το παρελθόν είναι απρόβλεπτο (ρώσικο γνωμικό)

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα αναζητήσουμε την προέλευση της αντίληψης του παρελθόντος και της ιστορίας –  με τις δύο σημασίες της, των γεγονότων που έχουν συμβεί και της ιστοριογραφίας. Θα στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρελθόν –  αυτό δεν συνηθίζουμε να κάνουμε άλλωστε και ως άτομα και ως κοινωνία ή δυτικός πολιτισμός; Αυτό συνηθίζουμε να κάνουμε. Το θεωρούμε αυτονόητο. Το παρελθόν μάς ενδιαφέρει περισσότερο από το μέλλον. Το μέλλον είναι άγνωστο, απροσδιόριστο, απρόβλεπτο –  οπότε, πώς θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με αυτό;

ΕΙΜΑΣΤΕ βέβαιοι και βέβαιες ότι αυτή η προσήλωση και ενασχόληση με το παρελθόν είναι κάτι πολύ φυσικό, είναι ανθρωπολογικό χαρακτηριστικό, είναι ανθρώπινη συνθήκη. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Η προσήλωση και η ενασχόληση με το παρελθόν είναι μια πολιτισμική παράδοση που εμφανίστηκε πολύ πρόσφατα –  σε σχέση με τα 120.000 χρόνια ύπαρξης του ανθρώπου. Και εμφανίστηκε σε συγκεκριμένες κοινωνίες, σε συγκεκριμένες εποχές. Η παράδοση αυτή, αυτός ο τρόπος σκέψης τείνει πλέον να γίνει παγκόσμια γιατί ο κατ΄ εξοχήν φορέας της, ο δυτικός πολιτισμός,  έχει γίνει πλέον παγκόσμιος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η ιστορία του ανθρώπινου γένους δεν είναι ταυτόσημη με την Παγκόσμια Ιστορία. Με ενδιαφέρει η πρώτη, όχι η δεύτερη. Ποια είναι η διαφορά τους;  Η έννοια της Παγκόσμιας Ιστορίας χρησιμοποιείται με δύο τρόπους. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ιστορία των πολιτισμένων κοινωνιών, δηλαδή των κοινωνιών με κράτος, οι οποίες ήταν γεωργικές. Κατόπιν η σημασία της διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε την ιστορία του ανθρώπινου γένους από τη στιγμή (ως στιγμή εδώ εννοείται ένα μεγάλο χρονικό διάστημα) της εμφάνισης του ανθρώπου, πριν 120. 000 χρόνια κατά προσέγγιση.  Μπορεί και 200.000 χρόνια!

ΔΙΑΦΩΝΩ. Η ιστορία του ανθρώπινου γένους διακρίνεται σε δύο μεγάλες περιόδους:  της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, που διήρκεσε 2 εκ χρόνια, περιοριζόμαστε σε αυτά, και της ιστορίας του ανθρώπου, διάρκειας 200-120 χιλιετιών. Θα αντιλαμβάνεστε ότι χρησιμοποιώ τον όρο ‘ιστορία’ με διευρυμένη σημασία. Η ιστορία, με τη σημασία της ιστοριογραφίας, είναι εξιστόρηση αντικειμενικών γεγονότων αλλά είναι και αφήγηση. Ναι, έγινε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ακόμα ακόμα δεν τον έχουμε κατανοήσει. Τα αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν την ιστορία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας είναι πάρα πολλά. Πρόσφατα γεγονότα, οι δύο Πόλεμοι του 20ού αιώνα,  δεν έχουν ακόμα πλήρως κατανοηθεί. Γίνονται έρευνες – και θα γίνονται. Μα πώς μπορούμε να γράψουμε την ιστορία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, ενώ δεν μπορούμε να γράψουμε πρόσφατων κοινωνιών και γεγονότων;  Μα ακριβώς γι΄ αυτό μπορούμε να την γράψουμε διότι δεν μπορούμε να γράψουμε καμιά αντικειμενική ιστορία. Εξ άλλου, τα αντικειμενικά γεγονότα της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης είναι πολλά!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα κάνουμε μια πρώτη απόπειρα να  σχολιάσουμε την πρώτη πρόταση του Κεφαλαίου του Καρλ Μαρξ αλλά και τον πάρα πολύ ενδιαφέροντα σχολιασμό αυτής της πρώτης πρότασης από τον Τζον Χόλογουέι (John Holloway) που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος (Μάιος 2019) του περιοδικού ΝΕΓΚΑΤΙΒΑ (εκδ. futura). Θα παραθέσω την πρώτη πρόταση του Κεφαλαίου και τον τίτλο του άρθρου του Χόλογουέι και θα αντιληφθείτε αμέσως την κομβικότητα και την κρισιμότητα του ζητήματος, το οποίο θα αναφανεί από τα δύο παραθέματα. Η πρώτη πρόταση του Μαρξ ( Το Κεφάλαιο, τόμος πρώτος, σελ. 19, μετ. Θ. Γκιούρας, εκδ. ΚΨΜ, 2016):

Ο πλούτος των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εμφανίζεται σαν ένας ‘τεράστιος σωρός από εμπορεύματα’, το μεμονωμένο εμπόρευμα ως η στοιχειώδης μορφή του.

Να και ο τίτλος του άρθρου (σελ. 27-54) του Χόλογουέι:

ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΤΑΣΗ Ή ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΡΧΙΖΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ, ΟΧΙ ΜΕ ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα συνοψίσω μια ‘Παγκόσμια Ιστορία’, διακοσίων σελίδων, πάνω κάτω, που γράφω, σε τρεις τέσσερις σελίδες Α4. Θα προτάξω ένα πρόλογο, όπου θα σχολιάζω το γραμματειακό είδος της σύντομης Παγκόσμιας Ιστορίας, και μια εισαγωγή, όπου θα εκθέτω τον τρόπο με τον οποίο εργάζομαι, τη μέθοδό μου.

Η ‘Παγκόσμια Ιστορία’ θα αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Τα οποία ακολουθούν την περιοδολόγηση που επιχειρώ. Διακρίνω τρεις περιόδους, τρεις συνέχειες και τέσσερις ασυνέχειες, τομές. Η πρώτη είναι η περίοδος της κοινωνιογένεσης/ανθρωπογένεσης. Στο πρώτο κεφάλαιο (κοινωνία και άτομο) θα ασχοληθώ με τη συγκρότηση της κοινωνίας, των πρώτων ολιγομελών ομάδων, τη σχέση της κοινωνίας με τη φύση, τη σχέση μεταξύ ατόμου και κοινωνίας, τη σχέση μεταξύ των ατόμων μέσα στην κοινωνία  τη σχέση μεταξύ των ομάδων, την εξέλιξη του εγκεφάλου, η οποία αποτυπώνει όλες αυτές τις σχέσεις. Η εποχή αυτή διήρκεσε πολλά εκ. χρόνια και έληξε με μια τομή, με μια ασυνέχεια: την εμφάνιση του ανθρώπου. Θα δείξω ότι όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, τα οποία είναι πολλά, που εμφανίστηκαν μέσα σε αυτά τα εκ. χρόνια, ήταν λύσεις, απαντήσεις που δόθηκαν σε προβλήματα και σε δυσχέρειες. Όλη η παγκόσμια ιστορία είναι μια σειρά προβλημάτων και λύσεων που δόθηκαν από τον άνθρωπο, και προβλημάτων που προέκυψαν από αυτές τις λύσεις. Κάθε επίλυση προβλήματος ήταν μια επανάσταση. Θα ασχοληθώ επίσης με το ζήτημα της εξουσίας, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμιά κοινωνία – εννοώ τη διαφορά μεταξύ μελών μιας ομάδας με κριτήριο τη γνώση και την εμπειρία – ο κοινωνικός πόλεμος αυτή των μακραίωνη εποχή εμφανίζεται ως διαχείριση της εξουσίας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΥΤΟΣ θα είναι ο τίτλος μιας Παγκόσμιας Ιστορίας που σκέφτομαι να γράψω κάποτε – σε πέντε χρόνια, πάνω κάτω. Εάν δεν προλάβω, ας μείνει αυτή η ακόμα πιο σύντομη εκδοχή –  πιο σύντομη δεν γίνεται. Η συντομία, καμιά τριακοσαριά σελίδες,  δεν θα είναι το μόνο χαρακτηριστικό της. Θα υπάρχουν άλλα δύο. Σήμερα θα διαγράψω ένα αδρό σχεδιάγραμμα αυτής της Ιστορίας.

ΘΑ καταργήσω την έννοια της προϊστορίας. Η έννοια αυτή είναι δημιούργημα αστών ιστορικών, που δυστυχώς υιοθετούν κι άλλα ρεύματα ιστοριογραφίας, όπως η μαρξιστική. Η διάκριση μεταξύ Ιστορίας και προϊστορίας γίνεται με κριτήριο τη γραφή ή την εμφάνιση του κράτους,  που είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη γραφή. Υποτίθεται ότι με τη γραφή διαθέτουμε γραπτές μαρτυρίες κι έτσι μπορούμε να γράψουμε την Ιστορία. Ποια Ιστορία;  Την ιστορία των κρατών, των πολέμων, των μεγάλων προσωπικοτήτων, των μεγάλων ανδρών δηλαδή, των πόλεων και των κατακτητικών πολιτισμών; Θα θέσω το ερώτημα, πότε αρχίζει η παγκόσμια Ιστορία, και θα απαντήσω. Η παγκόσμια Ιστορία αρχίζει όταν αρχίζει η ανθρωποποίηση, όχι η ανθρωπογένεση. Η τελευταία είναι μια στιγμή της πρώτης, η οποία είναι μια μακρά περίοδος, μια μακρόχρονη διαδικασία, διάρκειας 2-3 εκ, ετών. Άλλωστε, η Ιστορία είναι ερμηνεία, δεν είναι επιστήμη· η Παγκόσμια Ιστορία, η Ιστορία γενικά,  δεν γράφεται με λεπτομέρειες και η ερμηνεία δεν χρειάζεται λεπτομέρειες.

Continue reading →