“κι αν μου ξεφύγεις, αγόρι μου, το πιο σημαντικό πίσω είναι
– καθώς φεύγεις, εγώ θα σου τον χώσω και θα πονέσεις”
“Θέογνις”, 1286-7
φίλες και φίλες, καλή σας μέρα
ΟΤΑΝ διαβάζουμε την Ιλιάδα από μετάφραση δεν μπορούμε να αντιληφθούμε, λόγω της μετάφρασης, ότι συχνά ο πόλεμος περιγράφεται με σεξουαλικούς, γενετήσιους όρους – σε όλη την αρχαιοελληνική γραμματεία, όχι μόνο στην Ιλιάδα. Το αναγνωρίζω, είναι πολύ δύσκολο μα αποδοθούν αυτοί οι όροι – ένας από τους πολλούς λόγους που η Ιλιάδα είναι αμετάφραστη, κι ας είναι μεταφράσιμη, κι ας έχει μεταφραστεί πολλές φορές. Με έναν από αυτούς τους όρους, που τον διαβάζουμε μόνο στηνΙλιάδα θα ασχοληθούμε σήμερα, εγκαινιάζοντας κείμενα αρχαιοελληνικής Γαμησιολογίας.
ΠΡΙΝ το κάνουμε θα μελετήσουμε τους δύο στίχους του “Θεόγνιδος” (τα εισαγωγικά διότι πρόκειται για συλλογή στίχων ανώνυμων αριστοκρατών ποιητών που αποδίδονται στον Θέογνι, 6ος π. Χ. αιώνας) που παρέθεσα παραπάνω μεταφρασμένους – δική μου μετάφραση. Πριν δούμε πώς μεταφράζει ο Κ. Τοπούζης (εκδ. Επικαιρότητα), ας δούμε το κείμενο. Ο ποιητής, πλούσιος αριστοκράτης, θέλει να γαμήσει ένα πιτσιρικά, έναν έφηβο, 12-14 χρονών. Έλα αγόρι μου, μη με αδικείς (ω παι,μη μ΄αδίκει), έχω έχω καλά συναισθήματα για σένα, ακου με με καλή διάθεση. Δεν θα μου ξεφύγεις δολίως, ουδ΄ απατήσεις (1283-5).
νικήσας γάρ έχεις το πλέον εξοπίσω, /αλλά σ’ εγώ τρώσω φεύγοντά με
Κι αν με εξαπατήσεις και με κοροϊδέψεις, κι αν με νικήσεις τελικά (νικήσας γαρ), έχεις το πιο σημαντικό (το πλέον) πίσω, εξοπίσω- στα οπίσθια δηλαδή. Καθώς όμως φεύγεις, μου έχεις δηλαδή γυρίσει την πλάτη και βλέπω τα οπίσθιά σου, εγώ θα σε τραυματίσω (τρώσω). Θα σε τραυματίσω (τιτρώσκω) – εάν μεταφράσουμε κυριολεκτικά. Αλλά ο ποιητής δεν εννοεί αυτό, δεν θέλει να τον τραυματίσει με κάποιο όπλο, θέλει να τον τραυματίσει με το πέος του, με τον πούτσο του. Θέλει να του ξεσκίσει το κωλαράκι, να πονέσει, να ματώσει η σούφρα του. Αυτό θέλει ο ποιητής. Πώς θα μεταφράσουμε; Δεν πρέπει να αποκαλύψουμε τη διάθεση και τις προθέσεις του ποιητή. Κι αν μεταφράσουμε κυριολεκτικά, δεν πρέπει με σημείωση να αποσαφηνίσουμε τη μεταφορική σημασία του ρήματος τρώσω; Ένα από τα δύο πρέπει να κάνουμε – εγώ μετέφρασα ” θα σου τον χώσω” και δεν φοβάμαι τίποτα. Ο Κ. Τοπούζης μεταφράζει, χωρίς σημείωση:
Κι αν μου ξεφύγεις, το “μετά” μένει. Θα σε κερδίσω κι ας φεύγεις.
Υπαινικτική μετάφραση αλλά τόσο μεταφραστική που ο αναγνώστης δεν μπορεί να κατανοήσει πέρι τίνος πρόκειαι. Το “μετά” μένει; Θα σε κερδίσω;
ΑΣ πάμε τώρα στην Ιλιάδα – θα μελετήσουμε τον στίχο Ν 29ο-1 – ένα από τα πιο σαφή εδάφια της αρχαίας ελληνικής γραμματειας που μαρτυρούν την περιγραφή του πολέμου και της μάχης ως γαμήσι, δηλαδή ως σεξουαλική συνεύρεση που αποσκοπεί στην πρόκληση του πόνου και της αιματοχυσίας, για να δηλωθεί ποιος είναι ο κυρίαρχος, και του βλήματος ως πέους που διεισδύει στο σώμα του αντιπάλου εχθρού. Ας δούμε όμως τα συμφραζόμενα.
ΣΤΗΝ αρχή της ραψωδίας Ν, καθώς ο Ιδομενέας, ο αρχηγός των Κρητών, επιστρέφει στη πρώτη γραμμή του πολέμου, από όπου είχε φύγει για να επισκεφτεί κάποιον τραυματισμένο συμπολεμιστή του, συναντά τον υπαρχηγό του, ο οποίος έχει φύγει από την πρώτη γραμμή του πολέμου για να πάει στη σκηνή του να πάρει ένα δόρυ, είχε ξεμείνει φαίνεται. Ο ποιητής υπαινίσσεται ότι και οι δύο θέλουν να αποφύγουν τον θάνατο και ο μόνος τρόπος είναι να αποφύγεις τη μάχη. Αυτό δεν έκανε και ο Αχιλλεύς με πρόφαση τον τσακωμό του με τον Αγαμέμνονα. Καλός ο πόλεμος, αποφέρει λεία και αυξάνει την ισχύ σε περίπτωση νίκης αλλά υπάρχει και η ήττα, ο θάνατος, όπου τα χάνεις όλα – ζωή, πλούτο και ισχύ. Τη συνάντηση αυτή και τον διάλογο που γίνεται ο ποιητής την αφηγείται στους στίχους 246-339. Και οι δύο, ας το προσέξουμε αυτό, ας προσέξουμε το υπαινικτικό αλλά και το ειρωνικό ύφος του ποιητή, και οι δύο προσπαθούν να αποδείξουν ο ένας στον άλλο πόσο ανδρείοι είναι!
Ο γενναίος, λέει ο Ιδομενέας στον Μηριόνη, οπως εσύ καλή ώρα (δική μου παρατήρηση), παίρνει το δόρυ του και εύχεται να πάει να πολεμήσει όσο γίνεται πιο γρήγορα. Θα παραθέσω τον στίχο γιατί είναι πολύ σημαντικός (286): αράται δέ τάχιστα μιγήμεναι εν δαΐ λυγρηι – εύχεται να πάει να σμίξει (μιγήμεναι) σε μάχη θλιβερή (λυγρή). Αλλά το μείγνυμι, φίλες και φίλοι, μεταφορικά δηλώνει τη ερωτική συνεύρεση – και το σμίγω σήμερα την έχει αυτή τη σημασία. Και γιατί η μάχη είναι θλιβερή; Γιατί μπορεί να πεθάνεις – ή να τραυματιστείς. Δηλαδή θα πας να σμίξεις (μιγήμεναι) αλλά δεν ξέρεις αν τους γαμήσεις ή σε γαμήσουνε! Και είναι βέβαιο ότο ο γενναίος, όπως εσύ καλή ώρα (δικό μου καρφί), δεν θα τραυματιστεί από δόρυ ή θα χτυπηθεί στο σβέρκο ή στη πλάτη αλλά το δόρυ θα αναζητήσει το στήθος ή τη κοιλιά όταν θα ορμούσες μπροστά στη συνάντηση αυτών που πολεμούν στη πρώτη γραμμή. Ο γενναίος δεν θα χτυπηθεί (τυπείης, 288) )στο σβέρκο ή στην πλάτη: ο αφηγητής επιλέγει το ρήμα τύπτω, το οποίο σημαίνει χτυπάω αλλά μεταφορικά και γαμάω! Με άλλα λόγια, το βλήμα, το δόρυ δεν θα σε γαμήσει στον σβέρκο ή στη πλάτη, ” αλλά το στήθος σου ή την κοιλιά σου θα αναζητήσει , όταν θα ορμούσες μπροστά στη συνάντηση αυτών που πολεμούν στην πρώτη γραμμή”. Συνάντηση; Συνάντηση είναι η μάχη; Για όνομα του Ομήρου! Από πότε ο πόλεμος και η μάχη είναι συνάντηση, ραντεβουδάκι; Ποια λέξη του κειμένου μεταφράζουμε ως συνάντηση; Τι συνάντηση είναι αυτή;
ΤΟ δόρυ αναζητά το στήθος ή την την κοιλιά – άρα, το δόρυ επιθυμεί, προσωποποιείται. Ποιος αναζητά το στήθος ή την κοιλιά; Οι εραστές. Το δόρυ εκλαμβάνεται ως πέος που διεισδύει, στο στήθος ή στη κοιλιά. Κι όλα αυτά χωρίς την παραμικρή επιφύλαξη και δισταγμό – διότι, εάν μεταφράζαμε κυριολεκτικά, θα μεταφράζαμε ως εξής: όταν τα ορμούσες με πόθο, με ένταση (πρόσσω ιεμένοιο) μπροστά στη ερωτική συνεύρεση (οαριστύν) των προμάχων. Κι επειδή το βλήμα θα σε τραυματίσει, θα σε πονέσει, θα χυθεί αίμα, θα μεταφράζαμε ως εξής: όταν θα ορμούσες με πόθο και ένταση εκεί όπου ένας επιδιώκει να γαμήσει τον άλλον – να τον τραυματίσει, να τον πονέσει, να του προκαλέσει αιμορραγία (παρθενία).
Η λέξη οαριστύς (η) προέρχεται από τη λέξη όαρ (η, γεν. όαρος) και δηλώνει τη σύζυγο. Από αυτή τη λέξη παράγεται το ρήμα οαρίζω – συνευρίσκομαι, συνομιλώ ερωτικά με την σύζυγο μου – ή με γυναίκα. Θα το διαβάσουμε τρεις φορές (Ζ 516, Χ 127, 128) Από αυτό το ρήμα προέρχεται η οαριστύς, η ερωτική σαρκική συνεύρεση – τρεις φορές κι αυτήν (Ν 291, Ξ 216 Ρ 228). Με αυτές τις λέξεις όμως θα καταπιαστούμε διεξοδικά ένα άλλο πρωινό, με την κυριολεκτική και τη μεταφορική σημασία, γιατί τώρα ξημέρωσε – σαν τον δράκουλα, πάω να κρυφτώ όχι στο φέρετρό μου αλλά στον κήπο μου.
ΕΑΝ οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν τον πόλεμο ως γαμήσι είναι γιατί έβλεπαν το γαμήσι ως πόλεμο; Γιατί να τον βλέπουν ως πόλεμο; Τον πόλεμο μεταξύ ανδρών και γυναικών; Ποιος θα νικήσει, ποιος θα είναι ο κυρίαρχός, ποιος θα υποταχτεί;