There are 38 posts filed in εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία (this is page 2 of 4).
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΠΡΙΝ συνεχίσω το αφήγημά μου για τον σχηματισμό της πόλεως θα κάνω ένα σχόλιο σχετικά με την κρίση του Κ. Καστοριάδη και των ομοφρονούντων ότι η άποψη για την ύπαρξη της δουλείας στην αρχαία ελληνική κοινωνία είναι μια ‘μαρξιστική ανοησία᾿. Θα διατυπώσω λοιπόν το εξής ερώτημα: τι θα γινόταν, εάν μια μέρα εξαφανίζονταν οι δούλοι στην αθηναϊκή κοινωνία, εάν ξυπνούσε ο Πλάτων και οι τέσσερις δούλοι του και η μία δούλα του δεν υπήρχαν;
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΑΝ δεχτούμε ότι η αρχαία ελληνική πόλις διαμορφώνεται τον 8ο και 7ο π. Χ. αιώνα, υπάρχει ομοφωνία περί αυτού, εγείρεται το εξής ερώτημα: Τι υπήρχε πριν τον σχηματισμό της πόλεως; Στο ερώτημα αυτό δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή απάντηση. Μεταξύ των διαφόρων υποθέσεων που έχουν προταθεί, κερδίζει έδαφος μία, συζητιέται ολοένα και περισσότερο και πιο σοβαρά μεταξύ των ιστορικών· εκείνο όμως που δεν συζητιέται είναι πώς από την προηγούμενη κατάσταση, θα δούμε ποια είναι, μεταβαίνουμε στον σχηματισμό της πόλεως. Σήμερα θα δούμε ποια ήταν η προηγούμενη κατάσταση και πώς έγινε η μετάβαση στην πόλιν.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΗΜΕΡΑ και αύριο θα εκθέσω τη θεωρία μου για τη διαδικασία σχηματισμού της αρχαίας ελληνικής πόλεως. Θα αφήσω τη λέξη πόλις αμετάφραστη διότι δεν μπορούμε να την μεταφράσουμε. Θα την δηλώνω με πλάγια γράμματα. Θα παραθέσω έναν ορισμό, θα ήθελα όμως να τονίσω ότι η πόλις δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την πόλη.Δεν υπήρχαν πόλεις στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν πόλεις. Η πόλις, η αρχική σημασία της λέξης είναι ‘φρούριο, οχυρό πάνω σε ψηλό και απόκρημνο λόφο (ακρόπολις)’ είναι μια έκταση γης, καλλιεργήσιμη στο μεγαλύτερο μέρος της, την οποία υπερασπίζονται, και επιδιώκουν να επεκτείνουν, οι πολίται, οι αγρότες πολεμιστές (οπλίται). Δεν υπήρξε πόλη της Αθήνας, υπήρξε η πόλις των Αθηναίων, δηλαδή η σημερινή Αττική, κατά προσέγγιση. Η Αθήνα ήταν άστυ, δεν ήταν πόλη. Ολόκληρη η Αττική δηλαδή θεωρουμένη ως φρούριο, οχυρό, το οποίο υπερασπίζονται οι πολίται, οι οπλίται ήταν η πόλις των Αθηναίων.
ΠΡΙΝ εκθέσω τη θεωρία μου, θα επισημάνω τρία πολύ βασικά σημεία. Πρώτον, η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν μια πολεμική κοινωνία – πολεμική κοινωνία είναι αυτή η οποία πολεμάει κάθε χρόνο, επί αιώνες· δεύτερον, ήταν μια κοινωνία όπου το χάσμα των λίγων πλούσιων γαιοκτημόνων, των αριστοκρατών, και των πολλών μικρών φτωχών γεωργών ήταν αχανές. Υπήρχε πολύς πλούτος και πολλή φτώχεια στην αρχαία Ελλάδα. Και, τρίτον, ήταν μια κοινωνία που παρήγαγε διαρκώς και συνεχώς ακτήμονες. Ο αριθμός των ακτημόνων ήταν πολύ μεγάλος. Υπάρχει κάποια εξήγηση αυτών των τριών φαινομένων. Υπάρχει και θα την εκθέσω ευθύς αμέσως και μετά θα καταπιαστώ με τη διαδικασία διαμόρφωσης της πόλεως.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΗΜΕΡΑ θα εκθέσω τη δική μου θεωρία για τη γένεση της αρχαίας ελληνικής πόλεως που επεξεργάζομαι πολλά χρόνια τώρα. Και γράφω ‘τη δική μου’ διότι δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή θεωρία για τον σχηματισμό της πόλεως. Η Ιστορία, η ιστοριογραφία, θα το επαναλάβω άλλη μια φορά, δεν είναι επιστήμη, είναι ερμηνεία, όπως και η φιλοσοφία, η ύψιστη ερμηνεία. Εάν ήταν επιστήμη, όπως η βιολογία, θα υπήρχε μια ομοφωνία. Ομοφωνία όμως δεν υπάρχει, αν και οι πηγές είναι ίδιες για όλους και όλες. Και δεν υπάρχει διότι υπάρχει διαφορετική μεθοδολογία και διαφορετική ιδεολογία – χωρίς ιδεολογία δεν υπάρχει ερμηνεία. Πολλοί υποστηρίζουν ότι γράφουν χωρίς ιδεολογία αλλά αυτό είναι μύθος. Διότι και ο εμπειρισμός και ο θετικισμός έχουν τη δική τους ιδεολογία. Η οποία αντανακλά μεν την πραγματικότητα αλλά και την διαστρεβλώνει και την σχηματίζει.
Η μόνη ομοφωνία που υπάρχει στο υπό εξέταση ζήτημα είναι ότι δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να σχηματίσουμε μια γενικά αποδεκτή εικόνα για τον σχηματισμό της πόλεως. Όποιος ασχολείται με το ζήτημα αυτό, οφείλει να το δηλώσει και να το ξεκαθαρίσει. Το κάνει ο Βόλφγκανγκ Σούλερ στην ‘Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας’ (σελ. 155): Δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πράγματα ειδικότερα . . . για τις κινητήριες δυνάμεις που οδήγησαν στην δημιουργία της πόλεως. . .. Το κάνει και ο Φρανσουά ντε Πολινιάκ (Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης, σελ. 23): .. τα αίτια και οι διαδικασίες που οδήγησαν στο σχηματισμό της πόλης . . . εξακολουθούσαν να περιβάλλονται από αβεβαιότητα. . . .
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΤΟ χθεσινό σημείωμα κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο εμφύλιος πόλεμος στην Αττική μεταξύ των πλουσίων και ισχυρών γαιοκτημόνων και των ακτημόνων/μικροκαλλιεργητών έληξε με παραχωρήσεις που έκαναν οι πρώτοι οικειοθελώς, με αποτέλεσμα να ξαναγίνουν ελεύθεροι όσοι είχαν υποδουλωθεί και πουληθεί στην αλλοδαπή. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: γιατί να το κάνουν αυτό, γιατί να αποφασίσουν να μειώσουν τον πλούτο τους και την ισχύ τους και να μην συνεχίσουν να υποδουλώνουν και τους υπόλοιπους και να περιέλθει όλη η γη στα χέρια τους; Τι τους σταμάτησε;
ΓΙΑ να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να σταματήσουμε να εστιάζουμε στην Αττική, να διευρύνουμε τον ορίζοντά μας και να εξετάσουμε την γενικότερη κατάσταση που επικρατεί αυτά τα χρόνια, στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα (650-600). Ας το κάνουμε.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΥΠΗΡΧΕ χρήμα την εποχή του Σόλωνος; Υπήρχε η λέξη τόκος; Και τι να δήλωνε αυτή η λέξη; Είχε μια γενική σημασία ή δήλωνε ό,τι και σήμερα, το επιπλέον χρηματικό ποσό που έπρεπε να καταβάλει ο δανειζόμενος; Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα, φίλες και φίλοι. Ζητήματα που ταλαιπώρησαν τα μάλα τους ιστορικούς αλλά σήμερα μπορούμε να πούμε ότι ως προς το χρήμα υπάρχει μια γενικά αποδεκτή άποψη· ως προς το ζήτημα του τόκου δεν έχει γραφεί τίποτα, από ό,τι γνωρίζω.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ κάνω μεγάλα άλματα στην αφήγησή μου, με την δέσμευση ότι θα επιστρέψω, βεβαίως, και σήμερα θα θέσω ένα ερώτημα, που θα μας δώσει δουλειά για το σπίτι, όπως άλλωστε και η απάντηση. Μετά το 900 π. Χ. στην Αθήνα άρχισε σταδιακά η διαδικασία εγκατάλειψης της εκτροφής των ζώων, του ποιμενισμού, και η μετάβαση στην καλλιέργεια της γης. Η διαδικασία αυτή επιταχύνεται μετά το 800, μέχρι που το 700 έχει ήδη ολοκληρωθεί. Πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί: η εκτροφή των ζώων δεν σταμάτησε, περιορίστηκε δραστικά. Γιατί η εκτροφή των ζώων εξασφάλιζε μεγάλες ποσότητες τροφής (κρέας και τυρί), μαλλί για τον ιματισμό, ειδικά τον βαρύ, για τον χειμώνα, και για χαλιά, κουβέρτες και άλλα, δέρμα και κοπριά για τη λίπανση των χωραφιών. Θα γνωρίζετε ότι την κλασική εποχή οι έγκλειστες στον σκοτεινό γυναικωνίτη γυναίκες δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να γνέθουν, να κάνουν το μαλλί νήμα, και να υφαίνουν. Πηνελόπη!
ΚΑΘΕ ποιμενική οικογένεια, κάθε οίκος, είχε στην κατοχή του μεγάλες εκτάσεις, ένα μέρος των οποίων, οι πιο εύφορες, άρχισαν να καλλιεργούνται με σιτάρι, κριθάρι, ελιές και αμπέλι. Αυτά ήταν τα βασικά προϊόντα της γης που εξασφάλιζαν το ελάχιστο της επιβίωσης: ψωμί, λάδι, κρασί. Πώς όμως θα καλλιεργήσεις τη γη, όταν οι πλούσιοι αριστοκράτες ποιμένες απεχθάνονταν την χειρωνακτική εργασία; Για την εκτροφή των ζώων, μας λέει η Οδύσσεια, και η Ιλιάδα, απασχολούσαν δούλους, η κατάσταση των οποίων δεν ήταν πολύ άσχημη. Λέγονταν ανδράποδα, μια λέξη που έχει πλαστεί με πρότυπο τη λέξη τετράποδα, που την διαβάζουμε ήδη στα αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου. Είχαν κάποια ελευθερία, είχαν τροφή, εργάζονταν μακριά από τον Κύριό τους. Ο ποιμενισμός δεν είναι ξένος προς τη δουλεία, όταν μάλιστα η θέση της γυναίκας και του παιδιού μαρτυρούν μια λανθάνουσα δουλεία: η λέξη παις (παιδί) δήλωνε τον δούλο στην κλασική εποχή!
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΚΑΝΑ δυο παρεκβάσεις για να δώσω δύο δείγματα των μαρτυριών για τον ποιμενικό χαρακτήρα του πολιτισμού των Πρώτο-Ελλήνων που εισέβαλαν και κατέκτησαν τις αυτόνομες αγροτικές κοινότητες της νότιας ελλαδικής χερσονήσου περί το 2200/1900 π. Χ. Οι μαρτυρίες είναι πολλές και θα τις παρουσιάσω όλες τις επόμενες μέρες και βδομάδες. Επανέρχομαι λοιπόν στην αφήγησή μου για να φτάσω στον εμφύλιο πόλεμο στην Αττική (650-600), σε αυτό το κομβικό γεγονός, η κατανόηση του οποίου θα μας επιτρέψει να σχηματίσουμε μια διαφορετική εικόνα για την γένεση της αθηναϊκής δημοκρατίας.
ΕΓΡΑΨΑ ότι η αρχαία ελληνική Ιστορία δεν είναι ενιαία, αφού διακρίνω τρεις πολιτισμούς: τον μυκηναϊκό, τον ποιμενικό των Σκοτεινών Χρόνων (1200-750) και τον κλασικό, δουλοκτητικό (500-323). Το διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ 750-500 είναι μεταβατική εποχή και ονομάζεται αρχαϊκή εποχή. Η αρχαϊκή εποχή παρουσιάζει τεράστιο, τεραστιότατο ενδιαφέρον αφού τότε τίθενται τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Τότε δηλαδή εμφανίζονται θεσμοί της κλασικής εποχής αλλά και θεσμοί που συγκροτούν τον δυτικό πολιτισμό (εμπόρευμα – χρήμα, φιλοσοφία, τραγωδία, ιστορία, αθλητισμός και άλλα). Θα έχετε αντιληφθεί ότι παρουσιάζω σκέψεις και απόψεις σημαντικές και πρωτότυπες για να τις προσέξουν, να τις διαβάσουν και να σκεφτούν πάνω σε αυτές φίλες και φίλοι, γνωστοί και άγνωστοι, φιλομαθείς και ακομπλεξάριστοι, χωρίς να με ενδιαφέρει αν είναι εργάτες ή φοιτητές, καθηγητές ή αγρότες, οι οποίο έχουν ήδη συνειδητοποιήσει και την αξία και την πρωτοτυπία αυτών των πρωινών σημειωμάτων.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ κάνω δυο παρεκβάσεις, σήμερα και αύριο, πριν ασχοληθώ με τις ποιμενικές επιβιώσεις στην αρχαία ελληνική κοινωνία και ειδικότερα σε αυτήν της Αθήνας. Σήμερα θα ασχοληθώ με τη σχέση των ηρώων της επικής ποίησης με τη θάλασσα. Για τη σχέση αυτή δεν έχει γραφεί σχεδόν τίποτα, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω. Ενώ παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, η αδιαφορία που έχει εξασφαλίσει είναι εντυπωσιακή. Οι ήρωες δεν έτρωγαν ψάρια, όλες σχεδόν οι λέξεις για τα ψάρια δεν είναι ελληνικές, δεν ήξεραν να κολυμπούν, το λεξιλόγιο για τα πλοία και τη ναυσιπλοΐα ήταν φτωχότατο με αρκετές λέξεις που δεν είναι προέλευσης, φοβούνταν πολύ μην ναυαγήσουν, την έβλεπαν ως γη ενώ οι λέξεις που διαθέτουν γι αυτήν δείχνει ότι την έβλεπαν από απόσταση και με φόβο. Μα είναι δυνατόν; θα αναρωτηθείτε και θα έχετε μάλλον παραξενευτεί με αυτά που διαβάσατε. Δεν φταίω εγώ – σε αυτά τα συμπεράσματα θα καταλήξει όποιος μελετήσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, ερευνήσει την ελληνική γλώσσα και ρίξει ένα βλέφαρο σε αγγειογραφίες του 8ου και 7ου π. Χ. αιώνα. Υπάρχει κάποια εξήγηση; Ασφαλώς και υπάρχει – θα την παραθέσω στο τέλος του κειμένου, εάν όμως βιάζεστε, απαντώ ευθύς αμέσως: οι ήρωες ήταν ποιμένες και άργησαν πολύ να εξοικειωθούν με τη θάλασσα.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΑΝ θέλετε να διαβάσετε κάποια Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, θα σας πρότεινα ανεπιφύλακτα, εάν δεν την έχετε διαβάσει, την ‘Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας’ του Wolfgang Schuller (εκδ. ΜΙΕΤ, μετ. Αφρ. Καμάρα, Χριστ. Κοκκινιά). Είναι η πιο πρόσφατη Ιστορία που διαθέτουμε, από όσο είμαι σε θέση γνωρίζω. Εκδόθηκε στη Γερμανία το 1991, στα Ελληνικά το 1999. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του συγγράμματος είναι η επισήμανση όλων των ζητημάτων της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας που δεν έχουμε κατανοήσει ή που νομίζαμε ότι είχαμε κατανοήσει. Και είναι πάρα πολλά, πάρα πολλά. Επαναδιατυπώνει παλιά ερωτήματα, που δεν είχαν απαντηθεί, και διατυπώνει νέα. Καταγράφει τις ερευνητικές τάσεις και διευρύνει την οπτική – δεν τον ενδιαφέρει μόνο η πολιτική ιστορία αλλά και η κοινωνική. Τι ώθησε όμως τον Σούλερ να γράψει μια Ιστορία που επικεντρώνεται στην επισήμανση και έκθεση των πολλών αναπάντητων ερωτημάτων;
ΜΕΧΡΙ το 1960- 1980 περίπου, είχαμε σχηματίσει μια εικόνα για την αρχαία ελληνική ιστορία που ήταν δημιούργημα του κλασικισμού κυρίως, της νεωτερικής λατρείας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η εικόνα αυτή φαινόταν πλήρης και ευκρινής. Υπήρχαν κάποια αναπάντητα ερωτήματα, υπήρχαν διαφορετικές απόψεις αλλά ήταν περιθωριακές. Από το 1960 τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν αργά αλλά σταθερά, από το 1980 επιταχύνεται η επανεξέταση και από το 2000 και μετά γίνεται χαμός. Αναθεωρούνται τα πάντα. Δημοσιεύονται μελέτες πάνω σε ειδικά θέματα, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στη συνειδητοποίηση ότι η αρχαία ελληνική ιστορία, πολιτική και κοινωνική, δεν έχει κατανοηθεί. Ο Σούλερ συγκεντρώνει όλα τα ερωτήματα που τίθενται εκ νέου ή που εμφανίζονται για πρώτη φορά και καταγράφει τις ερευνητικές τάσεις της τριακονταετίας 1960-1990.
