυτούς τους τύπους; Ποιος να ήταν άραγε ο αρχικός και τι να σήμαινε; Μπορούμε να το μάθουμε; Κι αν δεν μπορούμε, γιατί;

Continue reading →

βαθμολογία, ιεραρχία, Κυριαρχία – άριστα, αρετή, Άρης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η λέξη ‘άριστος‘ ήταν αρχικά ένας ακραιφνής πολεμικός όρος που σήμαινε ‘αδίστακτος εξοντωτής και καταστροφέας‘. Είναι όντως έτσι τα πράγματα; Κι αν είναι, πως φτάσαμε στο σημείο το επίρρημα άριστα (κατά τον καλύτερο τρόπο, τέλεια) να δηλώνει την ανώτατη σχολική επίδοση σε εξετάσεις, σε διαγωνισμούς ή τη γενική επίδοση για μια σχολική χρονική περίοδο, τρίμηνο ας πούμε;

Με αυτά τα ερωτήματα θα καταπιαστούμε σήμερα, φίλες και φίλοι, αφού πρώτα δούμε πως η αξιολόγηση, η βαθμολογία δημιουργεί ιεραρχία και Κυριαρχία.

Continue reading →

η λέξη ‘μηχανή’ προέρχεται από τη λέξη ‘μάχη’

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Στο περίφημο χορικό της Αντιγόνης ο Σοφοκλής γράφει (στ.781), έρως ανίκατε μάχαν. (Έρωτα, ανίκητε στη μάχη). Γιατί δεν έγραψε έρως ανίκητε μάχην; Το γνωρίζουμε: η τραγωδία γράφεται στην αττική διάλεκτο (διάλογοι) και στη δωρική (χορικά). Κι αυτό διότι κάθε ‘λογοτεχνικό είδος’ γραφόταν στη διάλεκτο στην οποία πρωτοεμφανίστηκε. Η χορική ποίηση ήταν ποίηση που γραφόταν για να την τραγουδήσουν ομάδες νέων ανδρών ή γυναικών καθώς χόρευαν και εμφανίστηκε πρώτη φορά στη Σπάρτη με τον έξοχο Αλκμάνα κατά τον 7ο π. Χ. αιώνα (700-600).

Continue reading →

Μενέλαος (Ιλιάς Β 355): όταν θα πάρουμε την Τροία, να βιάσετε όλες τις γυναίκες

Καυδιανά δίκρανα, ‘δούλιος ζυγός’:η μεταφορά του ζυγού στον Αισχύλο

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τη μεταφορά και την εικόνα του ζυγού στον Αισχύλο. Πρόκειται για μια μεταφορά που χρησιμοποιείται και στις μέρες μας: ο ζυγός της δουλείας, ο ζυγός της σκλαβιάς, ζήσαμε τετρακόσια χρόνια κάτω από τον τουρκικό ζυγό, αν και του Έλληνα ο τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει. Επιβιώνει και στις λέξεις σύζυγος, υποζύγια, ζεύω, ζεύγος και ζευγάρι (ζευγαράκι), όπως θα δούμε παρακάτω. Πότε όμως εμφανίστηκε για πρώτη φορά αυτή η μεταφορά; Γιατί ο Αισχύλος την χρησιμοποιεί τόσο συχνά;

Continue reading →

αυθεντικότητα, αυθεντικός, αυθεντία, αυθέντης: ο Κύριος είναι πολεμιστής

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η λέξη αφεντικό είναι ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο του επιθέτου αφεντικός, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από τη λέξη αφέντης, κι αυτή από την αρχαιοελληνική λέξη αυθέντης – η αρχαιότερη μαρτυρία της οποίας ανάγεται στον πέμπτο π. Χ. αιώνα ( Ηρόδοτος, Α 117). Στον Οιδίποδα Τύραννο (107) όμως του Σοφοκλέους διαβάζουμε και τη λέξη αυτοέντης, που παραπέμπει στην πρωταρχική μορφή της λέξης ‘αυθέντης’. Και στις δυο περιπτώσεις, η σημασία της λέξης είναι κάτι παραπάνω από σαφής: δηλώνει αυτόν που φονεύει με τα ίδια του τα χέρια, τον αυτόχειρα φονιά. Την αντωνυμία αυτός την αναγνωρίζετε και την κατανοείτε. Ποιο είναι όμως το δεύτερο συνθετικό (-εντης); Με αυτό το δεύτερο συνθετικό θα ασχοληθούμε σήμερα – και όχι μόνο. Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο πως πρέπει να έχει σχέση με τη πράξη του φόνου.

Continue reading →

ο μισθός στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια και την Αβέστα

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

θα πήγαινα να κόψω δυο νεκρά δένδρα εδώ στη γειτονιά, μια βερυκοκιά σε κήπο και μια ελιά σε πεζοδρόμιο, για το μαγείρεμα και το ψήσιμο του ψωμιού, και θα πήγαινα και στον λαχανόκηπο να σκάψω για να φυτέψω πατάτες, αλλά το τσουχτερό κρύο δεν με αφήνει. Θα φτιάξω ένα δεύτερο καφέ και θα ασχοληθώ με την αναζήτηση της αρχικής σημασίας της λέξης μισθός. Συγκεκριμένα, θα καταπιαστώ με τη μελέτη των αρχαιότερων μαρτυριών της υπό εξέταση λέξης, δηλαδή της Ιλιάδας, της Οδύσσειας και της Αβέστας, του ιερού βιβλίου του Ζωροαστρισμού.

Πριν το κάνουμε όμως αυτό, θα ήθελα να παραθέσω την εξής πολύ σημαντική λεπτομέρεια και να στρέψω την προσοχή σας σε αυτήν. Η αρχαία ελληνική λέξη μισθός εμφανίζεται στα σανσκριτικά ως midha-, στην αβεστική ως mizda, στη γοτθική ως mizdo και και στην αρχαία σλαβική ως mizda. Δεν είναι εντυπωσιακό; Πως να εξηγήσουμε αυτή την ομοιότητα, που συν τοις άλλοις επιβεβαιώνει πόσο αρχαία είναι αυτή η λέξη;

Για όσους και όσες βαριούνται να διαβάσουν το κείμενο, θα παραθέσω συνοπτικά τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγω και η σκέψη βοηθός τους: ενώ φαίνεται πως η αρχική σημασία της λέξης μισθός είναι ‘η αμοιβή σε είδος (τροφή, ρούχα, υποδήματα, κλπ) που παίρνει κάποιος για την παροχή κάποιας εργασίας ή υπηρεσίας’, θα λέγαμε σήμερα μεροκάματο σε είδος, πληθώρα γλωσσικών και οικονομικών ενδείξεων μας ωθεί να υποστηρίξουμε πως άλλη ήταν η αρχική σημασία: αμοιβή για ένα πολεμικό κατόρθωμα ή βραβείο για τη νίκη σε κάποιον αγώνα. Εάν είναι έτσι, πως να εξηγήσουμε αυτή τη σημασιολογική εξέλιξη; Μήπως λανθάνει η πρόσληψη της μισθωτής εργασίας ως ανδραγαθήματος, ως κατορθώματος, ως άθλου, ως αθλιότητας; Δεν έχουμε μια ακόμα επιβεβαίωση της άποψης ότι η ποιμενική/πολεμική σημασία ήταν η αρχική σημασία όλων των λέξεων της αρχαίας ελληνικής;

Continue reading →

οι ακτίνες του ήλιου της Βεργίνας: οξύτατες αιχμές δοράτων

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τις ακτίνες του ήλιου της χρυσής λάρνακας της Βεργίνας. Πριν πούμε όμως το ο,τιδήποτε θα ήθελα να περιγράψω πως απεικονίζονται ο ήλιος και οι ακτίνες του σε λίγα ευρήματα του πρωτο- και μεσοκυκλαδικού (3.000-1550 π.Χ) και της ίδιας εποχής προανακτορικού και παλαιοανακτορικού μινωικού πολιτισμού, οι φορείς των οποίων δεν είναι ελληνικά ποιμενικά φύλα: βλέποντας τις απεικονίσεις σχηματίζει κανείς την εντύπωση ότι βλέπει λουλούδι με τα ανοιχτά πέταλά του. Οι άκρες των ακτίνων είναι καμπύλες, ζεστές, φιλικές, οικείες. Παντελής απουσία αιχμηρότητας, επιθετικότητας και εχθρότητας.

Εάν δίπλα σε αυτούς τους ήλιους τοποθετήσουμε τους ελληνικούς ήλιους, που δημιουργούνταν επί αιώνες πριν την κατασκευή του λάρνακα της Βεργίνας και τους βλέπουμε να απεικονίζονται σε αγγεία, ειδώλια (αγαλματίδια) και νομίσματα, θα παρατηρήσουμε αμέσως τη διαφορά: οι ακτίνες είναι οξείες, αιχμηρές, φαίνονται σαν εγχειρίδια, σαν ξίφη, σαν αιχμές δοράτων. Γνωρίζουμε ότιτο δόρυ ήταν το κύριο όπλο των ηρώων της Ιλιάδας αλλά και των Μακεδόνων (σάρισα). Η εκτίμηση ότι οι ακτίνες προσλαμβάνονται ως αιχμές δοράτων δεν πρέπει να είναι άστοχη: μας το επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο η Ιλιάδα και η Οδύσσεια και αυτές τις μαρτυρίες θα μελετήσουμε σήμερα, μεταξύ των άλλων.

Continue reading →