φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΜΙΑ παιδική ανάμνηση έρχεται και ξανάρχεται, άλλοτε με κάποια αφορμή κι άλλοτε σκάει έτσι, αιφνίδια. Είμαι πέντε χρονών, κρατάω το αλέτρι, μόλις που το φτάνω, και ο παππούς δίπλα μου να με καθοδηγεί, να με μαθαίνει να οργώνω. 1963, Πετράδες Διδυμοτείχου. Τα γελάδια μπροστά να τραβάνε το αλέτρι, αμμουδερό, μαλακό το έδαφος – ευτυχώς γι’ αυτά. Ήξεραν τι να κάνουν, πότε τελειώνει η αυλακιά, πότε να γυρίσουν, αν και ο παππούς μου με προσταγές τους υπενθύμιζε ποιος είναι ο αφέντης. Μία μόνο θυμάμαι, για να σταματήσουν: οχάα! Περπατούσαν αργά, όχι νωχελικά, βαριεστημένα θα έλεγα, και θα πρέπει να ήταν ευχαριστημένα – δεν τα κούραζε ο παππούς μου. Οργώναμε ένα μικρό χωραφάκι, τα έζευε στο κάρο, φόρτωνε το αλέτρι και πηγαίναμε στο ποτάμι, στον Έβρο. Τα έλυνε, τα ποτίζαμε, πίναμε κι εμείς από το πεντακάθαρο νεράκι της Μαρίτσας, και τα αφήναμε να βοσκήσουν. Ο παππούς μου μάζευε ξερόκλαδα λεύκας και κοιμόταν μπρούμυτα, με τις δυο γροθιές του για μαξιλάρι. Τον μιμήθηκα αλλά ήταν πολύ άβολα. Για τον παππού μου, μεταξένιο με πούπουλα.
ΤΗ φράση βόδια καματερά μάλλον δεν θα την έχετε ακούσει. Είναι τα βόδια που κάμνουν (κάματος), που μοχθούν, που κουράζονται. Τα άγρια βόδια δεν κουράζονται, τα εξημερωμένα κουράζονται, αυτά που αιχμαλωτίσαμε και τα βάζουμε να δουλέψουν για μας. Τα βόδια όταν οργώνουν, εργάζονται, μοχθούν παρά τη θέλησή τους. Και δεν είναι μόνο τα βόδια. Όλα τα ζώα που εξημερώσαμε τα στρώσαμε στη δουλείά και τους γαμήσαμε το ταμ τιριρί. Άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια, καμήλες, σκυλιά, λάμα, ταράνδους! Τα πειραματόζωα εργάζονται; Ναι, εργάζονται! Τα σκυλιά όταν ψάχνουν για ναρκωτικά ή για επιζώντες στα ερείπια των σεισμών; Ναι, εργάζονται, αν και το ευχαριστιούνται – σιγά τη δουλειά, κι εγώ θα την έκανα.
ΘΑ κάνουμε ένα διαλειμματάκι και θα διαβάσουμε τις τελευταίες δυο προτάσεις της πινακίδας Ce 59, της Κνωσσού, δεν είναι άσχετες με το θέμα μας – κάθε άλλο!:
.3b tu-ri-so / we-ka-ta ΤΑΥΡΟΣ 6 // ku-do-ni-ja / we-ka-ta ΤΑΥΡΟΣ 50
Μεταγράφω: Τύλισος, Fεργάται, ιδεόγραμμα του ταύρου, 6. Κυδωνία, Fεργάται, ιδεόγραμμα του ταύρου, 50.
ΔΕΝ υπάρχει ρήμα και δεν μπορούμε να καταλάβουμε περί τίνος πρόκειται. Στην Τύλισο υπάρχουν έξι εργάται ταύροι; Μήπως η Τύλισος παρέδωσε ή πρέπει να παραδώσει έξι εργάτες ταύρους; Ποιοι είναι αυτοί οι ταύροι που χαρακτηρίζονται εργάται; Δεν υπάρχει αμφιβολία πώς αυτή είναι η αρχική σημασία της λέξης εργάτης: είναι το βόδι, ο ταύρος, που οργώνει. Η σημασία αυτή επιβίωσε – θα διαβάσουμε τη λέξη με αυτή τη σημασία στον Αρχίλοχο (48D), στον Σοφοκλή (Απ. 138.3 Ν) και σε μια επιγραφή του 414 π. Χ.: βόε ερ[γάτα δ]ύο (Ι. Προμπονάς, Ανθολογία μυκηναϊκών κειμένων, Αθήνα, 1983). Στην Κάτω Ιταλία ο αργάτης είναι το δυνατό βόδι, αυτό που κάνει τις βαριές δουλειές. Υπάρχει και η βυζαντινή έκφραση βοών εργατικών και αγελαίων (Προμπονάς, ο.π.).
ΔΕΝ διατηρώ καμία επιφύλαξη: τα βόδια όταν οργώνουν, όταν σύρουν το κάρο, όταν γυρίζουν την πρέσσα του λαιοτριβείου, εργάζονται. Μεταχειρίζομαι ενεστώτα για να δηλώσω ότι συνεχίζουν να εργάζονται σε πολλά μέρη του πλανήτη αλλά και άλλα ζωα στις πλούσιες βιομηχανικές κοινωνίες. Εργάζονται επειδή εμείς τα αναγκάζουμε με τη βία να εργαστούν. Κι αυτά υποφέρουν. Και πονάνε, και κουράζονται, και θυμώνουν και διαμαρτύρονται και εξεγείρονται και πεισματώνουν και δεν το κουνάνε ρούπι και μουλαρώνουν. Τα χελιδόνια όταν κτίζουν τη φωλιά τους, εργάζονται; Ξέρετε πόσες μέρες χρειάζονται για να κτίσει ένα ζευγάρι τη φωλιά του; Εφτά μέρες. Το μπαλκόνι μου είναι γεμάτο με χελιδονοφωλιές, έχω κάνει πολλές έρευνες. Είναι μεγάλη αμαρτία να χαλάς χελιδονοφωλιά, θυμάμαι τη μάνα μου να λέει. Στρώνεις κάτω ένα χαρτόνι και λύνεις το πρόβλημα με τις κουτσουλιές! Μακάρι τέτοια προβλήματα να είχαμε! Όχι, τα χελιδόνια δεν εργάζονται – μόνο τα αιχμάλωτα εξημερωμένα ζώα που τα στρώνουμε στη δουλειά εργάζονται. Οι αντιλόπες όταν βόσκουν, εργάζονται; Όχι. Τι κάνουν τα δέντρα, τα φυτά; Αν το δούμε ανθρωποκεντρικά, τι δουλειά κάνουν οι ρίζες! Χωρίς σταματημό! Τα φύλλα; Εκεί να δεις δουλειά!
ΚΑΙ μετά από αυτόν τον εκτενή πρόλογο, ήρθε η ώρα τώρα να διατυπώσω και το θεμελιώδες ερώτημα: εργάζονται οι τροφοσυλλέκες όταν συλλέγουν τους καρπούς από τα δέντρα, τις ρίζες από το έδαφος και τα φύλλα από τα εδώδιμα χόρτα; Αυτό κάνουν και οι χιμπατζήδες και όλα τα χορτοφάγα και παμφάγα ζώα. Ο άνθρωπος που κυνηγάει εργάζεται; Το λιοντάρι εργάζεται; Υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ του τροφοσυλλέκτη και της αντιλόπης και του λιονταριού; Δεν βλέπω κάποια διαφορά. Δεν εργάζονται.Τι κάνουν;
ΟΛΑ τα όντα, φυτά και ζώα και άλλα που δεν είναι ούτε φυτά ούτε ζώα, για να διατηρηθούν στη ζωή χρειάζονται ενέργεια, την οποία εξασφαλίζουν μέσω της τροφής. Η βάση της τροφής είναι τα φυτά, τα οποία καταναλώνουν ηλιακή ενέργεια (φωτοσύνθεση). Τα φυτοφάγα ζώα τρώνε τα φυτά, τα σαρκοφάγα τρώνε τα φυτοφάγα και τα παμφάγα, όπως ο άνθρωπος, του γουρούνι, η κότα, η αρκούδα και άλλα, τρώνε και φυτά και ζώα. Τα πιο σημαντικά είναι τα φυτά – κατά συνέπεια, κατά κάποιο τρόπο, όλα τα όντα ηλιακή ενέργεια καταναλώνουν. Παίρνουμε λοιπόν την τροφή και τα κύτταρά μας, αυτές οι πολύ “σκληρά εργαζόμενες” οντότητες, και την κάνουν ενέργεια. Αυτή η “εργασία” λέγεται μεταβολισμός. Την ενέργεια που παράγουν τα κύτταρα μετά την αστακομακαρονάδα που τρώμε και το κρασί που πίνουμε την αποθηκεύουν (αναβολισμός) και όταν πάμε την άλλη μέρα να σκάψουμε στον κήπο το σώμα μας την χρησιμοποιεί, την ποιεί χρήσιμη (καταβολισμός). Όταν έχουμε ανεβασμένα τριγλυκερίδια σημαίνει ότι έχουμε αποθηκεύσει πολλή ενέργεια αλλά δεν την καταναλώνουμε γιατί είμαστε ξάπλα στον καναπέ και βλέπουμε τη μια σειρά μετά την άλλη. Το σώμα μας, όπως και όλων των ζώων, εκτός από την ενέργεια χρειάζεται και βιταμίνες και ιχνοστοιχεία και δεν ξέρ ω κι εγώ τι άλλο. Υπάρχουν στις τροφές. Ναι, αλλά ο άνθρωπος τα παίρνει και με άλλους τρόπους – κανένα άλλο ζώο δεν το κάνει αυτό! Βιταμίνες από το φαρμακείο, συμπληρώματα διατροφής από το σούπερ μάρκετ.
ΤΑ φυτά προσλαμβάνουν το νερό από τις ρίζες – και λίγο από τα φύλλα. Τα ζώα πάνε στην πηγή, στο ρυάκι, στο ποτάμι, στη λίμνη και ξεδιψάνε, αν δεν τα φάει κάνας κροκόδειλος. Ακούστε τον συνθέτη της Ιλιάδας να περιγράφει πώς οι λύκοι πάνε στη πηγή να πιούνε νερό. Στους στ. 156-163 παρομοιάζει τους Μυρμιδόνες με λύκους, που τρώνε ωμές σάρκες (ωμοφάγοι) και που έχουν ανυπέρβλητη, ανείπωτη (άσπετη) δύναμη (αλκή)μέσα στη ψυχή (περί φρσίν). Αυτοί οι λύκοι, αφού κατασπαράξουν και φάνε μεγάλο ελάφι πάνω στα βουνά και τα μάγουλά τους κοκκινίσουν από το αίμα, τρέχουν όλοι μαζί στη πηγή (από κρήνης) να πιούνε νερό με τις λεπτές γλώσσες τους (γλώσσηισιν αραίηισιν), ξερνώντας αίμα (ερευγόμενοι φόνον αίματος). Εμείς οι άνθρωποι, πώς πίνουμε νερό. Κάποτε, όπως τα ζώα – από τη πηγή, το ρυάκι, τη λίμνη. Μετά από δεξαμενές που κατασκευάσμε, από πηγάδια, μεταφέροντας νερό από μακρυά (υδραγωγεία, αστεακή ύδρευση) και τώρα το αγοράζουμε από το σούπερ μάρκετ, συσκευασμένο σε πλαστικά μπουκάλια!!! Σε λίγα χρόνια θα τρώμε συνθετικό κρέας. Ενδέχεται όλες οι τροφές μας να είναι συνθετικές. Πολλά μέλη και όργανα του σώματός μας να είναι μηχανικά.
ΕΧΟΥΜΕ απομακρυνθεί από τη φύση, παραμένοντας φύση – πότε άρχισε αυτή η απομάκρυνση και ποιες είναι οι συνέπειες; Άρχισε όταν για πρώτη φορά κατασκευάσαμε εργαλεία, άρχισε με την τεχνική; Όχι! Είμαι κατηγορηματικός. Μήπως όταν αρχίσαμε να εργαζόμαστε; Και πότε αρχίσαμε να εργαζόμαστε; Όταν συλλέγαμε μπανάνες κατ΄ ευθείαν από τις μπανανιές, δεν εργαζόμασταν. Όταν καλλιεργούσαμε τους κήπους μας στη νεολιθική εποχή, εργαζόμασταν; Μόλις τελειώσω τι κείμενο, θα πάω στο κήπο – θα εργαστώ εκεί; ΟΧΙ, φίλες και φίλοι, δεν θα εργαστώ. Πότε, γαμώ το τσουβάλι με τους αγίους, γαμώ την αγία μου πατάτα, πότε αρχίσαμε να εργαζόμαστε;
ΑΠΑΝΤΩ ευθέως και ευθαρσώς και δεν ντρέπομαι και δεν φοβάμαι: εργαζόμαστε μόνο όταν κάποιοι άλλοι μας αναγκάζουν να κάνουμε κάτι, ακόμα κι αν κι αυτό το κάτι λέγεται παραγωγή του κοινωνικού πλούτου, τα βασικά που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε. Η παραγωγή της τροφής με την καλλιέργεια του κήπου είναι μεταβολισμός. Δεν την προσλαμβάνω, την παράγω. Τροποποιώ τη φύση, ο μεταβολισμός είναι τροποποίηση – η τροποποίηση είναι μεταβολισμός. Και με την εργασία (τον καταναγκασμό εννοώ) την τροποποιώ, και η εργασία τροποποίηση είναι, μεταβολισμός είναι. Αλλά άλλο η φροντίδα του κήπου και άλλο η εργασία στη φυτεία. Άλλο να σταματάς μόλις κουράζεσαι κι άλλο να σε μαστιγώνουν μόλις σε δουν να παίρνεις μια ανάσα. Η εργασία είναι μεταβολισμός αλλά είναι και κάτι πολύ διαφορετικό – είναι ένα ρήγμα. Αυτό το μεταβολικό ρήγμα γενίκευσε και επέβαλε σε όλον τον πλανήτη ο καπιταλισμός, το κεφάλαιο. Μας έχει στρώσει όλους και όλες και όλα στη δουλείά! Φυτά, ζώα, όλη τη φύση – μόνο η άγρια φύση έχει γλιτώσει, υπάρχει όμως άγρια, ανυπότακτη φύση; Δε νομίζω. Τα πάντα όλα εργαζόμαστε για το κεφάλαιο και τους καπιταλιστές.
Μουουουου!
Μεθαύριο: το τέλος της εργασίας (η συρρίκνωση του καπιταλισμού) θα επιδεινώσει το μεταβολικό ρήγμα.