φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΟΛΛΟΙ παλαιοανθρωπολόγοι διατείνονται ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε πριν 250.000 χρόνια, ενώ η διαδικασία για να διαμορφωθεί (ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση) είχε μια διάρκεια που ξεπερνά τα 4 εκατομμύρια χρόνια. Ο άνθρωπος είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας σειράς επαναστάσεων, αλλαγών χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση: η όρθια στάση, η απώλεια οίστρου στα θηλυκά, η παράταση της παιδικής ηλικίας, η χρήση της φωτιάς, το μαγείρεμα, η κατασκευή εργαλείων για κατασκευή εργαλείων, το παιχνίδι, ο χορός, η μουσική, η γλώσσα και η σκέψη, η αφήγηση, η φαντασία και η φαντασίωση, το σύμβολο και η τελετή, η ανταλλαγή, η παράσταση και η τέχνη, το κυνήγι μεγάλων θηραμάτων, ο πόλεμος, ο διαρκής πειραματισμός –  αυτές είναι οι σημαντικότερες επαναστάσεις.

ΑΠΟ τα 250.000 χρόνια, τα 240.000 τα ζήσαμε ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί μικρών θηραμάτων (και μεγαλύτερων προς το τέλος αυτής της περιόδου). Ζούσαμε σε ομάδες των 20-50 μελών, στις οποίες οι δεσμοί δεν ήταν σταθεροί: οι συμβιωτικές ομάδες διασπόντουσαν,  διαλύονταν και ανασυνθέτονταν μόλις προέκυπτε κάποια διαφωνία, πολύ συχνά δηλαδή. Η προσωρινότητα της συμβίωσης απέτρεπε την εμφάνιση παγιωμένων κυριαρχικών σχέσεων. Οι σχέσεις ανταλλαγής και συνεργασίας με άλλες ομάδες ήταν επίσης ευκαιριακές και προσωρινές, για να αποτραπεί η αύξηση του μεγέθους της συμβίωσης και κατά συνέπεια για να αποτραπεί και πάλι η εμφάνιση κυριαρχικών σχέσεων. Εστιάζω στην αντίθεση προσωρινότητα/μονιμότητα –  θα μας χρειαστεί για να κατανοήσουμε και την παγκόσμια ιστορία και το μέλλον μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια με απασχολεί το ζήτημα της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης: είναι δυνατόν ο άνθρωπος να χάσει κάποια καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που διαμορφώθηκαν κατά την μακραίωνη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης; Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να εκτυλιχθεί αυτή η εξέλιξη; Σε ποιες κοινωνίες την εντοπίζουμε; Ποιο είναι το μέλλον της; Εάν ενισχυθεί, πώς θα είναι ο άνθρωπος στο απώτερο μέλλον; Το γεγονός ότι διατυπώνουμε αυτά τα ερωτήματα δείχνει ότι εντοπίζουμε και παρατηρούμε κάποιες ενδείξεις. Ποιες είναι αυτές;

Η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση εμφανίζεται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού και επεκτείνεται όπου επεκτείνεται και ο καπιταλισμός. Οι προϋποθέσεις της οπισθοδρόμησης προϋπήρχαν του καπιταλισμού και εντοπίζονται στις πρώτες μέρες κιόλας, όπως θα δούμε, του δυτικού πολιτισμού. Τα ιδιαίτερα ανθρώπινα γνωρίσματα που χάνονται είναι το γέλιο, το παιχνίδι, ο χορός, το τραγούδι, η προφορική αφήγηση, η έκφραση των συναισθημάτων, η τέχνη της σύγκρουσης, η ενεργητική σχέση με τη φύση, η καθημερινή ενεργητική αληλλεπίδραση με τους άλλους, η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η εξασθένιση των αισθήσεων της όσφρησης και της αφής. Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλα και να μου διαφεύγουν. Ποιες θα είναι οι συνέπειες  της απώλειας αυτών των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του ανθρώπου στις καπιταλιστικές κοινωνίες;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΟΥΝ πολλά κοινωνικά φαινόμενα για τα οποία δεν μπορούμε να διατυπώσουμε έναν ορισμό που να καλύπτει όλες τις εκφάνσεις τους. Εάν ορίσουμε, εάν βάλουμε όρια, αφήνουμε πολλά χαρακτηριστικά εκτός ορισμού. Ο ορισμός είναι μια δυτική πολιτισμική απόπειρα να εντοπίσουμε αμετάβλητες, μόνιμες, σταθερές οντότητες μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα –  προέρχεται από την μη παραδοχή της αλλαγής, της μεταβολής, από την λατρεία της αμεταβλησίας και της αιώνιας διάρκειας. Ο Πλάτων στους πρώιμους διαλόγους του αποπειράται να ορίσει τη δικαιοσύνη, την ανδρεία, τη σωφροσύνη, το όσιο αλλά πάντα οι απόπειρες του καταλήγουν σε α-πορία, σε αδιέξοδο. Από αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα, που επιχειρούμε να ορίσουμε και πάντα αποτυγχάνουμε,  τα πιο γνωστά  είναι η θρησκεία και ο πόλεμος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΙΑΤΙ τον πόλεμο τον διεξάγουν  οι άνδρες και όχι  οι γυναίκες; Είμαι βέβαιος ότι το ερώτημα αυτό το έχετε σκεφτεί και έχετε απαντήσει. Κι εγώ το έχω σκεφτεί. Δεν μπορώ όμως να γνωρίζω  την απάντηση που έχετε δώσει. Θα σας έχουν απασχολήσει κι άλλα δύο ερωτήματα. Τι θα γινόταν, εάν αυτές τις μέρες τα ευρωπαϊκά κράτη, της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, ας πούμε, αποφάσιζαν να επιστρατεύσουν  τους νεαρούς άντρες (από 20 έως 45 ετών), να τους δώσουν από ένα Καλάσνικωφ και να τους στείλουν στο μέτωπο της Ουκρανίας, όπως στο παρελθόν τους έστελναν στα πεδία των μαχών των δύο παγκοσμίων πολέμων; ‘Η να πολεμήσουν οι Άγγλοι με τους Γερμανούς και οι Γάλλοι με τους Ισπανούς; Τι θα γινόταν, ένα με τον ίδιο τρόπο, επιστράτευαν τις νεαρές γυναίκες, που δεν είναι μητέρες, και τις έστελναν στα πεδία των μαχών; Να κι άλλο ένα: θα μπορούσε ο επαγγελματικός κρατικός στρατός να συγκροτούνταν μόνο από γυναίκες; Θα μπορούσε ο σπαρτιάτης πατέρας να πει στην κόρη του, ή τάν (ασπίδα, νικήτρια) ή επί τας (ασπίδος, νεκρή); Γιατί δεν θα μπορούσε να γίνει αυτό; Ποιος είναι πιο ισχυρός κοινωνικά, ο πατέρας άνδρας  ή η μάνα γυναίκα; Γιατί ο Αχιλλεύς, αυτό το αιώνιο πρότυπο του δυτικού πολεμιστή, έφυγε από τον τόπο του, προς τα βόρεια της σημερινής Λαμίας, και κατέφυγε στη Σκύρο, στον οίκον του τοπικού βασιλιά, και μεταμφιέστηκε γυναίκα για να αποφύγει τον πόλεμο; Γιατί στην Ιλιάδα, στη Α ραψωδία, κατηγορεί τον Αγαμέμνονα ότι αποφεύγει τον πόλεμο; Με θεωρείς μαλάκα; τον ρωτάει έμπλεως οργής. Η απώλεια της Βρισηΐδας ήταν η πρόφαση να αποφύγει τον πόλεμο; Στέλνει τους Μυρμιδόνες με επί κεφαλής τον Πάτροκλο να πολεμήσουν αλλά αυτός μένει στη σκηνή του και τα ξύνει –  για να αποφύγει τον πόλεμο μήπως; 

Continue reading →

το γάρ παρόν βαρύ τοις υπηκόοις

Θουκυδίδης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ φανταστούμε ότι ζούμε σε μια τροφοσυλλεκτική ομάδα πριν πολλές δεκάδες χιλιάδες ή και μερικές δεκαετίες. Γνωρίζαμε τι θα γίνει αύριο; Γνωρίζαμε. Τι θα γινόταν; Ό,τι και σήμερα. Οι άντρες θα έφευγαν για το κυνήγι, οι γυναίκες με τα παιδιά για να μαζέψουν ρίζες, φρούτα, ξηρούς καρπούς, μικρά θηράματα. Θα θέλαμε να μάθουμε,  εάν συνέβαινε κάτι έκτακτο, να τραυματιζόταν κάποιος ή να πέθαινε; Νομίζω πως όχι. Το ότι θα συνέβαινε, ή δεν θα συνέβαινε κάτι  έκτακτο, θα ήταν κάτι που θα το αναμέναμε αλλά δεν θα θέλαμε να μάθουμε λεπτομέρειες διότι δεν θα μπορούσαμε. Σήμερα, τώρα, γνωρίζουμε ότι θα αρρωστήσουμε αλλά μπορούμε να μάθουμε πότε; Γνωρίζουμε ότι θα πεθάνουμε, μπορούμε να μάθουμε πότε; Και να μπορούσαμε, δεν θα το θέλαμε. Γνωρίζουμε εάν και πότε θα ερωτευθούμε; Όχι, βέβαια. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει η εκπληξη, το μη αναμενόμενο αλλά δεν μας ενδιαφέρει να μάθουμε λεπτομέρειες –  και γιατί δεν μπορούμε και γιατί δεν θέλουμε. Θα ήταν τρομακτικό να ξέραμε πότε και πώς θα πεθάνουμε.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο άνθρωπος και η ανθρώπινη κοινωνία είναι το αποτέλεσμα πολλών επαναστάσεων που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης. Η κοινωνία προηγείται του ανθρώπου: είμαστε δημιουργήματα της κοινωνίας –  η κοινωνία όμως αλλάζει, είτε με τη δράση μας, ασύνειδη και συνειδητή,  είτε (δευτερευόντως) εξ αιτίας γεωγραφικών, κλιματικών και οικολογικών συνθηκών.  Η διαπίστωση ότι είμαστε το τελικό αποτέλεσμα πολλών και αλλεπάλληλων, συσχετιζόμενων μεταξύ τους επαναστάσεων γίνεται τώρα που εντοπίζουμε στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες σαφείς ενδείξεις  ότι βρισκόμαστε τα πρόθυρα  ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης (δεν παίζουμε, δεν χορεύουμε, δεν γελάμε –  μεταξύ των πολλών άλλων). Πού οφείλεται αυτή η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση; Θα συνεχιστεί και θα ενταθεί ή θα σταματήσει; Εάν είμαστε το τελικό αποτέλεσμα επαναστάσεων, μήπως η εν εξελίξει ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση είναι ανθρωπολογική αντεπανάσταση; Οι επαναστάσεις αυτές εκτυλίχθηκαν σε ένα χρονικό διάστημα δύο εκ. ετών, αν και μπορούμε το σημείο εκκίνησης να το τοποθετήσουμε πριν έξι εκ. χρόνια. Η λεπτομέρεια αυτή δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία. Μας επιτρέπεται όμως να μεταχειριζόμαστε τη λέξη επανάσταση; Ποιες προϋποθέσεις υπήρχαν για να συμβούν;  Υπάρχουν αιτίες που συνέβησαν, με ποια σειρά εμφανίστηκαν; Είναι δυνατόν να αλλοιωθεί ή ακόμα και να χαθεί κάποια από αυτές τις επαναστάσεις του απώτατου παρελθόντος, που εμφανίστηκαν όταν γινόμασταν άνθρωποι και σχηματίζαμε την ανθρώπινη κοινωνία; Μήπως ταυτόχρονα ζούμε κάποια άλλη επανάσταση που θα αλλάξει τον άνθρωπο, αφού δεν σταμάτησε να εξελίσσεται; Μήπως η ανθρωπολογική επανάσταση και η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση συνυπάρχουν, είναι ταυτόχρονες και παράλληλες; Εάν είναι έτσι, μήπως βρισκόμαστε σε μια σύνθετη διαδικασία διαμόρφωσης δύο διαφορετικών ειδών ανθρώπου; 

ΜΗΠΩΣ ο πολιτισμός και η ιστορία αρχίζουν με την μετάδοση και την πρόσληψη της απόκτησης της ικανότητας της ορθιας στάσης; Μήπως οι επαναστάσεις και οι οπισθοδρομήσεις γίνονται από εμάς χωρίς όμως να το γνωρίζουμε; Μήπως η συνειδητοποίηση και η γνώση αυτής της κατάστασης είναι μια ακόμα επανάσταση; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ πεθαίνει κάποιος, συνηθίζουμε να ρωτάμε, πόσο χρονών ήταν; Όταν γνωρίζουμε κάποιον, κάποιαν, ρωτάμε, πόσο χρονών είσαι; Η επισήμανση της ηλικίας είναι μια πρακτική που τη συναντάμε σε πολλές περιπτώσεις και περιστάσεις, λες και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν. Ήταν πάντα έτσι; Πάντα ο άνθρωπος ενδιαφερόταν για την ηλικία του, για την ηλικία θανάτου; Όχι, φίλες και φίλοι, όχι. Κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας οι άνθρωποι δεν γνώριζαν την ηλικία τους, δεν γνώριζαν την ηλικία θανάτου κάποιου. Δεν τους ενδιέφερε. Στις επιτύμβιες στήλες , παγανιστικές και χριστιανικές, άλλων θρησκειών και δογμάτων, δεν αναγραφόταν ποτέ η ηλικία θανάτου. Υπήρχε μια σαφής διάκριση μεταξύ παιδιού, νέου και γέρου αλλά τίποτα περισσότερο. Οι άνθρωποι ζούσαν χωρίς να τους ενδιαφέρει πόσο χρονών ήταν ή πόσο χρονών πέθαιναν. Πώς προέκυψε αυτή η εμμονή με την ηλικία και την ηλικία θανάτου; Νομίζω πως είναι ενδιαφέρον ερώτημα.

ΝΑ ένα άλλο. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος αριθμός που χρησιμοποιεί μια κοινωνία; Σας φαίνεται παράξενο το ερώτημα; Για να δούμε! Εμείς σήμερα γνωρίζουμε τεράστιους αριθμούς, γνωρίζουμε το άπειρο, γνωρίζουμε το 10 στην εκατομμυριοστή, και ακόμα μεγαλύτερους αριθμούς. Τι λέτε, τι φαντάζεστε, ένας homo sapiens το 30.000 π. Χ. γνώριζε τον αριθμό 1.231.897; Όχι, δεν τον γνώριζε! Μήπως τον αριθμό 5.839; Όχι, δεν τον γνώριζε; Μήπως το 851; Ούτε αυτόν τον γνώριζε; Μα είναι δυνατόν; θα αναρωτηθείτε. Ναι, είναι δυνατόν. Μα πώς γίνεται αυτό; Η απάντηση είναι πολύ απλή; Τι να τον κάνει τον αριθμό 851; Άσε τον 1.231.897! Τι να τον κάνει; Είχε 851 αντικείμενα ή κάτι άλλο για να τα μετρήσει; Δεν είχε!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΑΣ είπα ένα ‘γεια’ με το χτεσινό διήγημα. Νομίζω πως θα σας άρεσε, πως θα συγκινηθήκατε. Είμαι εδώ κι είμαι καλά. Θα κάνουμε και φέτος παρέα μέχρι τον Μάιο, μέχρι να αρχίσουν οι δουλειές. Χαίρομαι πολύ που θα τα ξαναπούμε.

ΦΕΤΟΣ, φίλες και φίλοι, έξι θα είναι τα βασικά αντικείμενά μας: οι απαρχές της κοινωνίας (η κοινωνιογένεση), η παγκόσμια ιστορία,  η παγκόσμια οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση (ιστορία του 21ου αιώνα), η θεωρία του ζωντανού, εμμενούς κοινωνικού πολέμου, η προληπτική αντεπανάσταση και η πλατωνική ανθρωποβοσκητική (ανθρωπονομική).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η μετάβαση από την τροφοσυλλογή και το κυνήγι στην παραγωγή της τροφής (γεωργία, κτηνοτροφία) είναι ένα ζήτημα για το οποίο δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή θεωρία. Η μετάβαση αυτή συνέβη σε πολλές περιοχές του πλανήτη (Κίνα, βόρειο Πακιστάν, Κεντρική και Νότια Αμερική και αλλού), η πρώτη όμως χρονολογικά έγινε στη σημερινή Μέση Ανατολή (Ιράκ, νότια ανατολική Τουρκία, Συρία, Λίβανο, Παλαιστίνη, Ιορδανία, δυτικό Ιράν). Εδώ, η  μετάβαση διήρκεσε τουλάχιστον τέσσερις χιλιετίες. 

ΟΙ σημαντικότερες σήμερα θεωρίες είναι τέσσερις. Είναι η θεωρία των οάσεων (V.G. Childe), της πυρηνικής ζώνης (R. Braidwood), της περιθωριακής ζώνης (L. Binford, Νέα Αρχαιολογία) και της συμβολικής επανάστασης (J. Cauvin). Σύμφωνα με την πρώτη, οι άνθρωποι και τα φυτά και τα ζώα που εξημερώθηκαν συναντήθηκαν σε οάσεις εν μέσω εκτεταμένων ερημικών περιοχών, αποτέλεσμα δραματικών περιβαλλοντικών αλλαγών λόγω αλλαγής του κλίματος. Ήταν η σπάνη των πόρων και η αύξηση του πληθυσμού που εξανάγκασαν τον άνθρωπο να καλλιεργήσει φυτά και να εκθρέψει ζώα. Η δεύτερη διατείνεται ότι  η μετάβαση έγινε σε μια περιοχή όπου συνυπήρχαν πολλά ζώα και πολλά φυτά και ήταν το αποτέλεσμα μακροχρόνιου πειραματισμού. Η τρίτη υποστηρίζει ότι ό,τι και η πρώτη, με τη διαφορά ότι οι άνθρωποι δεν εγκλωβίστηκαν σε οάσεις αλλά ότι οι ίδιοι κατοίκησαν περιοχές όπου υπήρχε σπάνη πόρων (χλωρίδα και πανίδα) με αποτέλεσμα να στραφούν στην παραγωγή της τροφής, αποτέλεσμα της εντατικοποίησης της εξασφάλισης διατροφικών πλεονασμάτων.  Η τέταρτη εικάζει ότι η παραγωγή της τροφής ήταν το αποτέλεσμα μιας συμβολικής και θρησκευτικής επανάστασης, με κύριο σημείο την συνειδητοποίηση της κυριαρχίας πάνω στη φύση. Θα την διαβάσουμε στο βιβλίο του Ζακ Κοβέν, Γέννηση των θεοτήτων, γέννηση της Γεωργίας (εκδ. ΠΕΚ. μετ. Σοφία Πρέβε).

Continue reading →