πρώτα βγαίνει η ψυχή και μετά οι αυταπάτες

(λαϊκή παροιμία)

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΙΑ μέρα, δεν θα αργήσει, ο πόλεμος στη Γάζα μεταξύ του ισραληνινού στρατού (κράτους) και της Χαμάς θα τελειώσει. Κάποιος θα νικήσει, κάποιος θα ηττηθεί. Πώς όμως θα τελειώσει; Εάν παραμείνουμε στο πεδίο των μαχών, υπάρχουν δύο και μόνο δύο τρόποι: ή να παραδοθεί ένας από τους δύο αντιπάλους, αφού διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει περίπτωση να νικήσει ή ένα από τα δύο στρατόπεδα να πολεμήσει μέχρις εσχάτων και να μην μείνει ζωντανός ούτε ένας στρατιώτης. Ποιο από τα δύο αυτά ενδεχόμενα είναι το πιθανότερο; Εάν μεταφερθούμε στο πεδίο της διεθνούς πολιτικής, τότε το ζήτημα που αναφύεται είναι, εάν υπάρχει τρόπος να σταματήσει ο πόλεμος. Υπάρχουν τρεις τρόποι: να πιέσουν οι ισχυροί του κόσμου τούτου και τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα κι αυτά να δεχτούν –  αυτός είναι ο πρώτος τρόπος. Διότι, εάν ένα από αυτά δεν δεχτεί, ο πόλεμος δεν θα σταματήσει –  οπότε επιστρέφουμε στο ερώτημα, πώς θα τελειώσει. Εάν όμως οι ισχυροί αδιαφορήσουν; Τότε μπορεί να τους αναγκάσουν οι υποτελείς των κοινωνιών τους να πιέσουν τα και τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα να σταματήσουν τον πόλεμο. Πώς όμως θα τους αναγκάσουν, μπορούν; Ναι, με γενική απεργία. Θα αντιλαμβάνεστε ότι αυτό το ενδεχόμενο είναι παντελώς απίθανο. Ακόμα πιο απίθανο είναι να σταματήσουν τον πόλεμο οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις.

Continue reading →

“Η Βίβλος λέει ότι υπάρχει καιρός για ειρήνη και καιρός για πόλεμο. Είναι καιρός για πόλεμο.”

Μπενιαμίν Νετανιάχου, πρωθυπουργός του Ισραήλ (31/10/23)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ με βεβαιότητα και σαφήνεια ότι το αντικείμενο της ιστορίας, και της ιστοριογραφίας, είναι ιδιαιτέρως  πολύπλοκο, θα είχαμε αυταπάτες εάν προσδοκούσαμε να πάψει να υφίσταται η διάσταση απόψεων. Εάν σκεφτούμε επιπλέον ότι, εκτός από την πολυπλοκότητα, επεισέρχεται και ο παράγοντας της προσωπικής βούλησης, του ιδεολογικού προσανατολισμού και της ταξικής θέσης, δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να υπάρξει συμφωνία σε οποιαδήποτε συζήτηση για οποιαδήποτε αντικείμενο της ιστορίας, “του εργαστηρίου των κοινωνικών επιστημών.” (Αν δεν κάνω λάθος, το έγραψε ο ιστορικός David Landes). Παρ΄όλα αυτά, εκφράζουμε δημόσια της απόψεις μας όχι για να πείσουμε τους άλλους αλλά για να δηλώσουμε το πώς εμείς κατανοούμε το υπό εξέταση αντικείμενο. Που σήμερα δεν είναι άλλο από τον πόλεμο μεταξύ του ισραηλινού στρατού και των πολεμιστών της Χαμάς. Ή μήπως μεταξύ της ισραηλινής και παλαιστινιακής κοινωνίας; Πολύ ωραία, είναι καιρός για πόλεμο. Αλλά τι πόλεμος είναι αυτός; Πόσο θα διαρκέσει; Ποιος θα νικήσει; Ποιες θα είναι οι συνέπειες της νίκης και του πολέμου; Υπάρχει κάποια μέθοδος που θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα;

Continue reading →

“Πλήττουμε τους εχθρούς μας με ισχύ άνευ προηγουμένου”

Μπενιαμίν Νετανιάχου (πρωθυπουργός του Ισραήλ)

«Αγαπάμε τον θάνατο, όπως οι εχθροί μας αγαπούν τη ζωή» (Ηγετικό στέλεχος της Χαμάς στο Al Aqsa TV το 2014

«Οι Αμερικανοί αγαπούν την Pepsi- Cola, εμείς τον θάνατο» (Αφγανός τζιχαντιστής σε Βρετανό δημοσιογράφος το 2001)

«Κοιτάξτε τους γιους των δύο ιερών μας πόλεων (Μέκκα και Μεδίνα).. Σας το λέω, αυτοί οι νέοι αγαπούν τον θάνατο, όπως εσείς αγαπάτε τη ζωή» (Ο Οσάμα μπιν Λάντεν απευθυνόμενος στον Αμερικανό υπουργό Άμυνας, Γουίλιαμ Πέρι, το 1996).

φίλες και φίλοι καλή σας μέρα

“ΤΟΝΙΖΩ ότι ήταν μόνο η αρχή, πλήττουμε τους εχθρούς μας με ισχύ άνευ προηγουμένου” δήλωσε με έμφαση ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπενιαμίν  Νετανιάχου στο τηλεοπτικό του μήνυμα προς τον ισραηλινό λαό, πριν λίγες ώρες –  και  λίγες ώρες  πριν αρχίσει η εισβολή των χερσαίων δυνάμεων στη βόρεια Γάζα. Λίγες μέρες πριν είχει πει, “δεν είδατε τίποτα ακόμα”. Αυτές ακριβώς οι εκφράσεις είχαν εκστομιστεί και από ρώσους ηγέτες, λίγες μέρες μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Δεν είναι του παρόντος να εξετάσουμε τις πολλές ομοιότητες, τα κοινά χαρακτηριστικά που εντοπίζουμε στον πόλεμο της Ουκρανίας και της Γάζας  –  θα το κάνω όμως ένα άλλο πρωινό. Οι απειλές που εκσφενδονίζονται από τα αντίπαλα στρατόπεδα και η συγκέντρωση αμερικάνικων και αγγλικών στρατιωτικών δυνάμεων κοντά στα πεδία των μαχών προκαλούν ανησυχία: θα γενικευτεί ο πόλεμος, θα κλιμακωθεί, θα χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα, θα γίνει Γ΄παγκόσμιος πόλεμος; Ο τίτλος του σημερινού κειμένου είναι η απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Αν σας αρκεί, καλώς – ή θα συμφωνείτε ή θα διαφωνείτε, μα και μου δεν έχει· εάν όχι, εκθέτω τα επιχειρήματά μου. Πρόθεσή μου δεν είναι να σας πείσω (τα επιχειρήματά δεν έπεισαν ποτέ κανέναν και καμμία) αλλά   να δοκιμάσω τον τρόπο σκέψης μου. Εάν κάνω λάθος, θα ξανασκεφτώ κάποια πράγματα, λίγα ή πολλά –  εάν όχι, θα συνεχίσω να σκέφτομαι με τον ιδιο τρόπο.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΛΟΙ οι πόλεμοι μια μέρα τελειώνουν (1), ένας από τους αντιπάλους αναδεικνύεται νικητής (2), αυτός είναι ο ισχυρότερος εκ των αντιπάλων (3), η νίκη και η ήττα έχουν δραστικές συνέπειες και για τους δύο αντιπάλους αντίστοιχα (4) . Αυτά είναι τέσσερα από τα πορίσματα της πολεμολογίας, της διεπιστημονικής μελέτης του πολέμου. Όταν διεξάγεται ένας πόλεμος, ή ακόμα κι όταν επίκειται με βεβαιότητα, μπορούμε, υπάρχουν τρόποι,  να διατυπώσουμε κάποιες εύλογες εικασίες τόσο για τη διάρκεια και την έκβαση του πολέμου όσο και για τις συνέπειες που θα έχει η νίκη και η ήττα. Μιας όμως και υπάρχουν πολλοί αστάθμητοι και μεταβλητοί παράγοντες που σχετίζονται με τον πόλεμο και επηρεάζουν την έκβασή του, οι προβλέψεις συχνά αποδεικνύονται είτε λανθασμένοι και άστοχοι στοχασμοί είτε ευσεβείς πόθοι. Θα εκθέσω τρία παραδείγματα, πριν ξετυλίξω τις σκέψεις μου σχετικά με τη νίκη της Ρωσίας και του Ισραήλ στους πολέμους που έχουν εμπλακεί, με αντιπάλους την ΕΕ και τις ΗΠΑ και τη Χαμάς των Αράβων της Παλαιστίνης αντίστοιχα.

ΜΕΤΑ τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε διάχυτη ανησυχία ότι πολύ σύντομα θα γίνει ένας δεύτερος πόλεμος, με τους ίδιους αντιπάλους. Όσον περνούσαν τα χρόνια και έβλεπαν την πολεμική βιομηχανία της Γερμανίας να δουλεύει μέρα νύχτα, η  ανησυχία μετατράπηκε σε βεβαιότητα, την οποία εξέφρασαν λογοτέχνες, ιστορικοί, πολιτικοί, φιλόσοφοι, διπλωμάτες. Μπορούμε λοιπόν, μερικές φορές, τις περισσότερες, να προβλέψουμε με βεβαιότητα τη διεξαγωγή ενός μελλοντικού πολέμου. Κατά τη διάρκεια του Β’ πολέμου κάποιοι είχαν διατυπώσει τη θέση ότι ο πόλεμος δεν θα διαρκέσει πολύ και ότι νικητές θα αναδειχθούν οι Σύμμαχοι, οι αντίπαλοι της Γερμανίας. Δεν μύρισαν τα νύχια τους ούτε πήγαν σε χαρτορίχτρες –  σκέφτηκαν! Και σκέφτηκαν ότι η Γερμανία θα ξεμείνει από πολεμιστές, πολεμοφόδια, τροφή, φάρμακα  και ενέργεια. Όποιος ξεμένει από όλα αυτά, είναι βέβαιο ότι θα ηττηθεί. Ναι, θα μου πείτε, και θα ρωτήσετε, πώς ο αδύναμος Δαβίδ νίκησε τον πανίσχυρο Γολιάθ; Ποιος θα μπορούσε να προβλέψει αυτή την έκβαση της μονομαχίας; Ας πούμε κανείς. Εφόσον όμως νίκησε ο αδύναμος Δαβίδ, και εφόσον η νίκη αναδεικνύει τον ισχυρότερο, τότε θα πρέπει να επανεξετάσουμε κάποια πράγματα: ο Δαβίδ ήταν ισχυρότερος –  νομίζουμε ότι δεν ήταν: ήταν!  Πώς; Μα με τον τρόπο που νίκησε: με ένα εκηβόλο όπλο, με τη σφεντόνα! Ισχυρότερος αναδεικνύεται αυτός που μπορεί να σκοτώσει πρώτος, δηλαδή από μακριά, πιο μακριά από τον αντίπαλο. Η σφεντόνα, το ριπτόμενο δόρυ και το βέλος του τόξου έγιναν πυροβόλο κανόνι και μετά διηπειρωτικός πύραυλος με πυρηνικές κεφαλές!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα συγκρίνουμε, ρίχνοντας  μια φευγαλέα ματιά στην κοινωνική ιστορία, τις τρεις μορφές κοινωνικής ύπαρξης των  παραγωγών του κοινωνικού πλούτου που εμφανίστηκαν τους δύο τελευταίους αιώνες και διαδέχτηκαν η μία την άλλη, θα παρακολουθήσουμε δηλαδή τη διαδικασία της πνευματικής υποχώρησης και εκμηδένισης που παρατηρούμε σε ολοένα και μεγαλυτερα τμήματα του πληθυσμού. Αυτό που με ώθησε να προβώ σε αυτή τη σύγκριση είναι η γενικά αποδεκτή, η αναμφισβήτητη   διαπίστωση ότι οι περισσότερες και σημαντικότερες νίκες του εργατικού κινήματος , που τα δύο κομβικά αποτελέσματά τους ήταν η μείωση τουχρόνου εργασίας και η βελτίωση του επιπέδου ζωής μέσω της αύξησης του μισθού, επιτεύχθηκαν από τους αγρότες που έγιναν εργάτες στα μεγάλα εργοστάσια, σε διαφορετική εποχή για κάθε κοινωνία –  στην Αγγλία στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα (1800-1850), στην Ελλάδα από το 1960 μέχρι το 1980. Οι νίκες αυτές ήταν το αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου τρόπου διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου και μιας συγκεκριμένης ψυχοδιανοητικής στάσης, την οποία μπορούμε να συμπυκνώσουμε με δύο λεξεις: αποφασιστικότητα και ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Αποφασιστικότητα είναι  απόφαση: εμείς θα νικήσουμε γιατί μπορούμε να νικήσουμε, γιατί είμαστε ισχυρότεροι, γιατί οι καπιταλιστές είναι εξαρτημένοι από εμάς, χωρίς εμάς θα φαν τ΄ αρχίδια τους. Και δεν είναι τυχαίο ότι κατά τη διάρκεια αυτής της αποφασιστικότητας κι αυτού του κοινωνικού πολέμου έχουν γραφεί κείμενα τα οποία δεν  θα σταματήσουμε ποτέ να διαβάζουμε και να μελετάμε.

ΕΝΑΣ από τους τρόπους αντίστασης των καπιταλιστών στην εργατική αποφασιστικότητα ήταν η αντικατάστασή τους με μηχανές, η οποία αντικατάσταση είναι και μια εμμενής τάση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής (αύξηση κερδοφορίας με τη μείωση του εργατικού κόστους). Η τάση αυτή θα ενισχυθεί κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 21ου αιώνα με αποτέλεσμα ο κοινωνικός πλούτος να παράγεται από μια μικρή μειονότητα, που θα τείνει να συρρικνώνεται ολοένα και πιο πολύ. Η πλειονότητα, το 70-80% του πληθυσμού, δεν θα εργάζεται κι έτσι οδεύουμε ολοταχώς προς την κοινωνία της αεργίας, Ο αγρότης έγινε εργάτης, ο εργάτης γίνεται άεργος. Ο πρώτος ζούσε στα χωριά και στα χωράφια, ο εργάτης πηγαινοέρχεται μεταξυ εργοστασίου και διαμερίσματος της πόλης, ο άεργος είναι ακίνητος μπροστά στην οθόνη και έγκλεισμος στο διαμέρισμα της πόλης. Ο πολυδιάστατος, εύστροφος, πονηρός αγρότης (Μπαλζάκ, ο αγαπημένος συγγραφέας του Μαρξ) γίνεται μονοδιάστατος εργάτης (Μαρκούζε) κι αυτός άεργος χωρίς ιδιότητες (Μούζιλ). Με συγχωρείτε, δεν άκουσα, είπατε κάτι;

Continue reading →