φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ το καρναβάλι είναι ημέρα ελευθερίας, κι αν αυτή τη μέρα εκείνο που ακούγεται πιο καθαρά είναι το λαϊκό γέλιο, το γέλιο του πλήθους, το καρναβάλι είναι μια επικίνδυνη και γόνιμη μέρα, είναι μια μέρα κομμουνισμού, είναι μια κομμουνιστικότητα. Όποιος, όποια ψάχνει να βρει κομμουνιστικότητες,  να τις ζήσει και να τις μελετήσει, όχι μόνο δεν θα προσπεράσει το καρναβάλι σφυρίζοντας αδιάφορα αλλά θα κοντοσταθεί, κι αν έχει μάτια, αφτιά, χέρια, στόμα και μύτη ανοιχτά κι ελεύθερα, σκέψη ανοιχτή και ελεύθερη, θα πάρει πολλή δουλειά για το σπίτι.

ΤΟ καρναβάλι είναι η μόνη διαδήλωση που δέχομαι – είναι διαδήλωση, με όλη τη σημασία της λέξης. Εάν επρόκειτο να δεχτώ άλλη διαδήλωση, θα τη δεχόμουν μόνο εάν ήταν καρναβαλική. Εάν κάποτε δεν θα υπάρχει καρναβάλι πάνω στη Γη, αυτό θα είναι ένδειξη απύθμενης κατάπτωσης του ανθρωπίνου γένους – το καρναβάλι είναι μία από τις κορωνίδες του ανθρώπινου πολιτισμού. Θα δούμε σήμερα τι διαδηλώνεται, τι εκφράζεται συλλογικά τη μέρα του καρναβαλιού.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΜΑΙ άνεργος (οικοδόμος) πάνω από τέσσερα χρόνια, πάνω από τρία η γυναίκα μου η Τασούλα. Η ανεργία και η βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται να ξαναβρούμε δουλείά στην Αλεξανδρούπολη, όπου ζούσαμε, μας ανάγκασε να μετακομίσουμε σε χωριό, στην Καστανούσα, μεταξύ των λιμνών Δοϊράνης και Κερκίνης, στους πρόποδες του Μπέλες. Εδώ δεν έχουμε ενοίκιο, κόβουμε ξύλα από το δάσος για να ζεσταθούμε και να μαγειρέψουμε, ψήνουμε και μαγειρεύουμε στον ξυλόφουρνο, παράγουμε ένα πολύ μεγάλο μέρος της τροφής μας, φίλοι και φίλες έρχονται φορτωμένoι τσάντες με τρόφιμα που δεν μπορούμε να παράγουμε και φεύγουν με τις ίδιες τσάντες γεμάτες τρόφιμα που παράγουμε, κάποιες ψιλουδουλείτσες προκύπτουν,  κάποιες μικρές οικονομικές βοήθειες μας έρχονται από φίλους, φίλες και συγγενείς, επιβιώνουμε και ζούμε όπως μπορούμε, με ό,τι έχουμε.  Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο και μάλλον θα συνεχίσουμε. Αλλά τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται.

ΔΕΝ σκέφτομαι μόνο εμάς, σκέφτομαι τα παιδιά μας, τα δικά μας και τα ξένα (αν μπορούμε να θεωρήσουμε τα άλλα παιδιά ξένα!), σκέφτομαι όλους τους ανέργους και καταλαβαίνω το δράμα τους γιατί το ζω, το ζούμε εδώ πέρα στην Καστανούσα. Δεν σκέφτομαι μόνο τους ανέργους στην Ελλάδα αλλά τους ανέργους σε όλο τον κόσμο. Στην Ολλανδία αντιμετώπισαν την ανεργία με την εφαρμογή της μερικής εργασίας (τετράωρης –  51% αυτή τη στιγμή!), στη Γερμανία την αντιμετωπίζουν με μεγάλα επιδόματα, 1000 εβρά το μήνα, αν δεν κάνω λάθος, για τρία χρόνια, και μετά βλέπουμε, αλλά αυτές τις λύσεις τις προκρίνουν ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες με μεγάλη κερδοφορία. Τί θα κάνουν αν αύριο, μεθαύριο αυτή η κερδοφορία πάρει την κατηφόρα;

ΠΟΛΛΟΙ άνεργοι και άνεργες στις πόλεις και στα χωριά αντιμετωπίζουν την ανεργία με την οικονομική στήριξη φίλων και συγγενών αλλά αυτή δεν είναι λύση –  οι δυνατότητες των συγγενών, και των γειτόνων συχνά,  δεν είναι μεγάλες και οι γέροι συνταξιούχοι πεθαίνουν ή θα πεθάνουν μέσα στα επόμενα 10-15 χρόνια. Κάποιοι μεταναστεύουν μόνιμα ή προσωρινά σε χώρες της Ευρώπης ή αλλού. Το ότι με αυτούς τους τρόπους αντιμετωπίζεται σήμερα η ανεργία στην ελληνική κοινωνία δεν σημαίνει ότι θα μπορούμε να την αντιμετωπίζουμε και στο απώτερο μέλλον.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Όταν θα φτάσουμε στη Θέκλα, μια από τις Αόρατες Πόλεις του Ίταλο Καλβίνο (εκδ. Καστανιώτης, μετ. Ανταίος Χρυσοστομίδης, σελ. 158), θα δούμε μια πόλη να χτίζεται, όχι γιατί είναι νέα αλλά γιατί το χτίσιμο εκεί δεν τελειώνει ποτέ. Κι αν ρωτήσουμε γιατί το χτίσιμο συνεχίζεται τόσο πολύ καιρό, οι κάτοικοι θα μας απαντήσουν: για να μην αρχίσει η καταστροφή.  Η έκπληξη θα μας παροτρύνει να ρωτήσουμε ακόμα: Τί έννοια έχει αυτό το συνεχές χτίσιμο; Ποιος είναι ο στόχος μιας υπό κατασκευής πόλης αν όχι η ίδια η πόλη;  Ποιο είναι το πρόγραμμα που ακολουθείτε, ποιο είναι το σχέδιο; Οι κάτοικοι θα μας πουν ότι δεν μπορούν να διακόψουν την εργασία τους, θα μας απαντήσουν μόλις νυχτώσει.

‘ Η δουλειά σταματά το δειλινό. Η νύχτα κατεβαίνει πάνω από το εργοτάξιο. Είναι μια νύχτα γεμάτη αστέρια. Να το σχέδιό μας, λένε. ‘ 

Οι Αόρατες Πόλεις του Ίταλο Καλβίνο είναι ένα σχόλιο πάνω στον αόρατο κομμουνισμό. Αόρατος δεν σημαίνει ανύπαρκτος, κατά κανένα τρόπο. Θα δούμε τον αόρατο κομμουνισμό των Αόρατων Πόλεων μόνο εάν τον ψάχνουμε, μόνο εάν διαβάζουμε προσεκτικά και ελεύθερα. Διότι όταν διαβάζουμε ψάχνουμε, συνειδητά ή υποσυνείδητα. Τα τελευταία χρόνια προσπαθώ να διαβάσω  κείμενα της παγκόσμιας γραμματείας, της ανθρωπολογίας, της εθνογραφίας, της λαογραφίας (αγροτικής και αστεακής),  της δυτικής γραμματείας, κυρίως της λογοτεχνίας, ψάχνοντας να εντοπίσω σκέψεις και σχόλια και παρατηρήσεις και εικασίες σχετικά με τον αόρατο κομμουνισμό, τον κομμουνισμό του παρόντος. Είναι μια ανάγνωση που θα με απασχολήσει τα υπόλοιπα χρόνια, δεν είναι και πολλά, ανάγνωση που θα συνεχιστεί από άλλους και άλλες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο τίτλος του σημερινού σημειώματος είναι στίχος δημοτικού τραγουδιού (Ν. Πολίτου, Εκλογαί από Τραγούδια Ελληνικού Λαού, σελ. 33). Το ότι οι φτωχοί κάποτε γλεντούσαν μας το επιβεβαιώνουν όχι μόνο πολλές πηγές αλλά και προσωπικές εμπειρίες ανθρώπων που έζησαν φτώχεια με γλέντια. Όταν ήμουν παιδί, στη δεκαετία του εξήντα, τα καλοκαίρια, κάθε βράδυ, κάθε βράδυ μετά την ολοήμερη εργασία στα χωράφια, στη πλατεία του χωριού στηνόταν γλέντι με χορό και τραγούδια –  ένας νέος έπαιζε γκάιντα και άνδρες και γυναίκες, νέοι και γέροι, κορίτσια κι αγόρια χόρευαν και χόρευαν και χόρευαν και τραγουδούσαν. Το 1961 στο χωριό μου ζούσαν 1109 ψυχές, σήμερα με το ζόρι είναι καμιά εκατοπενηνταριά. Το 1964 πήγα σχολείο· όταν σχολούσαμε, γέμιζαν οι δρόμοι με παιδιά και φωνές, ήμασταν 150!

Πρώτη φορά έφαγα σοκολάτα στα δέκα, πορτοκάλι στα δώδεκα. Τα πρώτα παπούτσια που φόρεσα ήταν τσαρουχάκια που είχε φτιάξει ο παππούς μου από γουρουνίσιο δέρμα, δεν θα με πιστέψετε, δεν πειράζει, σας συγχωρώ. Όλοι και όλες, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία από μένα, θυμούνται με νοσταλγία εκείνα τα χρόνια: κουραζόμασταν αλλά δεν είχαμε άγχος, λένε. Και, συμπληρώνω εγώ,  επειδή δεν είχαν άγχος, γλεντούσαν. Υπήρχε πολύς μόχθος, χωρίς καμιά απολύτως αμφιβολία,  αλλά δεν υπήρχε ρολόι, δεν υπήρχε αφεντικό πάνω από το κεφάλι σου. Θέριζαν και μιλούσαν, έλεγαν ιστορίες, γελούσαν, τραγουδούσαν, φρόντιζαν τα παιδιά και το βράδυ γύριζαν στο χωριό και το έρριχναν στο χορό. Δυο φορές το χρόνο, φόρτωναν ρούχα και σεντόνια και παπλώματα στα κάρα και πήγαιναν στο ποτάμι να τα πλύνουν, όλοι μαζί, γυναίκες, ανύπαντρες κοπέλες, αγόρια και κορίτσια.

Και να θέλουμε να γυρίσουμε σε εκείνα τα χρόνια, να ζήσουμε δηλαδή όπως ζούσαν εκείνοι δεν μπορούμε και δεν θέλουμε. Υπάρχει όμως κάτι από αυτόν τον χαμένο κόσμο που θα μας φανεί χρήσιμο στο παρόν και το μέλλον; Εκείνο που με απασχολεί είναι το εξής: γιατί εκείνοι οι φτωχοί γλεντούσαν και σήμερα δεν γλεντούν; Είναι κατηφείς, δεν γελούν, δεν μιλούν, έχουν σκυμμένο το κεφάλι, νιώθουν ότι δυστυχοατυχούν, πέφτουν σε κατάθλιψη, αυτοκτονούν –  γιατί; Τι χρειάζεται για να γίνει ένα γλέντι; 

Continue reading →