Πλάτων

There are 17 posts filed in Πλάτων (this is page 1 of 2).

θα ήθελε ο Πλάτων να ήταν αθάνατος, αθανατώτερος;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ διαβάζουμε και μελετάμε τον Πλάτωνα, πολύ συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιες φράσεις, λέξεις, σκέψεις,  αντιλήψεις, στάσεις ζωής και τρόπους σκέψης τα οποία μας παραξενεύουν, μας φέρουν σε κάποια αμηχανία, δεν μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε, να τα κατανοήσουμε, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να τα  μεταφράσουμε –  όταν το κάνουμε, δεν αποφεύγουμε τη φαιδρότητα, λίαν επιεικώς. Όλα αυτά τα περίεργα και τα παράξενα  δεν είναι λίγα, είναι πολλά, οι πλατωνιστές όμως τα προσπερνούν, τα απωθούν, αδιαφορούν, δεν τολμούν να ασχοληθούν με αυτά.  Και όμως, φίλες και φίλοι! Σε αυτά τα παράξενα και τα περίεργα, τα δυσεξήγητα τα δυσερμήνευτα βρίσκεται το κλειδί της κατανόησης της πλατωνικης σκέψης και φιλοσοφίας. Σήμερα θα ασχοληθούμε με ένα από αυτά.

ΣΑΣ ερωτώ: είναι δυνατόν το επίθετο αθάνατος να έχει συγκριτικό βαθμό, αθανατώτερος; Όχι, δεν είναι δυνατόν. Και επειδή δεν είναι δυνατόν, δεν θα το διαβάσουμε σε κάποιο κείμενο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, από την Ιλιάδα μέχρι και τον Αριστοτέλη –  δεν  το έχω ερευνήσει πέρα από αυτό το σημείο.  Υπάρχει όμως μια εξαίρεση: ο Πλάτων!  Δύο φορές υπαγόρευσε στον δούλο γραφιά του (δεν έγραφαν οι ίδιοι, απεχθάνονταν τη χειρωνακτική εργασία) τις λέξεις αθανατώτερον (αιτιατική ενικού) και αθανατωτέρων (γενική πληθυντικού), και τα δύο αρσενικού γένους. Θα παραθέσω παρακάτω τα εδάφια και θα τα  σχολιάσω, να δούμε τι στο καλό συμβαίνει.

Continue reading →

ο τσομπάν-Πλάτων και το μαντρί

ο τσομπάν-Πλάτων και το μαντρί

1.

 

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Αγαπητέ Πλάτων, είναι πολύ μεγάλη η χαρά μου που ήρθες σήμερα και κάνουμε παρέα και συζητάμε. Χιονίζει, η ξυλόσομπα μάς ζεσταίνει. . .

ΠΛΑΤΩΝ Τι κρασί είναι αυτό! Είναι έξοχο! Και τα φαγητά που ετοίμασες! Σε ευχαριστώ πολύ για όλα. Χαίρεσαι να βλέπεις τους άλλους να περνάν καλά. Έτσι δεν είναι;

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ναι, Πλάτων, χαίρομαι. Μου αρέσει πολύ να μαγειρεύω και μάλιστα για τους φίλους μου. Νιώθω μεγάλη ευχαρίστηση, μεγάλη απόλαυση. Και να συζητάω μου αρέσει πολύ. Να συζητάω με ανθρώπους που σκέφτονται. Κι εσύ σκέφτεσαι. Το ξέρεις,  δεν σκέφτονται όλοι οι άνθρωποι.

ΠΛΑΤΩΝ Σκέφτονται, Αθανάσιε, σκέφτονται. Αλλά μέχρις ένός σημείου. Από κει και πέρα σκέφτονται μόνο όσοι τολμούν να σκεφτούν.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Τι σημαίνει όμως τολμώ να σκεφτώ; Τι είναι η τόλμη της σκέψης;

Continue reading →

φιλοσοφία και γέλιο: γελούσε ο Πλάτων;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ γελούσε. Γέλασε ποτέ του;  Γέλασε. Είναι βέβαιο ότι γέλασε για πρώτη φορά τότε που γελάμε όλοι και όλες πρώτη φορά –  όταν είμαστε τεσσάρων με έξι μηνών. Τότε που αρχίζουμε να παίζουμε. Θα γέλασε κι όταν ήταν ακόμα ανέμελο παιδί αλλά δεν πέρασε πολύς καιρός και το γέλιο, και το χαμόγελο, άρχισε να σβήνει από τα χείλη του. Τα παιδιά μεγάλωναν με βάναυσες τιμωρίες, με συχνό ξυλοδαρμό, με εξευτελισμό και ταπείνωση, με αυστηρή εκμάθηση της πειθαρχίας και της υποταγής.

Ο Πλάτων μεγάλωσε σε αριστοκρατικό περιβάλλον. Οι αριστοκράτες γελούσαν σπάνια. Οι πλούσιοι και οι ισχυροί γελούν σπάνια. Όταν γελούν, γελούν για να αναπαραγάγουν, να επιβεβαιώσουν, να επιβάλουν την ανωτερότητά τους. Με αυτό τον τρόπο γελούν οι θεοί του Ολύμπου στην Ιλιάδα, όχι πολύ συχνά, ενώ οι ήρωες ποτέ- μια φορά ο Αχιλλεύς χαμογελάει στην ραψωδία Ψ –  έχουν γραφεί πολλά γι΄ αυτό το χαμόγελο! Ούτε στην  Οδύσσεια υπάρχει γέλιο και χαμόγελο. Το ελαφρύ μειδίαμα των αγαλμάτων της αρχαϊκής εποχής (κούροι) χάθηκε στην κλασική εποχή –  δεν υπάρχει άγαλμα που να γελά ή να χαμογελά! Ο Περικλής, γράφει ο Πλούταρχος, δεν γελούσε  – πρόσωπον άθρυπτον προς γέλωτα. 

Continue reading →

ο σημερινός επιστήμονας είναι ο Δημιουργός στον Τίμαιο του Πλάτωνα

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια της ζωής του ο Πλάτων επινόησε την εικόνα ενός Δημιουργού που κατασκεύασε το σύμπαν. Την εικόνα αυτή θα την συναντήσουμε στους διαλόγους αυτής της περιόδου, στους ύστερους διαλόγους Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος και Τίμαιος. Στον τελευταίο διάλογο, που δεν είναι πια διάλογος αλλά μια φιλοσοφική πραγματεία, η πρώτη θα έλεγα της δυτικής φιλοσοφίας, θα διαβάσουμε τι και πώς κατασκεύασε αυτός ο Δημιουργός. Ποιος όμως είναι αυτός ο Δημιουργός;

ΕΧΕΙ χυθεί πολύ μελάνι για να σαφηνιστεί αυτό το ερώτημα. Το κείμενο μας λέει, κι αυτή είναι η επικρατέστερη άποψη, ότι ο Δημιουργός είναι ο Νους. Και ποιος είναι ο Νους; Εδώ έχει χυθεί περισσότερο μελάνι. Άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι η σκέψη (mind), άλλοι ο Λόγος (Reason), άλλοι η φρόνησις, η σοφία δηλαδή, μία δηλαδή από τις τέσσερις ιδιότητες που απαρτίζουν το πλέγμα της πλατωνικής (δουλοκτητικής) αρετής –  οι άλλες τρεις είναι η δικαιοσύνη, η ανδρεία και η εγκράτεια. Εμείς θα αφήσουμε προς το παρόν αυτές όλες τις απόψεις (δεν τις αγνοούμε  –  για όνομα της φιλοσοφίας!) και θα στρέψουμε την προσοχή μας σε κάποια πολύ βασικά ζητήματα, τα οποία οι πλατωνιστές δεν οσφρίζονται, αν και τα βλέπουν αφού τα διαβάζουν.

Continue reading →

για τον έλεγχο της μαζικής υπακοής: ο Πλάτων και ο Γκέμπελς εθεάθησαν στο Κορδελιό

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ μπορείτε να φανταστείτε πόσο πολύ θα ήθελα να γνωρίσω τον εμπνευστή του θεόπνευστου σχεδίου εκκένωσης μιας πυκνοκατοικημένης περιοχής ακτίνας δύο χιλιομέτρων με κέντρο την μη εκραγείσα κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο πυρηνική βόμβα που βρέθηκε στο Κορδελιό της δυτικής Θεσσαλονίκης, του θεόσταλτου σχεδίου μετατόπισης, μετακίνησης, προσωρινής εξορίας 62.000 υπηκόων και, πίνοντας κάνα δυο τσιπουράκια, εκεί στο Κορδελιό, να συζητήσω μαζί του. Α, θα μάθαινα πάρα πολλά από αυτόν τον ευαίσθητο, καλλιεργημένο και πολύ μορφωμένο, γερμανομαθή ανώτερο κρατικό υπάλληλο. Δυστυχώς δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος είναι – είναι άντρας σίγουρα, είναι πάνω από σαράντα, όχι πάνω από εξήντα, είναι αυταρχικός, επιδειξίας  των γνώσεών του, όπου και όποτε τον παίρνει, πιθανότατα αριστερός, μάλλον σταλινικής πολιτικής συμπεριφοράς, έχει σπουδάσει πολιτικές επιστήμες και οικονομία στη Γερμανία. Εάν κάνω λάθος σε κάτι από αυτά, ας βγει να μας το πει· και να σχολιάσει όλα όσα θα ακολουθήσουν. Δεν θα το κάνει – αρέζεται (πετραδιώτικο <αρέσκεται) να κινείται στα σκότη του κρατικού παρασκηνίου. Έως ότου το κάνει, θα ισχύουν όσα υποστηρίζω.

ΑΥΤΟ το σχέδιο, φίλες και φίλοι, δεν είναι κάποιος νόμος ή παράγραφος του Συντάγματος που πρέπει να εφαρμοστεί. Εάν επρόκειτο περί αυτού, δεν θα έγραφα ούτε μία λέξη. Όχι· πρόκειται για έκτακτο σχέδιο εκκένωσης περιοχής και μετατόπισης πληθυσμού. Για να κατανοήσουμε αυτό το σχέδιο (κάθε σχέδιο είναι ένας τρόπος ελέγχου και αποίκισης του μέλλοντος) θα πρέπει να δούμε τις δύο όψεις του: τις πνευματικές προϋποθέσεις και τα υλικά αποτελέσματα.

Continue reading →

Πλάτων και δουλεία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ κάποιος ερευνητής θελήσει να εκπονήσει μια μελέτη για την δουλεία στην αρχαία Αθήνα βασισμένος στη γραμματεία του 5ου και 4ου π. Χ. αιώνα, θα πρέπει οπωσδήποτε να μελετήσει και τον Πλάτωνα. Οι πληροφορίες που παραδίδει δεν είναι πολλές, είναι διάσπαρτες και περιστασιακές. Εάν ρίξετε ένα βλέφαρο στους Νόμους του (720 b-d, 776c-777e, 966b) θα το επιβεβαιώσετε. Είναι όμως πολύτιμες – δεν θα τις βρούμε σε άλλους συγγραφείς. Αυτή είναι η μία πλευρά του ζητήματος, με την οποία δεν θα ασχοληθούμε σήμερα. Υπάρχει όμως και άλλη μία, πιο σημαντική: επηρέασε η δουλεία τη σκέψη, τη φιλοσοφική εξέλιξη του Πλάτωνος;

Με αυτό το θέμα θα ασχοληθούμε σήμερα. Γνωρίζουμε ότι ο Πλάτων ήταν γόνος πλούσιας οικογένειας αριστοκρατών γαιοκτημόνων, δουλοκτητών. Ο ίδιος ήταν γαιοκτήμονας, όχι πολύ μεγάλος, και κάτοχος δούλων – η διαθήκη του είναι σαφής. Οι μαρτυρίες που διαθέτουμε, και που θα εξετάσουμε σήμερα, δεν αφήνουν κανένα απολύτως περιθώριο αμφιβολίας: η δουλεία επηρέασε τη σκέψη του Πλάτωνος καθοριστικά – ανατρέχει συχνά στη σχέση Κυρίου – δούλου, την οποία μεταχειρίζεται και μεταφορικά.

Continue reading →

η πλατωνική λατρεία του πολιτικού ψεύδους

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο Πλάτων στην Πολιτεία του υποστηρίζει ότι ο φιλόσοφος βασιλεύς, ο πολιτικός ηγεμών, ο Κύριος, πρέπει, οφείλει να λέει ψέματα για να ενισχύσει την Κυριαρχία του, για να αποσπά δηλαδή την πίστη και την αφοσίωση των υποτελών παραγωγών του κοινωνικού πλούτου. Ο φιλόσοφος βασιλεύς, ο Κύριος, πρέπει, οφείλει να είναι συνειδητός ψεύτης, απατεώνας. Δεν θα αντιληφθούν όμως οι κυριαρχούμενοι υποτελείς  το ψεύδος; Όχι, μας λέει ο φιλόσοφος λάτρης του πολιτικού ψεύδους. Εάν οργανώσουμε την κοινωνία με πρότυπο το μαντρί, τη στάνη, τον στάβλο οι υποτελείς θα περιέλθουν στην κατάσταση του τρόφιμου, του εκτρεφόμενου ζώου και τα ζώα δεν μπορούν να διακρίνουν μεταξύ ψεύδους και αλήθειας – η αλήθεια είναι το συμφέρον της Κυριαρχίας, η ενίσχυσή της.  Στον διάλογο Πολιτικός ορίζει την πολιτική ως ανθρωπονομική, ανθρωποβοσκητική στα νέα ελληνικά.

Continue reading →

οι ουρές των Υποτελών ως πραγμάτωση της πλατωνικής δικαιοσύνης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Δεν μπορώ να περιμένω στην ουρά, δεν μπορώ· νιώθω ότι είμαι ή στρατιώτης ή πρόβατο. Προσπαθώ να την αποφύγω, όσο μπορώ – όταν δεν τα καταφέρνω, κάνω υπομονή, φροντίζω να έχω μαζί μου πάντα το βιβλίο που διαβάζω σε αυτήν την περίσταση –  κάποιο τόμο της Πολιτείας του Πλάτωνος. Κάθε βιβλίο πρέπει να διαβάζετε στον χρόνο του και στο χώρο του! Εάν δεν το πάρω μαζί μου, λόγω αφηρημάδας ή λανθασμένης  εκτίμησης της συγκυρίας, σκέφτομαι για την ουρά, για την προέλευσή της, την αναπαραγωγή του φαινομένου. Δεν γίνεται να μην ακούω τι λένε οι μπροστινοί και οι πισινοί μου –  πόσο υποφέρουν τα ώτα μου και ο εγκέφαλός μου!

Η ουρά είναι μια γραμμή, μια ανθρώπινη γραμμή. Είναι μια τάξη, μια πειθαρχία. Δεν νοείται εγκλεισμός, κοινωνική αιχμαλωσία χωρίς ουρά –  στις φυλακές, στα εργοστάσια, στους στρατώνες, στα σχολεία. Ως εξοβελισμός της ανοιχτής έκθεσης  και της ελεύθερης πρόσβασης δεν είναι παρά άλλη μια μορφή της εξατομικευμένης διανομής. Η ουρά είναι οντοποίηση της συρρίκνωσης του κομμουνισμού. Δεν νομίζω να έχετε δει ποτέ κάποιον Κύριο να περιμένει στην ουρά! Ο Κύριος βρίσκεται υπεράνω της ουράς, βρίσκεται στον ουρανό. Οι υπηρέτες Του οργανώνουν την ουρά, είναι οι Υπηρέτες Διανομείς: τροφής, εργαλείων, χρημάτων, ποινών, αμοιβών, πρέζας, φαρμάκων.

Η ουρά είναι μια φαινομενική μορφή εξάλειψης του ανταγωνισμού έως ότου αρχίσουν τα γαμοσταυρίδια και οι χριστοπαναγίες, τα μπινελίκια εν γένει. Η ουρά είναι προσευχή προς τον Κύριο, είναι ικεσία, είναι ακίνητη λιτανεία. Είναι ένα μαζικό πάτερ ημών. Ένα μαζικό πατερημό στο οποίο ο προηγούμενος είναι νικητής και ο επόμενος ηττημένος –  ενώ αυτός και νικητής και ηττημένος. Φθόνος για τον προηγούμενο, χαιρεκακία για τον επόμενο. Πολύ θα ήθελε να γαμήσει τον προηγούμενο, φοβάται όμως μήπως κατεβάζοντας τα βρακιά τον φάει από πίσω, στεγνά –  θα καταλαβαίνετε τι εννοώ με το επίρρημα στεγνά.

Continue reading →

Πλάτων και Ιλιάδα: 1. Συμπόσιον

ο μαναβης (του Παύλου)

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα   

    Το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Διογένη.   

    Εκτός από φιλόσοφος ο Πλάτων είναι κι ένας σπουδαίος λογοτέχνης·  ξέρει να γράφει –  διαβάζοντας κάποιους από τους διαλόγους του περνάς καλά. Εάν με ρωτήσετε να σας πω ποιο κείμενο του Πλάτωνος είναι το λογοτεχνικό του αρρωστούργημα χωρίς δεύτερη σκέψη θα σας πω: το Συμπόσιον!      

     Είναι βέβαιο ότι ο Πλάτων ενδιαφέρεται πολύ για τον έρωτα – και, ιδίως, για τον έρωτα μεταξύ ανδρών, μάλλον μεταξύ του άνδρα και του έφηβου· ο έρωτας αυτός είναι γνωστός με τον όρο παιδικά. Τα παιδικά όμως, η παιδεραστεία, και οι δύο πλατωνικοί όροι, ήταν μια πρακτική της τάξης των  αριστοκρατών. Το γιατί, θα το εξετάσουμε μια άλλη μέρα, παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον. Το μόνο που μπορώ να πω τώρα για τα παιδικά είναι το εξής, χωρίς να μασάω τα λόγια μου: μέχρι να βγάλεις γένια, να γίνεις 18-2ο χρονών, σε γαμούσαν· μόλις γινόσουν άνδρας,  γαμούσες εσύ. Η αρχαία ελληνική γραμματεία μας τα λέει αυτά, μεταξύ των οποίων και το πλατωνικό έργο, εγώ απλά τα μεταφέρω. Γνωρίζουμε ότι ο Πλάτων δεν έκανε οικογένεια, δεν έκανε παιδιά. Δεν γνωρίζουμε εάν τον τραβούσαν οι γυναίκες – μάλλον όχι. Πώς πέρασε την ογδοντάχρονη ζωή του; Παίζοντας το πουλί του; Μόνο γαμούσε; Μόνο γαμιόταν; Γαμούσε και γαμιόταν; Δυσκολεύομαι πολύ να καταλήξω σε κάποιο συμπέρασμα.   

     Η συγγραφή όμως του Συμποσίου, το ενδιαφέρον του Πλάτωνος για τα παιδικά, μας παρωθεί να διατυπώσουμε κάποια πολύ βάσιμη εικασία. Στο Συμπόσιο τον απασχολεί ένα πρόβλημα που απασχολούσε όλη την τάξη των αριστοκρατών: εάν γαμάμε τα παιδιά μας, μέχρι να  γίνουν άνδρες, δεν τα υποβιβάζουμε στην κατάσταση της γυναίκας; Μεταξύ εραστή άνδρα και εφήβου ερωμένου συναπτόταν μια σχέση Κυριαρχίας στην οποία ο Κύριος είναι ο άνδρας που τον χώνει και Υποτελής ο αγένειος έφηβος που τον τρώει. Επιτρέπεται όμως μεταξύ αριστοκρατών να συνάπτεται κυριαρχική σχέση;  Ο Πλάτων απαντά: όχι! Πρέπει να σταματήσουμε να γαμάμε τα παιδιά μας και να συνάπτουμε σχέσεις από τις οποίες θα απουσιάζει τα γαμήσι – αυτός είναι ο πλατωνικός έρωτας. Και τί θα γαμάμε; Θα γαμάμε τα παιδιά των Υποτελών τάξεων -των μικροκαλλιεργητών, των ακτημόνων, των θητών – γιατί όχι και τους νεαρούς δούλους. Οι εκφράσεις τα αφεντικά μας γαμάνε απηχούν αυτή την κατάσταση – σήμερα, το πρώτο μέλημα του αφεντικού είναι να γαμήσει την υπάλληλό  του· εάν δεν συναινέσει, θα την βιάσει.  Αυτός που γαμάει, είναι Κύριος· αυτός που γαμιέται, Υποτελής· κατά συνέπεια, ο Κύριος πρέπει να γαμάει κι ο Υποτελής να γαμιέται. Αμήν. 

     Ένα πρωινό θα καταπιαστούμε αναλυτικά με το Συμπόσιον και τη θεωρία του Πλάτωνος για τα παιδικά και την παιδεραστεία. Σήμερα όμως θα κάνουμε κάτι άλλο.

 

Continue reading →