φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.

Εάν ατενίσουμε την παγκόσμια ιστορία, την ιστορία του ανθρώπινου γένους, από τη σκοπιά του παρόντος, δηλαδή από τη σκοπιά του ερωτήματος ‘πως φτάσαμε εδώ’, δηλαδή στα πρόθυρα της Αποκάλυψης, θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν κάποιες εποχές που είναι εξόχως ενδιαφέρουσες, ιδιαίτερες, ξεχωριστές, με σκοτεινές πλευρές, μυστηριώδεις. Είναι οι εποχές του μετασχηματισμού, της αλλαγής, της μετεξέλιξης, της μετάβασης. Ποιες είναι αυτές οι εποχές; Γιατί αξίζει τον κόπο να τις μελετήσουμε; Τι θα μάθουμε;

Οι εποχές αυτές είναι οχτώ. Είναι η εποχή της ανθρωπογένεσης-κοινωνιογένεσης,  της μετάβασης από την τροφοσυλλογή στη καλλιέργεια της γης και τη μόνιμη εγκατάσταση, της μετάβασης από την καλλιέργεια της γης στην διαμόρφωση του ποιμενικού τρόπου παραγωγής, η εποχή της εμφάνισης της οικονομίας του ναού και του κράτους,  της διαμόρφωσης του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής, του σχηματισμού του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής, του καπιταλιστικού και τέλος, η σημερινή εποχή που δεν ξέρουμε κατά κανένα τρόπο που θα μας οδηγήσει.

Continue reading →

εποχή πνευματικής επανάστασης

εποχή αλλαγής αντιλήψεων, ιδεών, αξιών, συμπεριφορών, πρακτικών, απόψεων, ιδεολογιών, πίστεων

εποχή μετάβασης

από τη δυτική Κυριαρχία, από τον δυτικό πολιτισμό, από την κοινωνία, το κράτος, την πολιτική και τη δημοκρατία της καταναγκαστικής εργασίας, από το εμπόρευμα και το χρήμα

στο σύμπαν της συμβίωσης, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της δημιουργικής σύγκρουσης, της κοινοχρησίας, της κοινοκτησίας, της άσκησης της ελευθερίας και της ισότητας

αντιμέτωποι με το φάσμα της έντασης της αρπαγής, της καταστροφής, της εξόντωσης, της καταστολής, της καταπίεσης, της απαγωγής, της ταλαιπωρίας, της παθητικής θέασης, του εκφοβισμού, της αποβλάκωσης, της απειλής, των εκβιασμών, της χρήσης αδίστακτης βίας, του κτητικού ατομικισμού, του ανταγωνισμού, της αλληλοβοράς

εικοσάωρο και μισθός για όλους

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.

Πόσα χρώματα χρησιμοποιούμε στις σημερινές καπιταλιστικές κοινωνίες; Δεν είμαι σε θέση να αναφέρω κάποιον αριθμό αλλά είμαι βέβαιος πως ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγάλος. Είμαστε βέβαιοι ότι οι αρχαίοι Έλληνες (και οι Ρωμαίοι) δεν γνώριζαν τόσα πολλά χρώματα: οι χρωματικοί όροι που μεταχειρίζονται μετριούνται στα δάχτυλα των δυο χεριών. Αν μπορούσαμε να επισκεφτούμε και να ζήσουμε με τους ανθρώπους της φυλής Ντούγκουμ Ντάνι (Dugum Dani) της Νέας Γουινέας, θα παρατηρούσαμε, μάλλον έκπληκτοι,  ότι η κοινωνία αυτή γνωρίζει μόνο δύο χρωματικούς όρους, το φωτεινό [ΑΣΠΡΟ, modla]  και το σκοτεινό [ΜΑΥΡΟ, mili]. Και δεν είναι η μόνη κοινωνία που γνωρίζει και χρησιμοποιεί μόνο αυτά τα δυο χρώματα (δεν είναι, τα θεωρούμε χρώματα). Οι διαπιστώσεις αυτές μας προτρέπουν να αναρωτηθούμε: αυτά τα δυο χρώματα ήταν τα πρώτα που γνώρισαν όλες οι ανθρώπνες κοινωνίες; Και εάν είναι έτσι, με ποια σειρά εμφανίστηκαν τα άλλα;

Πριν απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, οφείλω να διευκρινίσω ότι αυτά που ανέφερα κι αυτά που θα αναφέρω στη συνέχεια τα διάβασα στο βιβλίο που φέρει τον τίτλο BASIC COLOR TERMS  και υπότιτλο Their Universality and Evolution, το έγραψαν οι Brent Berlin και Paul Kay και εκδόθηκε από το  University of California Press, το 1991.  Οι δυο συγγραφείς εντόπισαν σε ανθρωπολογικές και εθνογραφικές μελέτες των προηγούμενων αιώνων τους χρωματικούς όρους που χρησιμοποιούν οι κοινωνίες που περιγράφονται και διαπίστωσαν ότι πολλές κοινωνίες, τροφοσυλλεκτικές οι περισσότερες , διέθεταν μόνο δυο χρωματικούς όρους και αυτοί οι όροι ήταν το ΑΣΠΡΟ και το ΜΑΥΡΟ, με λέξεις που δήλωναν το φως, τη φωτεινότητα, τη λαμπρότητα και το σκοτάδι αντίστοιχα.

Εντόπισαν 21 λαούς που χρησιμοποιούσαν μόνο τρία χρώματα. Και στους 21, τα δυο από αυτά ήταν το ΑΣΠΡΟ και ΜΑΥΡΟ, το δε τρίτο το ΚΟΚΚΙΝΟ. Οι Baganda, στην Ουγκάντα, διαθέτουν τη λέξη eru για να δηλώσουν το φωτεινό, το κίτρινο και το ανοιχτό μπλε, τη λέξη  dagaru  για το σκοτεινό, σκούρο μπλε και το μαύρο, ενώ για το κοκκινωπό, το ροζ, το πορτοκαλί, το καφέ και το μοβ διαθέτουν τη λέξη mynfu. Βρήκαν και 17 κοινωνίες που διέθεταν τέσσερις χρωματικούς όρους. Ποιο ήταν το τέταρτο χρώμα; Οι μισές (8) διέθεταν έναν όρο που δήλωνε το ΠΡΑΣΙΝΟ, ενώ οι υπόλοιπες το ΚΙΤΡΙΝΟ. Εάν λοιπόν μια κοινωνία χρησιμοποιεί τέσσερις χρωματικούς όρους, ο τέταρτος θα είναι ή το ΠΡΑΣΙΝΟ ή το ΚΙΤΡΙΝΟ. Εννοείται ότι εάν διαθέτει πέντε όρους, αυτοί θα είναι, εκτός από τους τρεις πρώτους,  και το ΠΡΑΣΙΝΟ και το  ΚΙΤΡΙΝΟ.

Κι αν διαθέτει εξι; Ο έκτος θα είναι το ΜΠΛΕ. Με εφτά όρους, ο έβδομος θα είναι το ΚΑΦΕ. Από κει και πέρα, τα χρώματα θα είναι το μοβ, το ροζ, το πορτοκαλί, το γκρι ή κάποιοι άλλοι συνδυασμοί όλων αυτών των χρωμάτων. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι τα χρώματα εμφανίστηκαν με την ίδια σειρά σε όλους τις ανθρώπινες κοινωνίες. Γιατί όμως εμφανίζονται με αυτή τη σειρά συγκεκριμένα, φωτεινό/σκοτεινό, κόκκινο, πράσινο ή κίτρινο, γαλάζιο, καφέ, κλπ;

Δεν το γνωρίζω και πολύ θα ήθελα να το μάθω. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να υποθέσω πως η εξέλιξη αυτή πιθανόν να ερμηνεύεται με την διεύρυνση του διανοητικού ορίζοντα του ανθρώπου και την σταδιακή προσέγγιση της φύσης, μια προσέγγιση που εξαρτιόταν από τις ανάγκες του. Μέρα -νύχτα, φως-σκοτάδι [ΑΣΠΡΟ-ΜΑΥΡΟ], αίμα , τραυματισμός, θάνατος, έμμηνα, γέννηση, κυνήγι, τροφή [ΚΟΚΚΙΝΟ], φύση, φύλλα [ΠΡΑΣΙΝΟ], νεκρή φύση [ΚΙΤΡΙΝΟ], κλπ. Σκέφτομαι επίσης μήπως η εξέλιξη αυτή εξαρτάται από την δομή του εγκεφάλου. Δεν γνωρίζω, θα ήθελα πολύ να το μάθω.

Αυτό που μπορώ να κάνω είναι να μελετήσω τα χρώματα στην Ιλιάδα (και την Οδύσσεια) και να συγκρίνω τα πορίσματά μου με αυτά της παραπάνω μελέτης. Θα το κάνω αύριο το πρωί.

Καλή μας μέρα, υγεία και χαρά,

και μη ξεχνάτε ότι η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση δημιουργία.

Εκτός από τον πόλεμο, την επίγνωση του θανάτου και το γέλιο, που εξετάσαμε στα προηγούμενα σημειώματα, υπάρχει άλλο ένα χαρακτηριστικό που μας διαφοροποιεί από όλα τα άλλα  ζώα: ο τρόπος του ζευγαρώματος. Ενώ η ερωτοτροπία παρουσιάζει, κατά κάποιο τρόπο,  κοινά χαρακτηριστικά, είναι βέβαιο ότι κανένα ζώο δεν επιδίδεται στα προκαταρτκτικά που επιδίδονται οι άνθρωποι. Είναι πολύ γνωστό τι κάνουμε: χαϊδεύουμε το σώμα και μάλιστα είτε σε καίρια για τη ζωή μας σημεία (λαιμός, κοιλιά) είτε σε μέρη όπου υπάρχουν μεγάλες ποσότητες σάρκας (μηροί, κώλος), γλείφουμε τη σάρκα, προσπαθούμε να ρουφήξουμε αίμα, γεμίζοντας το κορμί του άλλου πιπιλιές, μπήγουμε τα νύχια μας στο σώμα του άλλου,  δαγκώνουμε (μέχρι αιματοχυσίας. . .) και αν δεν αρκούν αυτά αυξάνουμε τη δοσολογία σε βαθμό σαδομαζοχιστικό. Κανένα ζώο δεν επιδίδεται σε αυτά τα προκαταρκτικά. Και βέβαια δεν επιδίδεται στον στοματικό έρωτα, στο βαθμό τουλάχιστον που το κάνουν οι άνθρωποι.

Με το στόμα γλείφουμε, ρουφάμε και δαγκώνουμε τη σάρκα του άλλου. Γιατί το κάνουμε εμείς και δεν το κάνουν τα ζώα; Πότε, γιατί αρχίσαμε να το κάνουμε; Τι κάνουμε όταν ρουφάμε αίμα, όταν ξεσκίζουμε με τα νύχια μας τις σάρκες του άλλου, όταν γλείφουμε τη σάρκα, όταν γεμίζουμε το στόμα μας με τη σάρκα του άλλου (αυτιά, μύτη,δάχτυλα, στήθος, πέος, αρχίδια, κλειτορίδα); Τι κάνουμε; Τον τρώμε, συμβολικά. Και το κάνουμε πολύ συχνά. Η διαπίστωση αυτή μας επιτρέπει να κάνουμε κάποιες σκέψεις σχετικά με την απώλεια του οίστρου. Μόνο ο άνθρωπος θέλει να ζευγαρώνει τόσο συχνά, κανένα άλλο ζώο! Πως το ανθρώπινο θηλυκό έχασε τον οίστρο, το μοναδικό ετήσιο ζευγάρωμα;

Continue reading →

Εκτός από τον πόλεμο και την επίγνωση του θανάτου, φίλες και φίλοι, υπάρχει ένα ακόμα χαρακτηριστικό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα: πρόκειται για το γέλιο. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που γελάει (και κλαίει – με το κλάμα θα καταπιαστούμε προσεχώς). Πως προέκυψε αυτή η συμπεριφορά; Πότε, κάτω από ποιες συνθήκες; Πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι θα πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση, γενετική, ανάμεσα σε όλα αυτά τα ιδιαίτερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Εάν είναι έτσι, θα πρέπει να αναζητήσουμε τη σχέση του γέλιου με τον πόλεμο και την επίγνωση του θανάτου.

Όταν γελάμε, ανοίγουμε το στόμα μας και δείχνουμε τα δόντια μας. Αυτό κάνει και το ζώο όταν αγριεύει και θέλει να εκφοβίσει τον αντίπαλο. Κι εμείς, όταν θέλουμε να εκφοβίσουμε τον άλλον,  στο παιχνίδι ή σε αστεϊσμό, κάνουμε μια γκριμάτσα, ένα μορφασμό  ζωικού εκφοβισμού δείχνοντας τα δόντια μας. Ο άνθρωπος δεν διαθέτει μορφασμό εκφοβισμού – προφανώς ως ζώο κάποτε διέθετε. Τι απέγινε αυτός ο μορφασμός; Το ζώο εκφοβίζει με το άνοιγμα του στόματός του και τη δείξη των δοντιών του – ο άνθρωπος δεν το κάνει. Ο άνθρωπος γελάει ανοίγοντας το στόμα του και δείχνοντας τα δόντια του – το ζώο δεν το κάνει. Συμπέρασμα: το γέλιο είναι μετεξέλιξη του ζωικού μορφασμού του εκφοβισμού – εκφοβισμός που εμπεριέχει και μεγάλες δόσεις φόβου. Πότε συνέβη αυτή η μετεξέλιξη και ποιο λόγο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.

Είχα γνωρίσει κάποτε δυο άνδρες που πίστευαν ότι δεν θα πεθάνουν. (Γυναίκες δεν έχω γνωρίσει. . .) Το επιχείρημά τους: δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι αυτό που συνέβη σε όλους τους άλλους θα συμβεί και σε μένα. Ο ένας, Γερμανός, κάηκε μέσα στη Πόρσε του. Ο άλλος, Έλληνας, ιδιοκτήτης ξενοδοχείου, δεν ξέρω τι απέγινε, αλλά, εάν ζει, θα είναι πολύ γέρος. Εάν δεν ζει, θα βλέπει τα ραδίκια ανάποδα. Όλοι οι άλλοι και όλες οι άλλες γνωρίζουμε και είμαστε βέβαιοι ότι θα πεθάνουμε. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που γνωρίζει ότι θα πεθάνει. ‘Οταν είναι παιδί δεν το γνωρίζει και μας επιτρέπεται να ισχυριστούμε ότι τα παιδιά είναι πιο κοντά στα ζώα παρά στον άνθρωπο. Άνθρωπος γίνεται όταν θα μάθει και θα συνειδητοποιήσει ότι θα πεθάνει. Αργούμε να αποκτήσουμε αυτή τη γνώση, την επίγνωση θα έλεγα, και δεν την αποκτούμε αιφνίδια και ακαριαία αλλά αργά και σταδιακά. Δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για μια οδυνηρή εμπειρία (ωρίμανση). Το ότι τα παιδιά μοιάζουν με τα ζώα σε αυτό το σημείο φαίνεται από το γεγονός της υποκατάστασης των παιδιών από τα ζώα – τα οποία παραμένουν πάντα παιδιά μιας και δεν αποκτούν ποτέ την επίγνωση ότι θα πεθάνουν. (Η διαίσθηση ότι θα πεθάνουν λίγο πριν συμβεί δεν είναι επίγνωση θανάτου). Είχα γνωρίσει ένα ζευγάρι, που ζούσε σε ένα σπίτι με 30 δωμάτια και 9 μπάνια που έπασχε από κατάθλιψη και ο ψυχίατρος τους συνέστησε να πάρουν κάποια σκυλιά ή γάτες για συντροφιά. Εγείρεται λοιπόν ένα πολύ σημαντικό ερώτημα: πως αποκτήσαμε την επίγνωση του θανάτου, πως μάθαμε ότι θα πεθάνουμε; Προφανώς δεν ήμασταν άνθρωποι όταν δεν γνωρίζαμε ότι θα πεθάνουμε. Υπάρχει συνείδηση χωρίς την επίγνωση του θανάτου;

Αναπτύχθηκε η σκέψη μας τόσο, λόγω της εργασίας όπως διατείνονται πολλοί ανθρωπολόγοι (και οι μαρξιστές), που καταφέραμε να αντιληφθούμε, να συνειδητοποιήσουμε ότι μια μέρα θα πεθάνουμε; Όλες οι γνώσεις προέρχονται από τη σκέψη ή από άλλες γνώσεις; Ας υποθέσουμε, προς ώρας,  ότι είναι έτσι, κι ας στρέψουμε τη προσοχή μας σε μια άλλη ριζική διαφορά που έχουμε με τα ζώα: τον πόλεμο. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που πολεμάει – κανένα ζώο δεν πολεμάει, δεν οργανώνεται συλλογικά για να απομακρύνει, αντιμετωπίσει, τραυματίσει ή θανατώσει με όπλα κάποιους άλλους από το είδος του που είναι κι αυτοί οργανωμένοι συλλογικά και οπλισμένοι. Προφανώς δεν ήμασταν άνθρωποι όταν δεν πολεμούσαμε. Η διεκδίκηση ανάμεσα σε μέλη του ίδιου είδους, για χώρο, τροφή ή σεξουαλικό ταίρι, δεν είναι πόλεμος – νομίζω πως αυτό είναι σαφές. Και γεννάται το μείζον ερώτημα: πως καταλήξαμε στο σημείο να αρχίσουμε να πολεμάμε; Γιατί να θέλουμε να σκοτώσουμε συλλογικά κάποιους άλλους; Γιατί αυτή η πρακτική διαιωνίστηκε; Γιατί ο άνθρωπος είναι ( ή μπορεί να γίνει) το πιο βίαιο, το πιο βάναυσο, το πιο σκληρό ζώο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Μας ξυπνάει το ξυπνητήρι, πίνουμε καφέ, πάμε στη δουλειά μας με το αυτοκίνητο, επιστρέφουμε χωρίς να γλιτώσουμε το μποτιλιάρισμα, βλέπουμε τις ειδήσεις στη τηλεόραση, κοιμόμαστε· εάν ζούσαμε στον Μεσαίωνα, το καθημερινό μας πρόγραμμα θα ήταν διαφορετικό, όπως κι αν ζούσαμε στην αρχαία Ρώμη, σε ένα κινέζικο χωριό της ίδιας εποχή, στην έρημο Καλαχάρι, κλπ. Θα ζούσαμε διαφορετικά: θα εργαζόμασταν, θα μετακινούμασταν, θα μιλούσαμε, θα χορεύαμε, θα παίζαμε διαφορετικά. Τι θα ήμασταν όμως υποχρεωμένοι να κάνουμε σε όποια κοινωνία κι αν ζούσαμε, σε οποιαδήποτε εποχή; Να περιορίσουμε την επιθυμίας μας – και την εξ αυτής προερχόμενη ελευθερία. (Για λόγους συντομίας θα την αποκαλώ σκέτη “ελευθερία”, έχοντας την βεβαιότητα ότι μετά την παραπάνω διευκρίνιση, την οποία δεν θα ξεχνά ο αναγνώστης, δεν θα υπάρξουν παρερμηνείες). Αυτό και μόνο αυτό θα ήμασταν υποχρεωμένοι να κάνουμε. Αλλά για ποια επιθυμία και ποια ελευθερία πρόκειται; Και τι θα συμβεί εάν δεν την περιορίσουμε αυτή την επιθυμία. Μιας και είμαι βέβαιος ότι οι απαντήσεις είναι πλέον κοινό κτήμα, θα περιοριστώ μόνο να τις συμπυκνώσω όσο πιο απλά γίνεται: εάν δεν περιορίσουμε την επιθυμία και την ελευθερία, ο αλληλοσπαραγμός και η αλληλοβορά θα γενικευτεί τόσο που δεν θα μείνει ούτε ένας άνθρωπος πάνω στη γη.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Στον κύκλο διαλέξεων που φέρει τον τίτλο αδρομερές σκιαγράφημα δύο ιστοριών του ανθρώπινου γένους θα υποστηρίξουμε την άποψη ότι ενώ το ανθρώπινο γένος είναι ένα, οι ιστορίες του είναι δύο, τις οποίες και θα αφηγηθούμε. Στο “αδρομερές σκιαγράφημα” που θα ακολουθήσει η υποστήριξη της άποψης περί των δύο ιστοριών και η αφήγηση  δεν διακρίνονται. Η ίδια η αφήγηση συνιστά την υποστήριξη της άποψης. Σήμερα, και το εννοώ κυριολεκτικά μιας και το παρόν διαρκεί όσο και το μέλλον, δηλαδή πολύ, οι δυο ιστορίες έχουν συμπυκνωθεί, κωδικοποιηθεί και καταγραφεί στην δεινή κατάσταση που βρίσκεται τόσο η ανθρώπινη κοινωνία όσο και η φύση. Η καταστροφή της  φύσης και της κοινωνίας, σε βαθμό εξαφάνισης, θα ήταν μια ακόμα, η έσχατη φυσικά, ένδειξη της ύπαρξης δύο ιστοριών. Επειδή οι ιστορίες αυτές είναι ίσης έκτασης, εάν η μία αποδειχτεί σύντομη, σύντομη αναπόφευκτα θα είναι και η άλλη. Εάν η μία ιστορία συμπυκνωθεί, από κάποιους εξωγήινους επισκέπτες φυσικά,  στην πρόταση “το ανθρώπινο γένος δεν υπάρχει” η άλλη ιστορία θα συμπυκνωθεί στη πρόταση “το ανθρώπινο γένος υπήρξε”. Επειδή όμως το ανθρώπινο γένος υπάρχει ακόμα, οι δύο ιστορίες έχουν κωδικοποιηθεί στις δύο δυνατότητες που αντιμετωπίζουμε σήμερα: να διαβούμε τα πρόθυρα της Αποκάλυψης (την Κόλαση, όπως θα δούμε, τη ζούμε εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια – εννοώ την συνειδητή αποτροπή της επίλυσης των συσσωρευμένων επί χιλιάδες χρόνια και παγκόσμιων πια κοινωνικών προβλημάτων) ή να διαβούμε τις πύλες του Παραδείσου, δηλαδή να επιλύσουμε τα συνεχώς πολλαπλασιαζόμενα και επιδεινούμενα κοινωνικά προβλήματα διαθέτοντας όλο το τεράστιο κοινωνικό πλούτο που παράγουμε, τις απέραντες γνώσεις που έχουμε αποκτήσει και τον πλούσιο χρόνο που μπορούμε να έχουμε εργαζόμενοι λίγες μέρες το χρόνο. Κατά συνέπεια, η μια ιστορία είναι η ιστορία της Κόλασης, δηλαδή του κολασμού, της τιμωρίας που επιβάλλεται εξ αιτίας της μη έγκαιρης επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων, και η άλλη είναι η ιστορία του Παραδείσου, της δυνατότητας επίλυσης των προβλημάτων.

Continue reading →