φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΠΙΜΕΝΩ στο ζήτημα της επινόησης του χρήματος στην πρώιμη αρχαϊκή Ελλάδα γιατί πολλοί αναγνώστες και  πολλές αναγνώστριες ενδιαφέρονται γι΄ αυτό –  δεν ξέρω γιατί, μάλλον θα είναι φοιτητές ή μεγαλύτερης ηλικίας που ενδιαφέρονται για την αρχαία ελληνική ιστορία. Η επινόηση του χρήματος είναι κομβικής σημασίας για την κατανόηση της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Το ενδιαφέρον για την επινόηση του χρήματος έχει αναζωπυρωθεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και έχει τεθεί σε νέες βάσεις. Εδώ και χρόνια ετοιμάζω μια μελέτη πάνω σε αυτό το ζήτημα, αποσπάσματα της οποίας εκθέτω κατά καιρούς στη Σχολή. Είναι πολλά τα ζητήματα που άπτονται αυτό της επινόησης του χρήματος και κάθε νέο μονοπάτι σε οδηγεί σε κάποιο άλλο κι όλα μαζί συμβάλλουν στο να σχηματισθεί μια αρκετά ευκρινής εικόνα. Εν τω μεταξύ, περιμένω πώς και πώς να εκδοθεί το βιβλίο του Richard Seaford, Χρήμα και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα (από τις εκδ. ΜΙΕΤ), προσδοκώντας ότι ο συγγραφέας θα αναφέρεται στις πρώτες μέρες του εμπορεύματος και του χρήματος. Ακόμα όμως κι αν δεν το κάνει αυτό, το βιβλίο θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί ο Ρίτσαρντ Σίφορντ έχει γράψει μια πολύ αξιόλογη μελέτη (Ανταπόδοση και τελετουργία . Ο Όμηρος και η τραγωδία στην αναπτυσσόμενη πόλη-Κράτος) για την μετάβαση από τον οίκον στην πόλιν (και από την κτηνοτροφία στην γεωργία, συνεχίζω εγώ), για την εποχή που  επινοήθηκε το χρήμα. (Και το βιβλίο του Διόνυσος είναι πολύ ενδιαφέρον, μιας και αυτός ο θεός σχετίζεται με την επινόηση του χρήματος, με ένα τρόπο που δεν πέρασε καν από τη σκέψη του ).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΔΑΜΕ σε προηγούμενο κείμενο (γιατί το βόδι-χρήμα αντικαταστάθηκε από το μέταλλο-χρήμα) ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας παρέχουν πληροφορίες για την χρήση του βοδιού όχι ως μέσον ανταλλαγής αλλά μόνο ως μονάδα υπολογισμού δούλων και πολύτιμων αντικειμένων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα μεγάλα χάλκινα καζάνια, χωρίς πόδια (λέβητες) ή με τρία πόδια (τρίποδες [λέβητες]). Αυτά τα μεγάλα χάλκινα καζάνια τα χρησιμοποιούσαν για να βράσουν το κρέας (σε θυσίες, γιορτές, γεύματα). Το κρέας όμως συνήθως το έψηναν στα κάρβουνα, αφού το έκοβαν κομμάτια και το περνούσαν σε σιδερένιες σούβλες. Αυτές οι σιδερένιες σούβλες ονομάζονταν οβελοί. Από αυτή τη λέξη προέρχεται η μικρότερη νομισματική μονάδα, ο οβολός, το ένα έκτο της δραχμής. Δραχμή (δράττομαι) σημαίνει ότι χωράει στην παλάμη μου αλλά στην παλάμη τους δεν χωρούσαν έξι οβολοί αλλά πολύ περισσότεροι. Γιατί τότε έξι οβολοί ισοδυναμούν με μία δραχμή; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες μελετήσαμε τις μαρτυρίες της Ιλιάδας και της Οδύσσειας τις σχετικές με τον υπολογισμό της αξίας των δούλων (αιχμαλώτων ληστρικών επιδρομών), των μετάλλων και των μεταλλικών αντικειμένων σε βόδια. Ο Λαέρτης για να αγοράσει την δωδεκάχρονη Ευρύκλεια (πολύ διάσημη, αυτό σημαίνει) έδωσε από τον πλούτο του αντικείμενα αξίας είκοσι βοδιών. Ποια ήταν αυτά τα αντικείμενα; Δεν γνωρίζουμε. Αναρωτηθήκαμε γιατί το βόδι χρησιμοποιήθηκε ως χρήμα, ως μονάδα υπολογισμού της αξίας,  και γιατί δεν χρησιμοποιήθηκε ως μέσον ανταλλαγής. Θα απαντήσουμε σήμερα σε αυτά τα ερωτήματα –  όπως και στο ερώτημα του τίτλου, εάν προλάβουμε.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΈΝΑ από τα πολλά ανεπίλυτα προβλήματα της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας είναι η εμφάνιση του  χρήματος, του εμπορεύματος και της ανταλλαγής εμπορευμάτων μέσω του χρήματος. Σχετικό με αυτό είναι και  το πρόβλημα της εμφάνισης του κερματόμορφου μεταλλικού χρήματος, του νομίσματος. Αφού γνωρίζουμε ότι η πρώτη μορφή χρήματος ήταν το βόδι, δύο ακόμα ερωτήματα έρχονται στην επιφάνεια. Πρώτον, ποια είναι η λειτουργία του βοδιού ως χρήματος; Είναι μέσον ανταλλαγής ή μονάδα μέτρησης της αξίας των αγαθών; Δεύτερον, πώς από το βόδι φτάσαμε μετά από τρεις αιώνες στο μεταλλικό χρήμα, το νόμισμα;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ μερικά χρόνια ήρθε εδώ στο χωριό μας ένας λαδέμπορος, άγνωστος, και πουλούσε μισοτιμής τενεκέδες λάδι (16 λίτρα), χαρίζοντας σε κάθε αγοραστή κι ένα λίτρο λάδι, το οποίο το γέμιζε μπροστά στον αγοραστή εκείνη τη στιγμή από τενεκέ. Μέσα σε λίγη ώρα μαθεύτηκε σε όλο το χωριό, πήραν σχεδόν όλα τα σπίτια από λίγους έως πολλούς τενεκέδες, ο λαδέμπορος τους πούλησε όλους, πήρε το χρήμα και έφυγε. Του χρόνου πάλι, τους έλεγε, και όλοι και όλες χαίρονταν.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ έχουν περάσει πάνω από 2.500 χρόνια, τουλάχιστον, από τότε που εμφανίστηκε ο δανεισμός με τόκο αλλά ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς από ποιους, πότε, που και γιατί επινοήθηκαν, ή, προέκυψαν – πιθανόν μάλιστα και να μην το μάθουμε ποτέ. Εκείνο που ξέρουμε, είμαστε βέβαιοι, είναι ότι η διάρκεια της ύπαρξής τους είναι ένα πολύ μικρό κλάσμα της ανθρώπινης ιστορίας. Εκείνο που ξέρουμε ακόμα είναι ότι για τα μισά από αυτά τα δύο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια ο δανεισμός με τόκο, ο τόκος ο ίδιος,  εθεωρείτο αμάρτημα, κάτι αποτρόπαιο και φρικτό. Θα είχε εκπνεύσει, εάν δεν του έδινε το φιλί της ζωής ο καπιταλισμός, ο εμπορικός στην αρχή. Και του το έδωσε γιατί καπιταλισμός χωρίς τόκο είναι κάτι αδιανόητο – δεν μπορεί να υπάρξει.

ΞΕΡΟΥΜΕ ακόμα, είμαστε βέβαιοι, κι άλλα για τον δανεισμό με τόκο. Ξέρουμε ότι υπήρχε δανεισμός χωρίς τόκο – υπάρχει ακόμα και σήμερα, μεταξύ φίλων, οικείων, συγγενών, γνωστών, γειτόνων. Ξέρουμε ότι κάποτε η πρακτική και η έννοια του δανεισμού, χωρίς τόκο εννοώ, ήταν και αυτά άγνωστα. Για το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας επικρατούσε το δώρο, το μοίρασμα της τροφής και η κοινοχρησία των εργαλείων. Ποτέ ο άνθρωπος δεν κατανάλωνε την τροφή του εκεί που την έβρισκε αλλά την μετέφερε για να την καταναλώσει μαζί με αυτούς που δεν μπορούσαν να βρουν τροφή. Εάν χρειαζόσουν ένα τσεκούρι θα πήγαινες να το πάρεις από εκείνον που το είχε. μέχρι κάποιος άλλος να έρθει να το πάρει από σένα. Αυτό γινόταν στις τροφοσυλλεκτικές – κυνηγητικές  κοινωνίες για 90.000 χρόνια, εάν ο άνθρωπος υπάρχει πάνω στη Γη εδώ και 100.000 χρόνια.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΑΣ επιτρέπεται να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να κλείσουν οι τράπεζες για ένα μήνα ή λιγότερο, μια, δυο βδομάδες;  Όχι, κατά κανέναν τρόπο, δεν μας επιτρέπεται. Το γιατί υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο το γνωρίζουμε όλοι και όλες: για να μας αναγκάσουν να υποταχθούμε, να υπακούσουμε, να πειθαρχήσουμε σε περίπτωση κάποιας απόπειρας απόκρουσης της καπιταλιστικής επίθεσης που αποσκοπεί στην αύξηση την κερδοφορίας αφενός μέσω της μείωσης του μεροκάματου και μισθού και αφετέρου μέσω του κλεισίματος των μη ανταγωνιστικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Τι θα γίνει σε αυτήν την περίπτωση;  Πώς θα ζήσουμε χωρίς χρήμα; 

ΣΕ μια τέτοια περίπτωση, θα επικρατήσει μια κατάσταση που θα μοιάζει με γενική απεργία, με πλήρη συμμετοχή, με αρνητικό πρόσημο όμως. Θα είναι μια κατάσταση που δεν θα την επιβάλουμε εμείς, ενώ θα μπορούσαμε,  αλλά θα την υποστούμε, ενώ θα μπορούσαμε να μην την υποστούμε.

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Επιδιώκουμε να δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα εάν θα μπορούσε να μη γίνει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και για να την διατυπώσουμε αναγκαζόμαστε να εκθέσουμε μια σύντομη ανάγνωση της κοινωνικής εξέλιξης στην αρχαία Ελλάδα από μαρξιστικής έποψης· λέγαμε λοιπόν τις προάλλες ότι υπήρχε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα κατάτμησης της γης   των αριστοκρατών,  και όχι μόνο, μιας και η κατάτμηση ισοδυναμούσε με τη μείωση της διαθέσιμης ισχύος κι όχι με την αύξηση που είναι η βασική επιδίωξη του αριστοκράτη Κυρίου.

    Είδαμε ότι η άμεση αρπαγή της γης των γειτόνων με τη βία ήταν αδύνατη, λόγω του πλήθους και της αλληλεγγύης των μικροκαλλιεργητών. Η γη τους όμως τελικά αρπάχτηκε, περί τα τέλη του 4ου αιώνα. Πώς έγινε αυτό; Συνέβαλε ο Πελοποννησιακός τρόπος με κάποιον τρόπο και με ποιον;  Υπήρχε άλλος τρόπος αρπαγής της γης;

 

Continue reading →