φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΟΛΛΟΙ παλαιοανθρωπολόγοι διατείνονται ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε πριν 250.000 χρόνια, ενώ η διαδικασία για να διαμορφωθεί (ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση) είχε μια διάρκεια που ξεπερνά τα 4 εκατομμύρια χρόνια. Ο άνθρωπος είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας σειράς επαναστάσεων, αλλαγών χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση: η όρθια στάση, η απώλεια οίστρου στα θηλυκά, η παράταση της παιδικής ηλικίας, η χρήση της φωτιάς, το μαγείρεμα, η κατασκευή εργαλείων για κατασκευή εργαλείων, το παιχνίδι, ο χορός, η μουσική, η γλώσσα και η σκέψη, η αφήγηση, η φαντασία και η φαντασίωση, το σύμβολο και η τελετή, η ανταλλαγή, η παράσταση και η τέχνη, το κυνήγι μεγάλων θηραμάτων, ο πόλεμος, ο διαρκής πειραματισμός –  αυτές είναι οι σημαντικότερες επαναστάσεις.

ΑΠΟ τα 250.000 χρόνια, τα 240.000 τα ζήσαμε ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί μικρών θηραμάτων (και μεγαλύτερων προς το τέλος αυτής της περιόδου). Ζούσαμε σε ομάδες των 20-50 μελών, στις οποίες οι δεσμοί δεν ήταν σταθεροί: οι συμβιωτικές ομάδες διασπόντουσαν,  διαλύονταν και ανασυνθέτονταν μόλις προέκυπτε κάποια διαφωνία, πολύ συχνά δηλαδή. Η προσωρινότητα της συμβίωσης απέτρεπε την εμφάνιση παγιωμένων κυριαρχικών σχέσεων. Οι σχέσεις ανταλλαγής και συνεργασίας με άλλες ομάδες ήταν επίσης ευκαιριακές και προσωρινές, για να αποτραπεί η αύξηση του μεγέθους της συμβίωσης και κατά συνέπεια για να αποτραπεί και πάλι η εμφάνιση κυριαρχικών σχέσεων. Εστιάζω στην αντίθεση προσωρινότητα/μονιμότητα –  θα μας χρειαστεί για να κατανοήσουμε και την παγκόσμια ιστορία και το μέλλον μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια έχουν διατυπωθεί κάποιες επιφυλάξεις για τον αριθμό των αισθήσεων, δεν είναι μόνο πέντε, και απόψεις που υποστηρίζουν ότι είναι πολλές, αναρίθμητες, ακόμα και άπειρες! Έχουμε να μάθουμε πολλά σχετικά με αυτό το ζήτημα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της προβληματικής περί των αισθήσεων, τα τελευταία δέκα χρόνια ασχολούμαι τόσο με την πολιτισμική σύγκρουση μεταξύ της συμμαχίας όρασης-ακοής και της συμμαχίας όσφρησης-γεύσης-ακοής όσο και με μια προσπάθεια να μεταφράσω τη γλώσσα των δύο πρώτων στη γλώσσα των τριών τελευταίων. Η λειτουργία και η σημαντικότητα αυτών των πέντε αισθήσεων δεν είναι η αυτή σε όλες τις κοινωνίες και τους πολιτισμούς, σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και ομάδες, ακόμα και στους ίδιους τους ανθρώπους. Λόγω καταγωγής και ιδιοσυγκρασίας, ίσως, είμαι περισσότερο οσφρητικός, απτικός  και γευστικός παρά οπτικός και ακουστικός. Εάν, λόγου χάριν, διαβάσω κείμενο γυναίκας, μιας ποιήτριας ας πούμε, της Σαπφούς, ας πούμε, οι φαντασιώσεις μου δεν είναι οπτικές και ακουστικές αλλά οσφρητικές, γευστικές και απτικές. Δεν με ενδιαφέρει πώς ήταν το πρόσωπό της αλλά πώς μύριζε το μουνάκι της.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ κάποιος, κάποια θελήσει να διαβάσει σύγγραμμα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, θα βρει πολλά. Τα περισσότερα έχουν γραφεί από ξένους ιστορικούς τον προηγούμενο αιώνα. Ο επαγγελματίας μελετητής της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, ή αυτός που φιλοδοξεί να γράψει κάτι σχετικά, προφανώς τα έχει διαβάσει όλα ή έστω τα περισσότερα. Όλα αυτά τα συγγράμματα έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Λένε πάνω κάτω τα ίδια πράγματα, λιγότερο ή περισσότερο εκτενώς, και μάλλον δεν θα μπορούσε να γινόταν αλλιώς, εφ΄ όσον οι ιστορικές πηγές είναι ίδιες. Όχι μόνο λένε τα ίδια σε γενικές γραμμές αλλά υπάρχει και μια βεβαιότητα για αυτά που λένε. Υπάρχει όμως κι ένα τρίτο χαρακτηριστικό που μας κεντρίζει την προσοχή. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τώρα παρατηρούμε την εμφάνιση κάποιων αμφιβολιών, τη διατύπωση κάποιων ερωτηματικών, τη διαπίστωση κάποιων κενών. Θα παραθέσω ένα παράδειγμα. Υπήρξε, και συνεχίζει να υπάρχει, μια συζήτηση σχετικά με το ζήτημα, εάν η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν μια παραδοσιακή αγροτική κοινωνία ή μια κοινωνία στην οποία επικρατούσε η χρηματική, εμπορευματική οικονομία, εμφανίστηκε η τάξη των εμπόρων, η αστική τάξη, κάποιοι μιλάνε και για καπιταλισμό (οι άφρονες!). Από τη δεκαετία του 1960 η βεβαιότητα αρχίζει να υποχωρεί. Το βλέμμα των ιστορικών στρέφεται σε ζητήματα με τα οποία δεν είχαν καταπιαστεί μέχρι τότε οι ιστορικοί και αφορούν την κοινωνική δομή, την κοινωνική οργάνωση, την καθημερινή ζωή (γυναίκες, δούλοι, κατοικία, διατροφή, γάμος, θρησκεία, αθλητισμός και άλλα πολλά). Εμφανίζονται συγγράμματα ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Η αμφιβολία και τα ερωτήματα παίρνουν την θέση της παραδοσιακής βεβαιότητας. Οι μελετητές διαπιστώνουν ότι τελικά δεν γνωρίζουμε και πολλά για την εμφάνιση της πόλεως, της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας, της παρακμής της πόλεως, του νομίσματος,  της δουλείας και για πολλά άλλα ζητήματα. Όλο αυτό το κλίμα της αμφιβολίας και της παραδοχής της άγνοιας εκβάλλει και καταγράφεται στην Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας του Wolfgang Schuller που εκδόθηκε το 1991 στο Μόναχο και στην Ελλάδα το 1999 (ΜΙΕΤ, μετ. Αφρ. Καμάρα – Χρ. Κοκκινιά). Αν κάποιος, κάποια διαβάζει αρχαία ελληνική ιστορία ή/και ιστορία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, θα πρέπει να το προσέξει καλά αυτό το βιβλίο.

Continue reading →

κερδίσαμε δόξα μεγάλη, σκοτώσαμε τον λαμπρό Έκτορα (Ιλιάς, Χ 393)

δως αγαθή, άρπαξ δε κακή, θανάτοιο δότειρα (Έργα και Ημέραι, 356)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ είμαι σε θέση να παραθέσω κάποιον ορισμό για τον πολιτισμό –  έχουν προταθεί τόσοι πολλοί ώστε δικαιολογημένα αναρωτιόμαστε ποια να είναι η αιτία αυτής της πληθώρας. Η έννοια όμως του ορισμού μας βάζει σε πολλές σκέψεις. Και η αφαίρεση, η έννοια ή ίδια μας βάζει σε πολλές σκέψεις. Οπότε, το να ορίσεις μια αφηρημένη έννοια είναι όντως κάτι το ακατόρθωτο: πώς να ορίσεις κάτι που είναι τόσο γενικό, όταν ο ορισμός περιορίζει, βάζει όρια; Ιστορικά, η σύγχυση εμφανίστηκε όταν εκλάβαμε τον πολιτισμό ως κάτι θετικό μόνο όταν εμφανίστηκε το Κράτος, όταν χαρακτηρίσαμε ως πρώτες πολιτισμένες κοινωνίες τις κρατικές κοινωνίες. Κατά συνέπεια, οι κοινωνίες των νεολιθικών αγροτικών κοινοτήτων ή οι κοινωνίες των τροφοσυλλεκτών δεν γνώριζαν τον πολιτισμό, ήταν απολίτιστες. Η σύγχυση αυτή προκάλεσε την διάκριση μεταξύ civilization και  culture, μεταξύ υλικού και πνευματικού πολιτισμού,  και πάλι όμως δεν σώζεται η κατάσταση. Θα θεωρήσω ως δεδομένο ό,τι ο καθένας και η καθεμιά καταλαβαίνει με τη λέξη ”πολιτισμός” και θα συνεχίσω.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ότι οι Εσκιμώοι μέσα στα ιγκλού κοιμόντουσαν γυμνοί. Ενώ όλη τη μέρα φορούσαν βαριές και χοντρές γούνες πολικών αρκούδων κι άλλων ζώων, όταν κοιμόντουσαν τις μισές τις έκαναν στρώμα και τις άλλες μισές σκέπασμα, πάπλωμα. Εάν κοιμόντουσαν με τις γούνες, θα ίδρωναν και θα αρρώσταιναν. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ιστορίας οι άνθρωποι κοιμόντουσαν γυμνοί ή με ελάχιστα ρούχα, με αυτά που φορούσαν στην καθημερινή τους ζωή. Η πρακτική αυτή δεν επικρατούσε μόνο στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη αλλά και στις εύκρατες  –  και στις περιοχές με πολικό κλίμα. Η διαπίστωση αυτή μας παρακινεί να αναρωτηθούμε πώς και γιατί οι άνθρωποι άρχισαν να φοράνε ρούχα όταν κοιμούνται και γιατί αυτή η πρακτική συνεχίστηκε και συνεχίζεται. Το ερώτημα αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο, γενικότερο: γιατί ντύθηκε ο άνθρωπος, γιατί ντυνόμαστε;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ σε ένα γνωστικό πεδίο έχουμε μόνο αβεβαιότητες, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διατυπώσουμε εικασίες. Με τις εικασίες όμως δεν παράγουμε γνώση, δεν μπορεί να συγκροτηθεί επιστήμη. Όταν ο τροφοσυλλέκτης ήξερε ποιο φυτό είναι δηλητηριώδες και ποιο δεν είναι, γνώριζε, είχε πολλές γνώσεις αλλά βοτανολογία και φαρμακολογία δεν υπήρχε. Τον εμπόδισε αυτό να συνεχίζει να πειραματίζεται, να δοκιμάζει και να μαθαίνει; Όχι, βέβαια. Στην αρχαία Ελλάδα, οι άνθρωποι γνώριζαν πως να αντιμετωπίσουν πολλές ασθένειες και να περιποιηθούν τραύματα (πολεμική κοινωνία γαρ). Κάποια στιγμή, ένας γιατρός, ο Ιπποκράτης από την Κω, συγκέντρωσε αυτές τις γνώσεις σε ένα σώμα (corpus) κι αυτή η συγκέντρωση θεωρήθηκε ως η γέννηση της ιατρικής επιστήμης. Σήμερα όμως, εκτός από κάποιες γενικές αρχές κι ένα δοκίμιο για την επιληψία, την οποία ο Ιπποκράτης θεώρησε ως διαταραχή του εγκεφάλου και όχι ως επέμβαση θεϊκών ή δαιμονικών δυνάμεων, αυτές οι γνώσεις είναι παντελώς άχρηστες. Για τον κοιλόπονο, ας πούμε, προτείνει σούπα από νεογέννητα κουταβάκια! Δικαίως λοιπόν η γέννηση της ιατρικής μετατέθηκε τον 17ο και 18ο μ. Χ. αιώνα, αν δεν κάνω λάθος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ συνεχίσουμε σήμερα τον σχολιασμό του κειμένου των Γκρέμπερ και Ουένγκρου που αρχίσαμε πριν λίγες μέρες. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η επικρατούσα αφήγηση της παγκόσμιας ιστορίας είναι ένα ψέμα, άλλη είναι η αλήθεια. Είναι ψέμα ότι ζούσαμε σε μικρές ομάδες για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ότι η γεωργία ήταν μια μη αντιστρέψιμη πρακτική, ότι υπήρξαν πόλεις και ομοσπονδίες  που δεν ήταν ισότιμες. Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά δεν ισχύουν. Πρώτον, οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν μια φορά το χρόνο ή μια φορά στα δύο χρόνια σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος για μερικές μέρες, σε κέντρα λατρείας, άρα ζούσαν πολλοί μαζί, όχι σε μικρές ομάδες. Δεύτερον, όπως γράφουν, ”δοκίμαζαν τη γεωργία να δουν αν τους κάνει, ‘έπαιζαν γεωργία’ αν θέλετε εναλλάσσοντας κάθε χρόνο μεταξύ τρόπων παραγωγής, ακριβώς όπως άλλαζαν μπρος-πίσω τις κοινωνικές δομές”. Τρίτον, ότι υπήρξαν πόλεις ελευθερίας και ισότητας, πόλεις ισότιμες και ομοσπονδίες ισότιμες. Κάτι όμως δεν πήγε καλά και όλη η ιστορία στράβωσε. Τι έγινε; Μπορούμε να το μάθουμε, θα το μάθουμε μια μέρα;  Πώς θα το μάθουμε; Μόλις βγει η ιστορική ετυμηγορία.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ 2021 να είναι ταξιδιάρικο.

ΔΙΑΒΑΣΑ στο VOIDNETWORK.GR κείμενο των Ντέιβιντ Γκρέμπερ και Ντέιβιντ Ουένκροου (Wengrow) με τίτλο ”Αλλάζοντας την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας (τουλάχιστον όσα έχουν συμβεί)”. Θα το παραθέσω στο τέλος για να το διαβάσουν όσοι και όσες δεν το έχουν διαβάσει. Με αυτό το κείμενο θα ασχοληθώ σήμερα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΛΕΓΑΜΕ τις προάλλες ότι το 600 π. Χ. και το 494 π. Χ. η κοινωνία της Αθήνας και της Ρώμης αντίστοιχα αντιμετώπισε το φάσμα του εμφύλιου πολέμου –  μεταξύ των πλούσιων και ισχυρών γαιοκτημόνων από τη μια και των ελεύθερων μικροκαλλιεργητών από την άλλη. Αιτία ήταν η αρπακτικότητα και η βία των γαιοκτημόνων σε βάρος των μικροκαλλιεργητών. Στην Αθήνα οι μικροκαλλιεργητές πήραν τα όπλα (γεωργικά εργαλεία κυρίως), στη Ρώμη έφυγαν από την πόλη και κατέφυγαν σε κοντινό λόφο, στον Αβεντίνο –  είναι η περιβόητη και κομβικής σημασίας γεγονός secessio (αποχώρηση). Οι γαιοκτήμονες βρέθηκαν μπροστά στο δίλημμα ή  να εξοντώσουν τους μικροκαλλιεργητές ή να κάνουν παραχωρήσεις.

Continue reading →