φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα ασχοληθούμε με έναν θεσμό του κομμουνισμού του παρελθόντος – τις κοινοτικές αποθήκες των νεολιθικών αγροτικών κοινοτήτων της ελλαδικής χερσονήσου. Οι νεολιθικές κοινωνίες της Ανατολίας (Μικράς Ασίας), της βαλκανικής και ελλαδικής χερσονήσου ήταν ακραιφνείς κομμουνιστικές κοινωνίες οι οποίες παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Το υπό εξέταση ζήτημα δεν μας ενδιαφέρει μόνο από κομμουνιστικής έποψης αλλά έχει κι άλλες προεκτάσεις. Από τις κοινοτικές αποθήκες της Εγγύς Ανατολής προέκυψε η οικονομία του Ναού και από τον Ναό, η ανατολική εκδοχή της εμφάνισης του Κράτους, όπως έχουμε δει στα πρώτα σημειώματα για τη σουμερική γλώσσα και λογοτεχνία. Στις κοινοτικές αποθήκες-Ναούς  επινοήθηκε η γραφή. Το μυκηναϊκό ανάκτορο, το διοικητικό κέντρο (Κράτος) των μυκηναϊκών βασιλείων,  προέρχεται από τις κοινοτικές αποθήκες των κοινοτήτων της πρωτοελλαδικής εποχής του χαλκού (3.000- 2.000 π. Χ.).

Όταν λέμε νεολιθική εποχή της ελλαδικής χερσονήσου εννοούμε την εποχή μεταξύ του 6.000-3.000 π. Χ. Την  εποχή αυτή, όλη σχεδόν η ελλαδική χερσόνησος είναι διάσπαρτη με μικρές αγροτικές κοινότητες, οι οποίες, χωρίς καμιά αμφιβολία,  αγνοούν το εμπόρευμα, το χρήμα και την αγορά. Όλα τα υλικά κατάλοιπα που έχουν ανακαλυφτεί δείχνουν ότι οι άνθρωποι που τα έφτιαξαν δεν είχαν καμιά μα καμιά απολύτως ιδέα και αίσθηση περί κέρδους  και μέτρησης του χρόνου: ακόμα και τα πιο ταπεινά αντικείμενα είναι έργα τέχνης.

Μπαίνω χωρίς περιστροφές στο θέμα μου. Στο κέντρο, ή εκεί κοντά, όλων  σχεδόν των νεολιθικών αγροτικών κοινοτήτων της εποχής και της περιοχής που εξετάζουμε, υπάρχει ένα   μεγάλο κτίριο (αργότερα και δύο), το οποίο διακρίνεται σαφέστατα από τα συμπλέγματα κατοικιών των δύο ή τριών πολύ μικρών δωματίων. Τι ήταν αυτό το μεγάλο κτίριο; Η απάντηση που έδωσαν οι αρχαιολόγοι δείχνει γι’ άλλη μια φορά την ιδεολογική λειτουργία της επιστήμης, της αρχαιολογίας  στην περίπτωσή μας. Δείχνει πως ο τρόπος που βλέπουμε τις ανακαλύψεις μας προσδιορίζεται από τις αξίες μας. Για τους αρχαιολόγους λοιπόν, που ήταν ακαδημαϊκοί, καθηγητές Πανεπιστημίων, κρατικοί υπάλληλοι, φορείς της αστικής ιδεολογίας, το κτίριο αυτό ήταν

ή κέντρο του τοπικού άρχοντα (Κράτος)

ή τόπος εμπορίου (οικονομία)

ή κέντρο λατρείας (θρησκεία)

Κράτος, Οικονομία, θρησκεία: αυτά είχαν στο κεφάλι τους, αυτά είδαν. Φίλες και φίλοι, δεν ήταν τίποτα από αυτά. Βέβαια, θα ρωτήσετε. Μήπως κι εσύ δεν κάνεις το ίδιο; Δεν βλέπεις αυτά τα μεγάλα κτίρια ως κοινοτικές αποθήκες επειδή μέσα στη γκλάβα σου έχεις τον κομμουνισμό; Θα σας απαντήσω. Τις  τελευταίες δεκαετίες, έχει αρχίσει μια αναθεώρηση αυτών των απαντήσεων, μια αναθεώρηση την οποία αν θεωρούσαμε δειλή θα ήμασταν πολύ επιεικείς. Κι έχει αρχίσει διότι οι νεώτεροι αρχαιολόγοι αντιλήφθηκαν ότι οι απαντήσεις που έχουν δοθεί ανάγονται στο επίπεδο της αυθαιρεσίας. Οι απαντήσεις αυτές είναι παντελώς ασύμβατες με τα ευρήματα, έρχονται σε κατάφωρη αντίφαση με αυτά. Η άποψη ότι τα μεγάλα αυτά κτίρια ήταν κοινοτικές αποθήκες, κοινοτικά εργαστήρια και τόποι συλλογικής διαβίωσης ερμηνεύουν με πολύ ικανοποιητικό τρόπο  όλα τα ευρήματα και είχε διατυπωθεί παράλληλα με τις κυρίαρχες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Μου διαφεύγει το όνομα του αμερικάνου δισεκατομμυριούχου και υπουργού που δήλωσε ότι υπάρχει ταξική πάλη και είμαστε εμείς που πάντα νικάμε. Η φράση αυτή μας αναγκάζει να δεχτούμε ότι η κοινωνική (και όχι μόνο) πραγματικότητα καταγράφει ένα συσχετισμό Ισχύος μεταξύ του Κυρίου και των υποτελών Παραγωγών, ότι όλα τα κοινωνικά (άρα και προσωπικά) προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι αποτέλεσμα της ήττας. (Σε ένα μελλοντικό σημείωμα θα δούμε ότι η λέξη ‘πραγματικότητα’ σημαίνει ‘αρπακτικότητα’, μιας και η αρχική σημασία του ρήματος πράττω ήταν ‘αρπάζω κατόπιν εισβολής, επιδρομής’).

Η παραπάνω διαπίστωση του Κυρίου μας παροτρύνει να κάνουμε και άλλες σκέψεις. Μας προτρέπει να αναρωτηθούμε, πως τα καταφέρνει και νικάει πάντα ο Κύριος; Εάν νικάει πάντα, θα νικάει και για πάντα; Νικάει επειδή είναι πανίσχυρος; Εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε κάθε εξέγερση και επανάσταση είναι μάταιη. Γιατί όμως οι υποτελείς εξεγείρονται και επαναστατούν; Διότι έχουν αυταπάτες;

Υποστηρίζουμε ότι οι υποτελείς Παραγωγοί είναι οντολογικά και θεωρητικά πιο ισχυροί από τον Κύριο, διότι αυτός είναι εξαρτημένος από τους Παραγωγούς του κοινωνικού πλούτου: ο Κύριος είναι ένας ένοπλος ζητιάνος. Την εξάρτηση αυτή, την αδυναμία αυτή, την ξεπερνάει με τη βία, με τα ισχυρότερα όπλα που διαθέτει. Ο Κύριος είναι ένας πανίσχυρος αδύναμος, οι Παραγωγοί είναι αδύναμοι πανίσχυροι.

Ο Κύριος νικάει επειδή αναδεικνύεται νικητής στον κοινωνικό πόλεμο. Ο Κύριος αναγνωρίζει ότι αυτός ο πόλεμος υπάρχει – το δήλωσε και ο Παπανδρέου: είμαστε σε πόλεμο. Νικάει μόνο επειδή έχει εξασφαλίσει οπλική υπεροχή; Όχι, κατά κανένα τρόπο. Νικάει επειδή μπορεί και εκφοβίζει τους υποτελείς, τους απομονώνει, τους εξαπατά (τους πείθει, τους αποβλακώνει). Δηλαδή, ο Κύριος γνωρίζει πως να πολεμάει. Για να ηττώνται οι υποτελείς Παραγωγοί σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν να πολεμούν. Ο εκφοβισμός του αντιπάλου είναι προϋπόθεση της νίκης σε έναν πόλεμο. Μια άλλη προϋπόθεση είναι και η εξαπάτηση. Μια άλλη προϋπόθεση είναι η διάλυση του στρατού του αντιπάλου. Βέβαια, οι Παραγωγοί δεν έχουν στρατό για να τους τον διαλύσει. Αλλά και δεν μπορούν να συμπήξουν στρατό διότι ο Κύριος έχει προνοήσει να μην μπορούν: ενισχύει τον ανταγωνισμό μεταξύ των υποτελών, τον κτητικό ατομικισμό, τον εγωισμό.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Το αδρομερές σκιαγράφημα δυο ιστοριών του ανθρώπινου γένους είναι μια συνοπτική παγκόσμια ιστορία, ιδωμένη από τη σκοπιά του κομμουνισμού και της Κυριαρχίας. Αυτές είναι οι δυο ιστορίες που συγκροτούν την ανθρώπινη Ιστορία, η ιστορία του κομμουνισμού και η ιστορία της Κυριαρχίας. Είναι ένα βιβλίο το οποίο γράφεται και ελπίζω μια μέρα να τελειώσει.

Αρχίζω με την άποψη ότι ο κομμουνισμός μας έκανε ανθρώπους, ότι ξεφύγαμε από την κατάσταση του προανθρώπου βάζοντας όρια, σταματώντας, όσο ήταν δυνατόν, τον φόνο, το αλληλοφάγωμα και την αιμομειξία μέσω της πρόκρισης και της ενίσχυσης της συμβίωσης, της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας και της αλληλεγγύης. Ο φόνος και ο πόλεμος επιβίωσαν και πολύ συχνά αναβιώνουν, ενώ η αιμομειξία μας ταλαιπωρεί ως επιθυμία.   Εάν ο άνθρωπος εμφανίστηκε το 100.000 π. Χ., μέχρι το 5.000 π. Χ. οι  κοινωνίες, με τη μορφή ολιγομελών τροφοσυλλεκτικών/κυνηγητικών εσμών ή μικρών αγροτικών κοινοτήτων,  ήταν κομμουνιστικές και παραμένουν κομμουνιστικές, υπό τον έλεγχο και την διαχείριση  της Κυριαρχίας. Οι μορφές της Κυριαρχίας είναι δύο: η ανατολική (της εγγύς και μέσης Ανατολής), η οποία προέκυψε από τη συνεργασία των αυτόνομων αγροτικών κοινοτήτων, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν η οικονομία του Ναού, από την οποία προήλθαν οι πόλεις, το Κράτος και ο Κύριος (πρόκειται για τον λεγόμενο ασιατικό τρόπο παραγωγής) και η δυτική, η οποία προέκυψε κατά τη μετάβαση από τον ποιμενικό στον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής στην αρχαϊκή Ελλάδα.

Ο τίτλος του σημερινού σημειώματος είναι μια επιγραμματική συνόψιση της δυτικής Κυριαρχίας, του δυτικού πολιτισμού. Πρόκειται για μια συνοπτική περιοδολόγηση της δυτικής Κυριαρχίας. Συνοψίζω κάθε τρόπο παραγωγής με κριτήριο αφενός το κοινό χαρακτηριστικό όλων των τρόπων παραγωγής που συγκροτούν τη δυτική Κυριαρχία, που είναι η αρπαγή του κοινωνικού πλούτου που παράγουν οι υποτελείς και αφετέρου τον τρόπο της αρπαγής. Η λέξη ή οι λέξεις που βρίσκονται ανάμεσα στις παύλες παραπέμπουν σε έναν τρόπο παραγωγής εστιάζοντας στο τρόπο της αρπαγής.

Δυο είναι οι τρόποι της αρπαγής: η βία και το χρήμα. Με αυτούς τους δυο τρόπους αρπάζει ο Κύριος τον συλλογικά παραγόμενο κοινωνικό πλούτο: με τα όπλα (βία) και την απάτη (χρήμα). Εάν η βία των όπλων είναι σαφής, η απάτη του χρήματος ίσως σας παραξενέψει, μιας και το χρήμα θεωρείται μέσον ανταλλαγής. Δεν είναι όμως μόνο μέσο ανταλλαγής – είναι και μέσον αρπαγής που δεν φαίνεται. Πάω στο σούπερ μάρκετ κι αγοράζω ένα λίτρο γάλα. Με κλέψανε, το κέρδος είναι η λεία, δεν αντιλαμβάνομαι ότι έπεσα θύμα αρπαγής – πληρώνω, λέω κι ευχαριστώ στην ταμία!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η πυρηνική επιθυμία του Κυρίου είναι η επινόηση της πραγματικότητας, η αποίκιση, ο έλεγχος του μέλλοντος. Η επιθυμία αυτή έχει καταγραφεί στο προίμιο της Ιλιάδας, ατον Α 5 στίχο: Διός δ’ ετελείετο βουλή, δηλαδή, η επιθυμία του Δία, του Κυρίου, εκπληρώθηκε – όλα έγιναν όπως τα σχεδίασε ο Κύριος. Ο Κύριος επιθυμεί η πραγματικότητα να είναι η πραγματοποίηση των επιθυμιών Του. Δύο είναι αυτές οι επιθυμίες: η απεξάρτηση από τον υποτελή Παραγωγό και η επίτευξη της σωματικής αθανασίας.

Ο Κύριος γνωρίζει ασφαλώς ότι το μη αναμενόμενο, το μη προσδοκώμενο, το απροσδόκητο, η έκπληξη  δεν μπορεί να εξοβελιστεί – και η έκπληξη δεν μπορεί να είναι άλλη από το ενδεχόμενο της κατάλυσης της Κυριαρχίας. Ο Κύριος αποικίζει το μέλλον, επιχειρεί να ελέγξει το μέλλον μόνο και μόνο για να αποτραπεί η κατάλυση της (καπιταλιστικής σήμερα) Κυριαρχίας, η αρπαγή και η καταστροφή τόσο του κοινωνικού πλούτου όσο και των υποτελών Παραγωγών αυτού του πλούτου.  Θεωρεί ότι μπορεί να εξοβελίσει αποτελεσματικά την κατάλυση. Οι απόψεις περί του τέλους της ιστορίας και του τέλους της εργασίας δεν είναι τίποτα άλλο παρά επβεβαιώσεις ότι μπορεί να ελέγξει το μέλλον, να ενισχύσει και να διαιωνίσει την Κυριαρχία.

Ο Κύριος θεάται, ατενίζει το μέλλον κι αυτή η δραστηριότητα είναι μια πτυχή της διαρκούς αποίκισης του μέλλοντος. Η διαπίστωση αυτή μας παροτρύνει να διατυπώσουμε το εξής ερώτημα: θα  μπορούσαμε να δούμε τι βλέπει ο Κύριος;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.

Σήμερα θα καταπιαστούμε με μια κατάρα, τον κτητικό ατομικισμό.

Ας υποθέσουμε ότι μια μέρα  καταργείται το χρήμα και ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να πάει στο σούπερ μάρκετ να πάρει ελεύθερος ό,τι χρειάζεται. Τι θα γίνει, καλή μου Ελίτσα; Εγώ ή η γυναίκα μου  θα πάμε να πάρουμε αυτά που χρειαζόμαστε σήμερα, αυτά που θα αγοράσουμε σήμερα : ένα λίτρο γάλα για τα παιδιά, πορτοκάλια, λεμόνια και μια οδοντόκρεμα. Είσαι βέβαιος, Αθανάσιε; Πολύ βέβαιος, πάρα πολύ βέβαιος. Θα συμπεριφερθούν κι άλλοι, κι άλλες με αυτόν τον τρόπο; Πιθανότατα. Θα είναι πολλοί; Όχι, θα είναι πολύ λίγοι. Οι περισσότεροι θα πάνε και θα προσπαθήσουν να πάρουν όσα γίνεται περισσότερα. Σε λίγες ώρες, τα ράφια του σούπερ μάρκετ θα αδειάσουν. Κι αν στις τρεις πάει ένας οικοδόμος να πάρει ένα πενηνταράκι ούζο ή τσίπουρο να πιει για πρώτη ξεκούραση, θα πάρει τ’ αρχίδια του. Δεν θα υπάρχει απολύτως τίποτα.

Η διαπίστωση αυτή μας παροτρύνει να θέσουμε κάποια πολύ βασικά ερωτήματα. Εγώ θα πάρω αυτά που προανέφερα. Οι περισσότεροι θα πάρουν όσο γίνεται περισσότερα. Και ρωτάω: μήπως πρέπει να αντικαταστήσω το ρήμα ‘θα πάρουν’ με κάποιο άλλο; Έχω την εντύπωση πως ναι. Με ποιό; Μα ασφαλώς με το ρήμα ΄θα αρπάξουν‘.

Γιατί δεν θα πάρουν αυτά που χρειάζονται αλλά θα αρπάξουν όσο γίνεται περισσότερα; Είναι στη φύση του ανθρώπου να είναι άρπαγας, πλεονέκτης και άπληστος; Τι θα κάνουμε σε αυτήν την περίπτωση; Θα αντικαταστήσουμε τις ταμίες, δηλαδή την οικονομική βία,  με κάποιας μορφής έλεγχο των προσώπων από άλλα πρόσωπα; Είναι δυνατόν να λειτουργήσει μια ανοιχτή, ελευθεροπροσβασιακή κοινοτική αποθήκη βασικών αγαθών (σούπερ μάρκετ τα λέμε σήμερα), μπορούμε να φανταστούμε ότι όλοι και όλες θα πηγαίνουν και θα παίρνουν αυτά που χρειάζονται; Τι δικαιούμαι να πάρω; Μαθαίνεται αυτή η συμπεριφορά, είναι επίκτηση ή μήπως είναι αδύνατον να μάθουμε τι και πως να παίρνουμε; Μήπως θα υπάρχει ένας μηχανισμός που θα μοιράζει αυτά που χρειάζονται τα πρόσωπα ή οι ομάδες;

Αλλά, φίλες και φίλοι, δεν χρειάζεται να υποθέσουμε την κατάργηση του χρήματος για να καταπιαστούμε με αυτά τα ζητήματα. Τα αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Θα παραθέσω δυο παραδείγματα.

Μια παρέα πέντε φίλων πάει σε ταβέρνα και φέρνει ο σερβιτόρος ένα πιάτο με τέσσερα καφτεδάκια. Ο ένας από αυτούς, παίρνει το πηρούνι, καρφώνει το ένα και το καταβροχθίζει βιαστικά. Δεν είναι υποθετικό παράδειγμα, συνέβη. Ένας από την παρέα, τον ρωτάει: Θέλεις άλλο ένα; Όχι, όχι, απαντά, φάτε κι εσείς. Και μοιραστήκαμε τέσσερις τα τρία κεφτεδάκια. Το κόψαμε στη μέση, το κομμάτια έγιναν έξι. Πήραμε από ένα, έμειναν δυο. Τα κόψαμε κι αυτά στη μέση, έγιναν τέσσερα, πήραμε από ένα, χωρίς να βιαζόμαστε.

Το περιστατικό επαναλήφθηκε. Μόνο που αυτή τη φορά ήμασταν προετοιμασμένοι. Μόλις ο τύπος πήγε να πάρει περισσότερο από αυτό που δικαιούνταν, ένας από την παρέα του κάρφωσε το πάνω μέρος της παλάμης με το πηρούνι, σαν να ήταν κεφταδάκι. Τι κάνεις, ρε μαλάκα, ούρλιαξε από τον πόνο.

Ένα άλλο περιστατικό που συνέβη μόλις προχτές. Βάλαμε στο τραπέζι ένα μικρό πιάτο με φέτα και η εξάχρονη κόρη μου πήρε το πηρούνι κι άρχισε να το τρώει, γέμισε το στόμα της και συνέχιζε να αρπάζει μέχρι που της βάλαμε χέρι. Εμείς δεν θα φάμε; Το κατάλαβε.

Continue reading →

Γιατί δυο ερωτευμένοι θα ήθελαν να ήταν μόνοι πάνω στη Γη, γιατί θέλουν να απομονώνονται, θέλουν να απομακρύνονται από την κοινωνία; Σε αυτό το ερώτημα θα αποπειραθούμε να απαντήσουμε σήμερα, φίλες και φίλοι, κι αύριο θα συνεχίσουμε με το ζήτημα της σχέσης φιλίας και ανείπωτου.

Το πρώτο που σκέφτομαι είναι το εξής ερώτημα:εάν δυο ερωτευμένοι έμεναν οι δυο τους πάνω στη Γη, θα συνέχιζαν να  είναι ερωτευμένοι; ΟΧΙ, κατά κανένα τρόπο. Οπότε, ο Αδάμ και η Εύα δεν ήταν ερωτευμένοι – εάν ερωτεύθηκαν, θα πρέπει να ερωτεύθηκαν μετά τη γέννηση του πρώτου τους παιδιού. Είσαι βέβαιος, Αθανάσιε; Είμαι βέβαιος. Εάν ο έρωτας είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο (δεν υπάρχει έρωτας στη φύση), εάν ένα ζευγάρι δεν συνιστά κοινωνία, εάν μια ομάδα τριών ανθρώπων είναι η στοιχειώδης, η ελάχιστη  κοινωνία, τότε θα πρέπει να αναμένουμε ότι οι δυο ερωτευμένοι μας πολύ σύντομα θα ξενέρωναν. Όπως ξενερώνουν και οι ερωτευμένοι που χάνονται για λίγες ή πολλές μέρες και σκάνε μύτη στη κοινωνία να αναπνεύσουν κοινωνικό αέρα, να νιώσουν δηλαδή άνθρωποι, να νιώσουν την αλληλεγγύη (ισότητα)  και την ελευθερία (εξάρτηση). Δυο ερωτευμένοι που παρατείνουν την απομόνωσή τους τείνουν να ξεφύγουν από την ανθρώπινη κατάσταση και να γίνουν προάνθρωποι, ζώα χωρίς την αίσθηση του ορίου της ελευθερίας και της επιθυμίας. Δεν μπορούμε να εξηγήσουμε διαφορετικά  (τους πραγματικούς και συμβολικούς)  φόνους και τον (πραγματικό και συμβολικό)  κανιβαλισμό που παρατηρείται μεταξύ των ερωτευμένων.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλησπέρα σας

Τι σχέση έχει ο φθόνος με την επανάσταση και τον κομμουνισμό; Έχει και παραέχει. Πρώτον, διότι όλοι οι άνθρωποι είναι φθονεροί, κι εγώ κι εσείς. Το υποστηρίζει και ο Σπινόζα ( homines natura esse invidos, Ηθική,  Γ, 55)  o οποίος μας δίνει κι έναν ορισμό του φθόνου και δεν έχουμε κανένα λόγο να μην τον δεχτούμε: ο φθόνος είναι μίσος, το οποίο μας προδιαθέτει να χαιρόμαστε για το κακό του άλλου, να λυπόμαστε για το καλό του άλλου (odium, quatenus id considetarur hominem ita disponere, ut malo alterius gaudeat, et contra ut eiusdem bono contristetur, III, XXIV). Άρα, μιλάμε για μόνιμα και σταθερά στοιχεία της ανθρώπινης φύσης, μια άποψη την οποία δεν δέχονται οι μαρξιστές, με αποτέλεσμα πολύ συχνά να έρχονται σε αμηχανία και τα όπλα τους να παθαίνουν αφλογιστία (misfire). Αλλά, μας λέει ο Μπαρούχ, ο φθόνος ως μίσος είναι λύπη, η οποία είναι ένα αίσθημα δια του οποίου η δύναμη και η τάση του ανθρώπου να ενεργεί εμποδίζεται, κωλύεται, μειώνεται, περιορίζεται (Invidia est ipsum odium, sive tristitia hoc est affectio, qua homines agendi potentia seu conatus coerectur, Γ, 55).  Η επισήμανση αυτή γίνεται στο πεντηκοστό πέμπτο θεώρημα του Τρίτου Μέρους, το οποίο είναι άκρως σημαντικό: όταν η ψυχή αναλογίζεται, φαντάζεται την αδυναμία της, τότε θλίβεται – άρα η δύναμη του ενεργείν κωλύεται:

Cum mens suam impetentiam imaginatur, eo ipso contristatur

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Με κριτήριο την εποχή εμφάνισης των ειδοποιών χαρακτηριστικών του ανθρώπινου είδους, θα μπορούσαμε να καταρτίσουμε μια σειρά, στην αρχή της οποίας θα θέταμε την όρθια στάση, την απώλεια του οίστρου, το γέλιο, την παράταση της παιδικής ηλικίας και την κατασκευή των εργαλείων. Θα ακολουθούσαν η σκέψη, η φαντασία (και η ξαδέρφη της,  η φαντασίωση – φαντασία στην οποία εμπλέκεται και ο φανταζόμενος) και στο τέλος, τελευταίες αλλά όχι ασήμαντες, η συνείδηση, δηλαδή η επίγνωση του θανάτου,  και η γλώσσα.

Εάν, φίλες και φίλοι, έχετε κάποιες επιφυλάξεις για τη σειρά, ομολογώ ότι έχω κι εγώ επιφυλάξεις γι αυτά που γράφω.  Για τη θέση πολλών από αυτών των ειδοποιών χαρακτηριστικών δεν είμαι βέβαιος ( π.χ., μήπως η φαντασίωση προηγείται της φαντασίας και της σκέψης; ), για μερικά όμως είμαι – για τη συνείδηση και τη γλώσσα.

Αυτό σημαίνει ότι σκεφτόμασταν πριν εμφανιστεί η γλώσσα – το ότι η εμφάνισή της ενίσχυσε τη σκέψη, και η σκέψη τη γλώσσα, θα πρέπει να το θεωρήσουμε κι αυτό βέβαιο – με την επισήμανση και την διευκρίνηση ότι μεταχειριζόμαστε το επίθετο ‘βέβαιος’ ελαφρά τη καρδία, όχι με  ιδιαίτερη ζέση. Εκείνο που με απασχολεί πολύ τα τελευταία χρόνια είναι η σχέση μεταξύ της συνείδησης, της επίγνωσης του θανάτου,  και της  γλώσσας. Μιλούσαμε όταν μάθαμε ότι θα πεθάνουμε; Ή, μήπως, πρώτα αντιληφθήκαμε ότι θα πεθάνουμε και μετά μιλήσαμε;

Continue reading →