φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η φράση σκούριασα είναι μεταφορά, χαρακτηρίζει  ως γεγονός κάτι το οποίο είναι αδύνατο – πώς είναι δυνατόν να σκουριάζει το κορμί μας αφού δεν είναι από σίδερο φτιαγμένο; Είναι ολοφάνερο ότι παραβιάζει την κανονική τάξη των πραγμάτων – το κορμί μας δεν είναι από σίδερο φτιαγμένο. Εάν έλεγα σκουριάζω σαν μηχανή, αυτό θα ήταν παρομοίωση. Και στην παρομοίωση και στην μεταφορά υπάρχει κάποια ομοιότητα ανάμεσα σε δύο διαφορετικά όντα ή πράγματα ή όντα και πράγματα- μόνο που στην μεταφορά αυτή η ομοιότητα εμφανίζεται ως γεγονός (κοιμάται το πουλάκι μου), όχι απλά ως σύγκριση (κοιμάται σαν πουλάκι). Το κορμί μας δουλεύει και η μηχανή δουλεύει. Να η ομοιότητα, να και άλλες δύο μεταφορές! Το κορμί μας δεν δουλεύει, ούτε η μηχανή δουλεύει!

ΜΙΑ γενικά αποδεκτή θεωρία για την εμφάνιση της μεταφοράς δεν υπάρχει – από όσο τουλάχιστον μπορώ να γνωρίζω. Θα αποπειραθώ να διατυπώσω μια γνώμη μελετώντας τις αρχαιότερες μεταφορές της δυτικής γραμματείας, τις οποίες διαβάζουμε, που αλλού, στην Ιλιάδα. Θα λάβω υπόψη μου και αυτά που γράφει ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του και σε κάποια σχόλια της Ιλιάδας, αυτά τα οποία έχουν γραφεί στα περιθώρια των κωδίκων και παπύρων της Ιλιάδας για να βοηθηθούν οι αναγνώστες της.

Ο όρος μεταφορά είναι του Αριστοτέλη. Πώς επινόησε αυτόν τον όρο; Γνωρίζουμε την κυριολεκτική σημασία της λέξης. Μέχρι και υπουργείο υπάρχει – ή υπήρχε. Γιατί ο Αριστοτέλης να χρησιμοποιήσει αυτή τη λέξη; Διότι όντως παρατήρησε κάποια μεταφορά, κάτι πήγε από εδώ εκεί. Και εγείρεται το ερώτημα:  τι μεταφέρει η ιλιαδική μεταφορά; Γιατί μεταφέρει αυτό που μεταφέρει; 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας  μέρα

    Σήμερα θα μελετήσουμε μια από τις ωραιότερες παρομοιώσεις της Ιλιάδας, στην οποία καταγράφεται η λατρεία της ισχύος της φωτιάς που καίει το δάσος·  τη διαβάζουμε πέντε φορές, διατυπωμένη κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο,  λανθάνει όμως και σε άλλες περιπτώσεις, τις οποίες και θα εξετάσουμε.  Στην παρομοίωση αυτή η ισχύς, η ορμή, το ακαταμάχητο, η καταστροφικότητα και η εξοντωτικότητα των επιτιθέμενων κατά των Τρώων ηρώων παρομοιάζονται με την ισχύ, την ορμή, το ακαταμάχητο, την καταστροφικότητα και την εξοντωτικότητα του πυρός που κατακαίει το δάσος  – όλα αυτά έχουν καταγραφεί σε πολλούς λογότυπους, τους οποίους και θα εξετάσουμε, άν όχι σήμερα, μια άλλη μέρα.  Θα  μελετήσουμε τα εδάφια, με τη σειρά που εμφανίζονται (Β 455-8·  Λ 155-9·   Ξ 396-7·  O 605-6· Υ 490-4 ),  θα διατυπώοσυμε κάποιες σκέψεις για τη λατρεία της  ισχύος της φύσης στην Ιλιάδα και τη σχέση της λατρείας αυτής με την επιθυμία του ήρωα να γίνει πιο ισχυρός από τη φύση, επιθυμία που καταγρἀφεται ποικιλοτρόπως. Θα μελετήσουμε την παρομοίωση με τη σειρά που εμφανίζεται και θα δούμε αν υπάρχει κάποια (γενετική) σχέση μεταξύ τους· θα παραθέτω το κείμενο, λίγοι στίχοι κάθε φορά,  θα  το επεξηγώ και θα είναι σαν να το μεταφράζω. 

    Όταν βλέπουμε ένα δάσος να καίγεται, όχι από την τηλεόραση, θλιβόμαστε, φίλες και φίλοι, αλλά και εντυπωσιαζόμαστε,  είναι αλήθεια, κοιτάζουμε τις τεράστιες φλόγες, την πύρινη λαίλαπα που ορμά ακάθεκτη και κατακαίει τα πάντα στο διάβα της με δέος και θάμβος, τρομάζουμε με την ισχύη της φωτιάς! Τι να σου κάνουν τα πυροσβεστικά οχήματα και τ΄ αεροπλάνα, αν δεν σταματήσει ο άνεμος και δεν βρέξει!  Στην Ιλιάδα δεν υπάρχει ίχνος θλίψης για το δάσος που καίγεται – υπάρχει όμως δέος και θάμβος και τρόμος. Με αυτά τα συναισθήματα ο αοιδός υποβάλλει την επιθυμία της ταύτισης του πολεμιστή ήρωα με το καταστροφικό και εξοντωτικό και αδήριτο και ακάματο πυρ, υποβάλλει και την επιθυμία της απόκτησης μιας παρόμοιας ισχύος.

 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Εάν ζούσαμε στην αρχαία Ελλάδα, δεν θα ακούγαμε ποτέ τη φράση η θάλασσα είναι (εστί) ρηχή· δεν υπάρχει αρχαιοελληνικό επίθετο ρηχός, ή, όν. Θα ακούγαμε τη φράση η θάλασσα εστί αβαθής –  το επίθετο αβαθής είναι το αντίθετο του βαθύς. Το επίθετο ρηχός χρησιμοποιείται και μεταφορικά: ρηχή σκέψη είναι η σκέψη που δεν έχει βάθος ( ρηχότητα της σκέψης), ρηχός άνθρωπος είναι αυτός που δεν σκέφτεται, δεν εξετάζει τα πράγματα σε βάθος – ο επιπόλαιος θα λέγαμε. Πώς όμως προέκυψε το επίθετο ρηχός;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Την εποχή των διαστημικών κατασκοπευτικών δορυφόρων, αυτών των πλανητικής εμβέλειας μηχανικών ρουφιάνων που βλέπουν από μακριά και επιτηρούν τη Γη, το σύμβολο του (δικέφαλου)  αετού, σύμβολο του ελέγχου του ύψους και του πανοπτικής παρακολούθησης των υπηκόων και των αντιπάλων Κυρίων, σύμβολο της αμερικάνικης και γερμανικής (< ρωμαϊκής και βυζαντινής) Κυριαρχίας,  φαντάζει ως ο κατ’ εξοχήν αρχαϊσμός και αναχρονισμός, ένα θλιβερό τσομπαναραίικο κατάλοιπο. Φαντάζει, δεν είναι όμως. Η λατρεία του αετού εντοπίζεται στην Ιλιάδα, στην οποία κάθε εκδήλωση ισχύος της φύσης μετετρέπεται σε σύμβολο της Ισχύος, της Κυριαρχίας: ο  αδάμαστος ποταμός, ο ορμητικός και καταστρεπτικός χείμαρρος, ο εκτυφλωτικός ήλιος, ο απέραντος ουρανός, τα λαμπρά και μακρυνά αστέρια, το αρπακτικό λιοντάρι, η λάμψη και το φως, το βάρος, το ύψος, ο κεραυνός και άλλα πολλά. Ο ήρωας λατρεύει την ισχύ της  φύσης, εξοργίζεται όμως που η φύση είναι πιο ισχυρή από αυτήν. Το γεγονός όμως ότι ο κεραυνός, ας πούμε, είναι όπλο στα χέρια του Διός, καταγράφει την επιθυμία καθυπόταξης της φύσης, την επιθυμία του ήρωα, του ποιμένα πολεμιστή, του αρχαϊκού Κυρίου να γίνει πιο ισχυρός από τη φύση.

Η διατήρηση του συμβόλου του αετού και η μη αντικατάστασή του από τον διαστημικὀ δορυφόρο ή το ρολόι (Rolex, ασφαλώς) ή τον υπολογιστή ή το κινητό τηλέφωνο  δεν μας παραξενεύει. Και δεν μας παραξενεύει για τον εξής λόγο: η καθυπόταξη της φύσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Θα ολοκληρωθεί μόνο όταν ο ισχυρός Κύριος, ο θεός, γίνει Θεός, δηλαδή αθάνατος . Εάν συμβεί αυτό, κανένα σύμβολο ισχύος δεν θα έχει νόημα: κάθε σύμβολο, κάθε λατρεία δηλαδή, καταγράφει μια επιθυμἰα. Εάν εκπληρωθεί και η έσχατη επιθυμία και ο θεός γίνει Θεός, τότε δεν έχουμε χρεία συμβόλων. Η απόλυτη Ισχύς καταργεί το Συμβολικό – η διατήρησή του καταγράφει το  ανέφικτο της σωματικής αθανασίας, της απόλυτης Ισχύος. Εάν ο θεός γίνει Θεός, Συμβολικό, Ιδεολογικό και Πραγματικό, πάπαλα.

Continue reading →