η Σταδίου είναι οδός ή δρόμος;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Γιατί λέμε οδός Σταδίου και όχι δρόμος Σταδίου; Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως είναι δρόμος – γιατί όμως τον αποκαλούμε ‘οδό’; Έχετε αναρωτηθεί επί αυτού του θέματος, το έχετε σκεφτεί; Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά μεταξύ της οδού και του δρόμου; Ποια είναι η σημασιολογική εξέλιξη αυτών των δύο λέξεων;

Continue reading

Ζεύς: αυτός που εκσφενδονίζει το φως ως βλήμα (που τυφλώνει)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα, θα ασχοληθούμε με μια από τις αρχαιότερες λέξεις της (αρχαιο)ελληνικής γλώσσας, θα επιχειρήσουμε δηλαδή μια φωνητική, μορφολογική, ετυμολογική και σημασιολογική προσέγγιση της λέξης ‘Ζεύς’.  Η λέξη αυτή παραμένει ένα άλυτο μυστήριο, θα δούμε γιατί,  κι εμείς φιλοδοξούμε να το διαυγάσουμε. Θα κινηθούμε σε κινούμενη άμμο, τα βήματά μας όμως θα είναι πολύ προσεκτικά και είμαστε σχεδόν βέβαιοι ότι δεν θα μας καταπιεί η παρετυμολογία, οι αβάσιμες, άρα άχρηστες, εικασίες – αν και δεν θα αποφύγουμε να διατυπώσουμε κάποιες  εύλογες υποθέσεις. Θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η λέξη Ζεύς σημαίνει  ‘αυτός που ρίχνει, εκσφενδονίζει το φως ως βλήμα (που τυφλώνει)’. Και θα ρωτήσετε: όλα αυτά τα λέει η λέξη ‘Ζεύς’; Ναι, φίλες και φίλοι, όλα αυτά τα λέει η λέξη ‘Ζεύς’.

Continue reading

έχει αρχίδια ο ουρανός;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Όχι, φίλες και φίλοι, δεν έχει αρχίδια. Εγώ, τουλάχιστον, δεν τα έχω δει. Γιατί όμως είναι αρσενικού γένους; Γιατί η σελήνη είναι θηλυκού; Γιατί ο ήλιος είναι αρσενικού, στη γερμανική όμως θηλυκού (die Sonne), ενώ η σελήνη, αρσενικού (der Mond); Με αυτά τα ερωτήματα θα καταπιαστούμε σήμερα. Και θα το κάνουμε μελετώντας τη λέξη ουρανός. Επιπλέον, θα το κάνω δίκην εισαγωγής, προετοιμασίας θα έλεγα, για δυο σημειώματα που θα ακολουθήσουν: το ένα για τις καταλήξεις (θα δείξω ότι ήταν αυτόνομα μορφήματα που έχασαν την αυτονομία τους και την κινητικότητά τους) – το άλλο για τη συμβολή της τουρκικής γλώσσας στην κατανόηση του απώτατου γλωσσικού μας παρελθόντος. Θα καταπιαστώ με τη μορφολογία και την ετυμολογία της λέξης και θα δείξω ότι η λέξη ‘ουρανός’ είναι μια αρχαιότατη λέξη και ότι σημαίνει ο κύριος (Κύριος)  του νερού της βροχής, της δροσιάς που πέφτει από ψηλά.

Continue reading

mein Auto ist mein Burg

Η παροιμιώδης έκφραση των γερμανών Το αυτοκίνητό μου είναι το φρούριο μου μας βάζει σε πολλές σκέψεις· (η σκέψη) είναι κάτι σαν το μπουζί, τον σπινθηριστή: προκαλεί τη καύση του συσσωρευμένου και συμπιεσμένου ιστορικού εκρηκτικού υλικού που τα παραγόμενα αέρια κινεί νοητικά έμβολα που με τη σειρά τους μπορούν να κινήσουν τον στροφαλοφόρο πολιτικό άξονα.

Τι να υπονοεί άραγε η έκφραση; Ο όρος φρούριο χρησιμοποιείται κυριολεκτικά ή μεταφορικά; Εάν ισχύει το πρώτο, τότε το αυτοκίνητο δεν είναι, πρώτιστα, όχημα, δεν είναι μεταφορικό μέσο, δεν είναι αυτοκίνητο. Είναι ένα κινούμενο φρούριο που χρησιμοποιείται και ως μεταφορικό μέσο. Εάν ισχύει το δεύτερο, τότε το αυτοκίνητο διαθέτει πολλά χαρακτηριστικά του φρουρίου και χρησιμοποιείται σαν φρούριο. Ποιο από τα δύο ισχύει; Μήπως και τα δυο; Τις απαντήσεις θα μας τις δώσει η διεξοδική και λεπτομερειακή εξέταση της γερμανικής έκφρασης.

Continue reading

ποιος προκαλει τους σεισμούς; ένας άνδρας που μιλάει αρχαία ελληνικά, είναι αθάνατος και πανίσχυρος, ο Ποσειδών

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Τη λέξη κινητήρας την γνωρίζετε. Προέρχεται από την αρχαία ελληνική κινητήρ, ο. Σήμερα, ο κινητήρας είναι μια μηχανή ( προέρχεται από τη λέξη μάχη)  που παράγει ταχύτητα, είναι ένας παραγωγός ταχύτητας, δηλαδη επίθεσης. Εάν είναι έτσι, τότε το τόξο που παράγει ταχύτητα είναι μια μηχανή, ένας κινητήρας. Οι αρχαίοι Έλληνες όμως δεν αποκαλούσαν το τόξο μηχανή ούτε κινητήρα. Όταν μεταχειρίζονταν τη λέξη κινητήρας εννοούσαν κάποιον θεό.

Continue reading

οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για την όραση

Γιατί δεν βλέπουμε μέσα στο σκοτάδι; Ποια απάντηση θα έδινε ένας αρχαίος πρόγονός μας, ένας Αθηναίος της εποχής του Περικλή; Αυτήν που θα δίναμε και εμείς, ότι δηλαδή η έλλειψη του φωτός είναι που δεν μας επιτρέπει να δούμε; Όχι! Και πως τα καταφέρνει η κουκουβάγια της θεάς Αθηνάς; Το αντικείμενο του σημερινού μας σημειώματος θα είναι οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για την όραση.

Continue reading

οι ακτίνες του ήλιου της Βεργίνας: οξύτατες αιχμές δοράτων

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τις ακτίνες του ήλιου της χρυσής λάρνακας της Βεργίνας.  Πριν πούμε όμως το ο,τιδήποτε θα ήθελα να περιγράψω πως απεικονίζονται ο ήλιος και οι ακτίνες του σε λίγα ευρήματα του πρωτο- και μεσοκυκλαδικού (3.000-1550 π.Χ) και της ίδιας εποχής προανακτορικού και παλαιοανακτορικού μινωικού πολιτισμού, οι φορείς των οποίων δεν είναι ελληνικά ποιμενικά φύλα: βλέποντας τις απεικονίσεις σχηματίζει κανείς την εντύπωση ότι βλέπει  λουλούδι με τα ανοιχτά πέταλά του. Οι άκρες των ακτίνων είναι καμπύλες, ζεστές, φιλικές, οικείες. Παντελής απουσία αιχμηρότητας, επιθετικότητας και εχθρότητας.

Εάν δίπλα σε αυτούς τους ήλιους τοποθετήσουμε τους ελληνικούς ήλιους, που δημιουργούνταν επί αιώνες πριν την κατασκευή  του λάρνακα της Βεργίνας και τους βλέπουμε να απεικονίζονται σε αγγεία, ειδώλια (αγαλματίδια)  και νομίσματα, θα παρατηρήσουμε αμέσως τη διαφορά: οι ακτίνες  είναι οξείες, αιχμηρές, φαίνονται σαν εγχειρίδια, σαν ξίφη, σαν αιχμές δοράτων. Γνωρίζουμε ότιτο δόρυ ήταν το κύριο όπλο των ηρώων της Ιλιάδας αλλά και των Μακεδόνων (σάρισα). Η εκτίμηση ότι οι ακτίνες προσλαμβάνονται ως αιχμές δοράτων δεν πρέπει να είναι άστοχη: μας το επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο η Ιλιάδα και η Οδύσσεια και  αυτές τις μαρτυρίες θα μελετήσουμε σήμερα, μεταξύ των άλλων.

Continue reading

πεοπλαστική: η ιδεολογία της μεγάλης ψωλής

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Αν δεν απατώμαι, και μάλλον δεν απατώμαι (εάν κάνω λάθος θα ήθελα να μου το υποδείξετε), οι μόνοι άνδρες που νοιάζονται για το μέγεθος, δηλαδή το μάκρος και το πάχος, της πούτσας τους είναι οι άνδρες του δυτικού πολιτισμού. Κι αναρωτιέμαι: γιατί ενώ οι άνδρες άλλων πολιτισμών δεν ασχολούνται με τη πούτσα τους, οι του δυτικού πολιτισμού περνάνε τη ζωή τους με το χάρακα στο χέρι, θαυμάζουν τους ψωλαράδες, περιφρονούν και χλευάζουν τους μικροψώληδες, τρέχουν στα χειρουργεία να μεγαλώσουν τον πούτσο τους; Γιατί ο πούτσος μας πρέπει να είναι μεγάλος και χονδρός; Τι σημαίνει μεγάλος και χονδρός; Ποιο είναι το κριτήριο αξιολόγησης; Πως διαμορφώνεται αυτό το κριτήριο;

Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα αλλά πριν το κάνω θα ήθελα να αφηγηθώ ένα περιστατικό που συνέβη σε γνωστό μου. Πήγε σε μια κλινική να μεγαλώσει τη πούτσα του, τη μεγαλώσανε, δεν ξέρω πως γίνεται, και κει που ήταν ξαπλωμένος στο κρεβάτι, λίγο μετά την επέμβαση, περνάει από μπροστά του μια νοσοκόμα με ψιλοδιαφανή ρόμπα, του σηκώνεται, κόβονται τα ράμματα και γίνεται ο πούτσος του πεδίο μάχης, της μάχης του Βατερλό, ας πούμε. . .

Κι ας  θυμηθούμε και το σύνθημα των οπαδών του Ολυμπιακού όταν η ομάδα τους βάζει γκολ, όταν δηλαδή επιτυγχάνεται η πολυπόθητη διείσδυση της πεόσφαιρας στην καλά φυλασσόμενη περιοχή του αντιπάλου, στη συμβολική του κωλοτρυπίδα:

τσούζει, πονάει, ο Πειραιάς γαμάει

Continue reading