5.
Ως ιστορικός με αντικείμενο την εξέλιξη του ανθρώπινου γένους δεν γνωρίζω άλλον αιώνα, εκτός από τον 21ο, που το δεύτερο μισό να είναι τόσο διαφορετικό από το πρώτο. Εάν η περίοδος 2000-2050 ήταν μια χρονική απόφυση του τρισχιλιετούς δυτικού πολιτισμού, μια απόληξη της ιστορίας μέσα στον χρόνο, η περίοδος 2050-2100 έδειξε ότι η απόφυση αυτή ήταν η τελική. Ήταν ο επιθανάτιος ρόχγος του πολιτισμού μας – στο δεύτερο μισό επήλθε ο θάνατος. Ο θάνατος όμως δεν είναι μια στιγμή, είναι μια ολόκληρη διαδικασία. Πρώτα διαισθανόμαστε, προαισθανόμαστε ότι θα πεθάνουμε. Έξι μήνες πριν, ένα μήνα πριν, έξι μέρες πριν, λίγες ώρες πριν. Εξαρτάται από την κοινωνική, ψυχική και πνευματική καλλιέργεια του καθενός και της καθεμιάς. Ο ξαφνικός θάνατος δεν είναι και τόσο ξαφνικός όσο νομίζουμε. Διότι πριν από αυτή τη στιγμή, πριν σταματήσει η καρδιά μας, κάποια όργανα έχουν ήδη σταματήσει να λειτουργούν και κάποια λειτουργούν και μετά τον θάνατο. Μετά, η κοινωνία κάτι πρέπει να κάνει ώστε να απομακρύνει το σκουπίδι που λέγεται πτώμα. Δεν γνωρίζουμε ακόμα και ίσως να μην μάθουμε ποτέ, εάν η απομάκρυνση του πτώματος, με την ταφή αρχικά, υγειονομική θα την έλεγα, συνέβαλε στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους ή εάν ήμασταν ήδη άνθρωποι όταν αρχίσαμε να το απομακρύνουμε. Πώς να απομακρύνεις όμως έναν πολιτισμό που είναι νεκρός;