φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΌΠΟΙΟΣ, όποια αποφασίσει να ασχοληθεί με τη γένεση, με τις απαρχές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, θα έρθει αντιμέτωπος με δύο ερωτήματα (και οφείλει να διατυπώσει τις απαντήσεις του/της): γιατί τότε, εκεί και από ποιούς; Γιατί τον έκτο π. Χ. στις πλουσιότερες και ισχυρότερες πόλεις της Ιωνίας, και της Σικελίας και Κάτω Ιταλίας στη συνέχεια, κάποιοι άρχισαν να διατυπώνουν υποθέσεις (θεωρίες) για ποια ήταν η δύναμη εκείνη (αρχή) από την οποία προέρχονται όλα τα άλλα; Και το δεύτερο: γιατί αυτές οι πρώτες εικασίες εγκαινίασαν μια νέα πνευματική παράδοση, μια εποχή διανοητικού ενθουσιασμού,  που εξαπλώθηκε σε έκταση και ενισχύθηκε σε ένταση με κατάληξη τη φιλοσοφία του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους; Εάν αυτά τα δύο ερωτήματα τα συνοψίσουμε σε ένα, θα πάρει την εξής μορφή: ποια ήταν η οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική κατάσταση τον έκτο αιώνα στις ιωνικές πόλεις κατά διάρκεια της οποίας γεννήθηκε, εμφανίστηκε η φιλοσοφία;

ΟΙ απαντήσεις που έχουν διατυπωθεί σε αυτά τα ερωτήματα είναι πολλές, πάρα πολλές. Θα εκθέσω τις επικρατέτεστερες, τις πιο γνωστές,  παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το εισαγωγικό κείμενο του A. A. Long στο (συλλογικό)  Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι –  Συναγωγή Συστατικών Μελετημάτων (μετ. Θ. Νικολαΐδης, Τ. Τυφλόπουλος, επιμ. Δανιήλ Ιακώβ, εκδ. Παπαδήμας), σελ. 56.:

“Για ποιον λόγο όλα αυτά συνέβησαν όποτε και όπου συνέβησαν είναι ένα ερώτημα που συναρπάζει, αλλά και είναι αδύνατο να απαντηθεί με απόλυτη ακρίβεια. Μπορεί κανείς να επικαλεστεί  πολυάριθμους παράγοντες, μεταξύ των οποίων οι πλέον εύγλωττοι (που δεν παρατίθενται κατά σειρά προτεραιότητας) είναι: η πολιτική ελευθερία και η δυνατότητα για διάλογο, το διακρατικό εμπόριο και η επικοινωνία με τους αρχαιότερους πολιτισμούς της Αιγύπτου και της Ασίας, η εξάπλωση της εγγραματοσύνης, η κωδικοποίηση των νόμων, η απαρέσκεια απέναντι στους ανθρωπομορφικούς μύθους, η επιβράβευση της καινοτομίας και της αυτοπεποίθησης, ένα γενικό ενδιαφέρον για τη λεκτική επιδεξιότητα, μια ικανότητα χάρη στην οποία μπορεί κανείς να αντέξει στον συναγωνισμό, μια συνεοδητή ανάγκη για ανώτερη μόρφωση, ανησυχίες σχετικά με τον χαρακτήρα της ανθρώπινης ταυτότητας και της θέσης του ανθρώπου τόσο μέσα στον κόσμο όσο και στο επέκεινα.” Αυτά γράφει ο συντονιστής της συλλογής των μελετημάτων και σημειώνει: Η προσωπική μου συμβολή σε αυτόν τον κατάλογο έγκειται στο τελευταίο σημείο που αφορά την ανησυχία.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΠΕΥΘΥΝΟΜΑΙ προς τον Θεό και τον ρωτώ: πόσα φύλλα έχουν τα δέντρα στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου; Πόσες στα σταγόνες βροχής έπεσαν τον Μάρτιο του 2020 στην Αττική;  Ο παντογνώστης Θεός γνωρίζει τα πάντα, γνωρίζει και τις απαντήσεις στα ερωτήματα που του έθεσα. Δεν μπορεί όμως να μου τις ανακοινώσει. Ξέρουμε το γιατί: γιατί δεν υπάρχει, άρα δεν γνωρίζει.

ΜΠΟΡΟΥΜΕ να τα γνωρίζουμε όλα, θα μπορέσουμε να τα γνωρίσουμε όλα; Πώς θα τα καταφέρουμε; Τι θα κερδίσουμε εάν τα γνωρίζουμε όλα; Αυτά, φίλες και φίλοι, είναι τρία από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν στο μέλλον, το προσεχές, όχι το απώτερο ή το απώτατο. Σήμερα θα διατυπώσω τις δικές μου απαντήσεις και τα ξαναλέμε.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΤΑ τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της δυτικής φιλοσοφίας, της αρχαίας ελληνική φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας της δυτικής Κυριαρχίας, διατυπώθηκαν δύο θεωρίες σχετικά με τον αριθμό των ανώτατων, ισχυρότατων δυνάμεων (αρχαί) που υπάρχουν και δρουν στη φύση και την κοινωνία. (Δεν γίνεται να μην υπάρχει, υπάρχουν! Θα δούμε γιατί). Κάποιοι αρχαϊκοί φιλόσοφοι (‘προσωκρατικοί’) υποστήριζαν ότι όσον αφορά τη φύση μία είναι αυτή η δύναμη, από την οποία προέρχονται τα πάντα: το νερό, ο αέρας, η φωτιά, το άπειρο. Στους νεώτερους χρόνους αυτές οι αντιλήψεις ονομάστηκαν μονισμός, από το γερμανικό Μonismus, ή και ενισμός. Όσον αφορά την κοινωνία η δύναμη αυτή είναι ο θεός, το Ον, το Έν, ο Εις, ο Ένας (Παρμενίδης, Πλωτίνος). Η δεύτερη θεωρία είναι αυτή του δυισμού, από το γαλλικό dualisme: δύο είναι αυτές οι δυνάμεις, λόγου χάριν ο θεός και ο διάβολος, το καλό και το κακό, η ψυχή και το σώμα. Η σύγκρουση μεταξύ αυτών των δύο δυνάμεων είναι σφοδρή και ατέρμονη, νικήτρια όμως αναδεικνύεται μία: ο θεός, το καλό, η ψυχή. Πώς διαμορφώθηκαν άραγε αυτές οι θεωρίες; Είναι επίκαιρες σήμερα, έχουν κάποια σημασία για μας τώρα, μας βοηθούν να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στις κοινωνίες μας και τον πολιτισμό μας;

ΘΑ υποστηρίξω ότι δύο είναι οι πηγές αυτών των θεωριών: η γενεαλογία και η κυριαρχική σχέση.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ σημαίνει η αρχαία ελληνική λέξη ‘φιλοσοφία’; Μα ό,τι και η λέξη φιλοσοφία της νεοελληνικής γλώσσας και των άλλων γλωσσών (philosophy, philosophie, philosophia, κλπ) που τη δανείστηκαν, θα μου πείτε. Διαφωνώ. Γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει σήμερα ένας γενικά αποδεκτός ορισμός της φιλοσοφίας – οι ορισμοί που έχουν προταθεί είναι πάρα πολλοί, αμέτρητοι. Πώς να εξηγήσουμε αυτή την ασυμφωνία; Σήμερα θα ασχοληθούμε με την προέλευση αυτής της ασυμφωνίας. Πηγή της είναι η μη κατανόηση της σημασίας της αρχαίας ελληνικής λέξης.

ΓΙΑ να κατανοήσουμε το ζήτημα που θα μας απασχολήσει, για να κατανοήσουμε τις διαστάσεις του μεταφραστικού δράματος, θα εξετάσουμε άλλες δύο λέξεις της αρχαίας ελληνικής: τις λέξεις πόλις και δημοκρατία. Πρέπει να τις μεταφράζουμε; Αν ναι, γιατί δεν το κάνουμε; Αν όχι, γιατί όχι; Τη λέξη πόλις την μεταφράζουμε, τη λέξη δημοκρατία όχι, όπως και τη λέξη φιλοσοφία. Πώς μεταφράζουμε τη λέξη πόλις; Άλλοτε με τη λέξη ‘πόλη’κι άλλοτε με τη φράση ‘πόλη-κράτος᾿. Και οι δύο μεταφράσεις είναι απαράδεκτες, παντελώς απαράδεκτες. Είναι μεταφραστικά εγκλήματα, ανοσιουργήματα. Λίαν επιεικώς. Η απόδοση ‘πόλη’ είναι τερατούργημα: δεν υπήρχαν πόλεις στην αρχαία Ελλάδα. Η αρχαία Αθήνα δεν ήταν πόλη. Όταν έλεγαν η πόλις των Αθηναίων (ανδρών, εννοείται)  εννοούσαν όλη την Αττική, γεωγραφικά, και το σύνολο των ανδρών πολεμιστών που ζούσαν σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. Η αρχαία Αθήνα δεν ήταν πόλη, ήταν άστυ – το κλεινόν άστυ. Το άστυ διαφέρει από την κώμη, που είναι το χωριουδάκι. Η πόλις των Αθηναίων είχε ένα άστυ και πολλά χωριουδάκια, γύρω στα 150 (τα οποία είναι γνωστά και ως δήμοι, που είναι όρος διοικητικός). Ποια είναι η διαφορά μεταξύ άστεως και κώμης; Το άστυ είναι μια μεγάλη κώμη, μεγάλο χωριό, στο οποίο είναι συγκεντρωμένα τα βιοτεχνικά εργαστήρια, κυρίως αγγειοπλαστικής και μεταλλουργίας, άρα είναι χώρος ανταλλαγών και εσωτερικού εμπορίου (καπηλεία), χώρος εξωτερικού εμπορίου, κυρίως δουλεμπορίου, και άρα χώρος πολιτικής συνάθροισης. Το άστυ της Αθήνας ήταν ένα μεγάλο χωριό, πανβρώμικο,  που οι κάτοικοί του γνωρίζονταν όλοι μεταξύ τους και δεν ξεπερνούσαν τους 2.000, πολύ μεγάλος αριθμός αλλά ας τον δεχτούμε. Γνωρίζουμε ότι το κύριο χαρακτηριστικό της πόλης είναι ο πληθυσμός, ο αριθμός των κατοίκων. Η Αλεξάνδρεια της ύστερης ελληνιστικής εποχής ήταν πόλη, όπως και η Ρώμη, η οποία την εποχή του Χριστού είχε μέχρι και 500.000 κατοίκους. Όταν γύρω από το πολυάνθρωπο άστυ χτίστηκαν τείχη, το άστυ έγινε πόλις, δηλαδή φρούριο, οχυρό – αυτή είναι η αρχική σημασία της λέξης – και η λέξη πόλις απέκτησε σταδιακά τη σημασία ‘πόλη᾿. Η μετάφραση ‘πόλη-κράτος’ είναι δύο φορές απαράδεκτη. Διότι η πόλις δεν είναι ούτε πόλη ούτε κράτος. Η απόδοση κράτος είναι προβολή του αστικού κράτους στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Η πόλις της Αθήνας δεν ήταν κράτος.

Η λέξη πόλις δεν μεταφράζεται, δεν μπορούμε να τη μεταφράσουμε. Τι κάνουμε. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι αυτό που τείνει να γίνει μεταφραστικό καθεστώς τα τελευταία χρόνια: ολοένα και περισσότεροι ελληνιστές και φιλόλογοι και ιστορικοί αφήνουν τη λέξη αμετάφραστη (πόλις, polis). Είναι, κατά τη γνώμη μου, μια πολύ καλή, η καλύτερη που μπορεί να υπάρξει, μεταφραστική επιλογή.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια προσπαθώ να συνοψίσω την ιστορία της φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου, της δυτικής Κυριαρχίας, της φιλοσοφίας που υπήρξε μόνο στον δυτικό πολιτισμό και σε κανέναν άλλον, σε όσο γίνεται πιο σύντομη μορφή. Η συνόψιση αποσκοπεί στην καταγραφή της κεντρικής ιδέας, του κομβικού περιεχομένου της δυτικής φιλοσοφίας, η οποία δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο εάν διατυπωθεί όσο πιο απλά γίνεται – και γίνεται, όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντας το σημερινό σημείωμα.

Η συνόψιση παίρνει λοιπόν τη μορφή ενός σύντομου κειμένου αλλά μπορεί να γίνει και πιο σύντομη, να πάρει τη μορφή μιας πρότασης: από τη λατρεία του Είναι στη λατρεία του Γίγνεσθαι. Το Είναι είναι η αμεταβλησία της Ισχύος, το Γίγνεσθαι  είναι η επιθυμητή μεταβολή της Ισχύος. Η λατρεία είναι η επιθυμία· οπότε, η φράση θα μπορούσε να διατυπωθεί και ως εξής: από την επιθυμία της αμεταβλησίας της Ισχύος στην επιθυμία της μεταβολής της Ισχύος. Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε και να απαντήσουμε είναι: ικανοποιούνται αυτές οι Επιθυμίες, μπορούμε να τις ικανοποιήσουμε; Καταλήγω στο συμπέρασμα ότι δεν ικανοποιούνται – αυτό είναι το αδιέξοδο της δυτικής Κυριαρχίας. Υπάρχει όμως κι ένα άλλο ερώτημα: εάν δύο είναι οι μεγάλες περίοδοι της δυτικής φιλοσοφίας, άρα και του δυτικού πολιτισμού, πότε περάσαμε από την λατρεία του Είναι στη λατρεία του Γίγνεσθαι;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθώ με την προέλευση, την καταγωγή, τη γένεση του ορισμού και θα δείξω ότι ο ορισμός προήλθε από την επιθυμία ενίσχυσης της Κυριαρχίας και κατόπιν χρησιμοποιήθηκε ως μέσον καθυπόταξης της φύσης μέσω της αύξησης της γνώσης. Ο ορισμός είναι ένα από τα εντονότερα χαρακτηριστικά του δυτικού τρόπου σκέψης, του δυτικού πολιτισμού, τουτέστιν της δυτικής Κυριαρχίας. Ο ορισμός είναι πανταχού παρών – πρόκειται για την αυτοκρατορία του ορισμού. Αν δεν κάνω λάθος, και μου φαίνεται πως δεν κάνω, μόνο ο δυτικός πολιτισμός διαθέτει ορισμούς, κανένας άλλος! Εάν μπορούσαμε να ρωτήσουμε έναν τροφοσυλλέκτη ή έναν κινέζο χωρικό, τι είναι γάτα, δεν θα μπορέσει να κατανοήσει το ερώτημα. Η γάτα είναι γάτα, τι άλλο να είναι;

ΚΑΘΕ φορά που προφέρουμε τη λέξη γάτα (το σημαίνον) δεν σχηματίζουμε μόνο μια εικόνα (το σημαινόμενο) αλλά ασυναίσθητα, ασύνειδα συνοδεύουμε νοερά την εικόνα με έναν ορισμό, τον οποίο είμαστε σε θέση ανά πάσα στιγμή να εκφέρουμε: η γάτα είναι ένα θηλαστικό τετράποδο που κάνει νιάου νιάου! (Τι κάνει στα κεραμίδια νιάου νιάου;) Ορισμός είναι κι αυτός!  Ο ορισμός έχει αποικίσει τον εγκέφαλό μας, τη σκέψη μας, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτόν, δεν μπορούμε, και δεν μας επιτρέπεται, να απαλλαγούμε από αυτόν. Ο ορισμός μας φαίνεται κάτι φυσιολογικό, κάτι αυτονόητο, κάτι που όλοι οι άνθρωποι όλων των κοινωνιών διέθεταν. Κι όμως! Ο ορισμός έχει ημερομηνία γέννησης, είναι ένα ιστορικό φαινόμενο, και έχει και πατέρα. Τον Πλάτωνα. Ο ορισμός είναι τέκνο της δυτικής φιλοσοφίας, της δυτικής Κυριαρχίας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ το εντονότερο, το κομβικό, το κεντρικό χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού, άλλως, της δυτικής Κυριαρχίας, είναι η επιθυμία της αύξησης της ισχύος, αυτό θα είναι και το εντονότερο χαρακτηριστικό, το βαθύ περιεχόμενο της δυτικής φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου. Το χαρακτηριστικό αυτό εμποτίζει κάθε πεδίο, κάθε πρακτική, κάθε έκφραση της Κυριαρχίας. Όταν λέμε ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών, θέλουμε να πούμε και το λέμε ότι η επιθυμία αυτή είναι πανταχού παρούσα. Η επιθυμία του Κυρίου να πραγματοποιήσει την επιθυμία αύξησης της ισχύος, να επιτύχει την απόλυτη ισχύ,  έχει δύο όρια. Το όριο της παντελούς απώλειας της ισχύος και το όριο της παντελούς αύξησης της ισχύος. Το πρώτο όριο εμφανίζεται με τη μορφή του Θανάτου, του Χάροντος, της απώλειας ήτοι της ζωής, του πλούτου, της φήμης·  το δεύτερο όριο με τη μορφή του Θεού, της φαντασιακής ικανοποίησης της επιθυμίας υπερνίκησης του Θανάτου, της επίτευξης της σωματικής αθανασίας. Μεταξύ αυτών των δύο ορίων υπάρχουν δύο τάσεις, δύο διαδικασίες – αυτές της αύξησης και της μείωσης της ισχύος. Τα αποτελέσματα αυτών των δύο διαδικασιών εμφανίζονται άλλοτε ως φθορά, απώλεια, ήττα, αιχμαλωσία κι άλλοτε ως νίκη, υπεροχή, θρίαμβος.

Η εμμένεια της επιθυμίας αύξησης της ισχύος είναι μια διαρκής παραπομπή στην Ήττα (ηκ-ja:διαδικασία [ ja] της μείωσης [ηκ-] – πρβλ. ήσσων: λιγότερος, μικρότερος!), είναι μια αέναη υπενθύμιση της ‘Ηττας. Εάν ξεχάσουμε την Ήττα, τη μείωση της ισχύος, δεν θα επιθυμούμε την αύξησή της· με άλλα λόγια, εάν ξεχάσουμε, λησμονήσουμε τον Θάνατο, θα λησμονήσουμε και την επιθυμία της αθανασίας, θα λησμονήσουμε τον Θεό. Όσο ο Κύριος επιθυμεί, δεν λησμονεί: αυτή είναι η Αλήθεια, φίλες και φίλοι. Αλήθεια για τον Κύριο σημαίνει: δεν λησμονώ την Ήττα, δεν λησμονώ τον Θεό, τη σωματική αθανασία, δεν λησμονώ τα όρια της μείωσης και της αύξησης της ισχύος. Αλήθεια < αληθής <α-ληθ-ής, πρβλ. λήθη, έλαθον: λησμόνησα, ξέχασα, μου διέφυγε, αστόχησα!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΙ φιλοσοφικοί όροι το Εγώ και το Υποκείμενο είναι οι σημαντικότεροι όροι της δυτικής φιλοσοφίας. Πώς εμφανίστηκαν, κάτω από ποιες συνθήκες δημιουργήθηκαν; Γιατί να είναι ουδετέρου γένους; Γιατί το Εγώ και όχι ο Εγώ;  Γιατί το Υποκείμενο και όχι ο Υποκείμενος – ή η Υποκείμενη; Γιατί το Εγώ και όχι το Εσύ ή το Εμείς; Εάν το Υποκείμενο υπόκειται, που υπόκειται, σε τι υπόκειται; Ποιος είναι ο Εγώ; Ποιος είναι ο Υποκείμενος; Πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο;

ΘΑ απαντήσω σήμερα σε όλα αυτά τα ερωτήματα απλά και ευθαρσώς, κατευθύνοντας το παλούκι της σκέψης ακριβώς στην καρδιά του δράκουλα που μας πίνει κάθε μέρα το αίμα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ φορτώνω κοπριά με το φτυάρι, σκέφτομαι. Με αρέσει να σκέφτομαι,  όταν φορτώνω κοπριά. Η κοπριά είναι η τροφή, η σκέψη είναι τροφή, άρα μεταξύ της κοπριάς και της σκέψης πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση.

ΠΡΟΧΤΕΣ μέσα σε παρατημένο μαντρί με πολλή, μα πάρα πολλή κοπριά, προβατίσια, παλιά, σκεφτόμουνα τη διαλεκτική του Χέγκελ. Τη σκέφτομαι πολλά χρόνια τώρα αλλά έμελλε να την κατανοήσω την κατάλληλη στιγμή, φορτώνοντας κοπριά. Να τι σκέφτηκα.

Continue reading →