φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΖΟΥΜΕ, και χαίρομαι πολύ γι΄ αυτό, πάρα πολύ, πολύ ενδιαφέρουσες μέρες και χρόνια και θα ζήσουμε ακόμα πιο ενδιαφέρουσες τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Θα ήθελα πολύ να τις ζήσω και κάνω ό,τι μπορώ γι΄ αυτό. Μέρες και χρόνια αναταραχής, αστάθειας, αναστάτωσης, αταξίας, αβεβαιότητας, διακινδύνευσης, εξεγέρσεων και επαναστάσεων σε όλα τα πεδία και τα επιπεδα – κοινωνικές, οικονομικές, πνευματικές, πολιτισμικές και καλλιτεχνικές – και ψυχικές. Τέτοιες μέρες και τέτοια χρόνια οι άνθρωποι τα έζησαν σε εποχές μεταβατικές, σε εποχής μετασχηματισμού, αποδιοργάνωσης μιας τάξης, αταξίας και συγκρότησης μιας νέας τάξης. Οι εποχές αυτές είναι μεγάλης διάρκειας, διαρκούν αιώνες, αλλά η μεταβατική εποχή που ζούμε δεν θα διαρκέσει αιώνες, λόγω της ταχύτητας που χρησιμοποιούμε σε όλα τα κοινωνικά πεδία – στην παραγωγή, στη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και του χρήματος, στις μετακινήσεις και στις μεταφορές, στη διάδοση μηνυμάτων, πληροφοριών και γνώσεων. Όταν αρχίζει κάποια διαδικασία επιτάχυνσης , όπως αυτή των ημερών μας, της συρρίκνωσης του καπιταλισμού, είναι αδύνατον να ελεγχθεί και να σταματήσει. Τι είναι όμως η συρρίκνωση του καπιταλισμού, γιατί φρονώ ότι είναι αναπόφεκτη και αδήριτη; Πώς την επιταχύνει ο εμπορικός πόλεμος, ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών όλων των κοινωνιών του πλανήτη; Θα απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα, πριν όμως θα ήθελα να κάνω δυο τρεις παρεκβάσεις – θα μας βοηθήσουν τα μάλα να κατανοήσουμε και τα ερωτήματα που εγείρω και τις απαντήσεις που διατυπώνω.
Η πρώτη αφορά την περιοδολόγηση του δυτικού πολιτισμού, ο οποίος δεν είναι ένας αλλά δύο: ο κυρίαρχος, ποιμενικής προέλευσης, και ο υποτελής, αγροτικής – κοινοτικής (νεολιθικής) προέλευσης. Διακρίνω τρεις περιόδους: την περίοδο της γένεσης και της διατύπωσης των επιθυμιών και των φαντασιώσεων αύξησης του πλούτου και της ισχύος, με κορυφαία την επιθυμία της κατάργησης του πόνου, της ασθένειας, των γηρατιών και του θανάτου. Η εποχή αυτή άρχισε την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.) στη αρχαία Ελλάδα και τελείωσε το 1300 μ. Χ. – αν και η διατύπωση επιθυμιών και φαντασιώσεων αύξησης ισχύος έναντι των υποτελών και έναντι της φύσης, κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία, ουδέποτε έπαυσε, συνεχίζεται και στις μέρες μας. Το 1300 εκπληρώθηκε μία , η πρώτη, από τις επιθυμίες του Κυρίου: να κατέχει ένα όπλο σαν τον κεραυνό του Δία – και τα κατάφερε: κατασκεύασε ένα όπλο πολύ πιο ισχυρό από τον κεραυνό, τα πυροβόλα όπλα. Η εκπλήρωση των επιθυμιών συνεχίστηκε με τη φιλοσοφική επανάσταση (16ος-17ος αι.), με την επακολουθήσασα επιστημονική επανάσταση (18ος – 20ός) και με την εκτόξευση της τεχνικής προοόδου (19ος-20ός), με αποκορύφωμα τα πυρηνικά όπλα και την πληροφορική. Η περίοδος αυτή λήγει στις μέρες μας – ούτε αθάνατοι θα γίνουμε, ούτε στον Αρη θα ζήσουμε, ούτε θα τηλεμεταφερόμαστε, και τα πυρηνικά, αυτό το μέγιστο επίτευγμα του πολιτισμού μας, δεν θα τα χρησιμοποιήσουμε, θα τα κρεμάσουμε στο λαιμό μας, δίκην περιδαιρέου. Η τρίτη εποχή του δυτικού πολιτισμού είναι η εποχή που άρχισε στις 6 Αυγούστου 1945: η εποχή της της αποτυχίας, της καταστροφής, της οικολογικής πολύπλευρης κρίσης, της εξόντωσης, του αδιεξόδου και της επιτάχυνσης όλων αυτών πρόσω ολοταχώς: εάν ο δυτικός πολιτισμός πατήσει γκάζι, τη βάψαμε – εάν φρενάρει, την έβαψε.
Η δεύτερη παρέκβαση αφορά τις μεταβατικές εποχές του δυτικού πολιτισμού. Ζούμε τώρα την τέταρτη. Η πρώτη ήταν η εποχή της γένεσης, η οποία συμπίπτει με τη γένεση της αρχαίας ελληνικής δουλοκτητικής κοινωνίας -και αργότερα της ρωμαϊκής. Η ποιμενική κοινωνία των Σκοτεινών λεγόμενων Αιώνων (1100-750 π. Χ.) μετασχηματίστηκε, κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής εποχής (750-500 π. Χ.), σε γεωργική (αγροτική), δουλοκτητική κοινωνία. Όλοι οι θεσμοί της κλασικής εποχής (500-330 π. Χ.) εμφανίστηκαν αυτή την εποχή – πολλοί από αυτούς επιβιώνουν μέχρι και σήμερα. Μετά το 200 μ. Χ. άρχισε μια άλλη μεταβατική εποχή που ολοκληρώθηκε με την γένεση του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής, περί το 900 μ. Χ. – εφτά (7) αιώνες μεταβατικής εποχής! Η τρίτη μεταβατική εποχή ήταν ο μετασχηματισμός της φεουδαλικής κοινωνίας σε καπιταλιστική, μετάβαση που διήρκεσε επίσης πολλούς αιώνες – από το 1400 μέχρι το 1800, στην Αγγλία, και αργότερα σε άλλες κοινωνίες. Τώρα ζούμε στη τέταρτη μεαβατική εποχή, τον μετασχηματισμό του καπιταλισμού, εποχή που συμπίπτει με την τρίτη εποχή του δυτικού πολιτισμού (της απουχίας, του αδιεξόδου και των συνεπειών της εκπλήρωσης των επιθυμιών αύξησης της ισχύος και κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία.
ΦΡΟΝΩ, και υποστηρίζω ότι ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει και δεν θα ανατραπεί – θα μετασχηματιστεί, σε μια άλλη κοινωνία που δεν γνωρίζουμε ποια είναι, αν και έχουν προταθεί πολλά οράματα, προβλέψεις δηλαδή – κάνω κι εγώ μια πρόβλεψη, θα την εκθέσω παρακάτω. Οι μεταφορές της κατάρρευσης και της ανατροπής είναι ατυχέστατες, λίαν επιεικώς. Ο καπιταλισμός δεν είναι οικοδόμημα για να καταρρεύσει, δεν έχει κοινά στοιχεία με το οικοδόμημα. Τα οικοδομήματα καταρρέουν λόγω παλαιότητας – το συνειδητό γκρέμισμα δεν είναι κατάρρευση. Αν καταρρεύσει ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει λόγω παλαιότητας αλλά λόγω των αντιφάσεων του, χωρίς τη συνειδητή δράση των υποτελών. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί: οι καπιταλιστές δεν θα το επιτρέψουν – εάν συμβεί, θα κινδυνεύσει η κυριαρχία τους πολύ σοβαρά, έως και ανεπανόρθωτα. Εάν μπορούσαν να την κοπανήσουν σε άλλον πλανήτη, θα την έκαναν, θα μας άφηναν στο έλεος της οικολογικής καταστροφής και της ένδειας, θα μας άφηναν να αλληλοφαγούμε. Αλλά δεν μπορούν – και δεν θα μπορέσουν ποτέ. Προκειμένου να μην αφανιστεί η κυριαρχία, φροντίζουν για την ομαλή αναπαραγωγή της υπάρχουσας. Ο μετασχηματισμός του καπιταλισμού θα επιφέρει μια νέα μορφή κυριαρχίας – χέστηκαν για τον καπιταλισμό, δηλαδή για έναν συγκεκριμένο τρόπο παραγωγής, αρπαγής και καταστροφής του κοινωνικού πλούτου: η κυριαρχία τους ενδιαφέρει – εάν πρόκειται, να αλλάξει, πολύ ευχαρίστως. Εάν, παρ΄ όλα αυτά, δεν τα καταφέρουν να αναπαραγάγουν το παρόν κοινωνικό σύστημα, φαντάζεστε τις πόλεις να ξεμένουν από νερό, τροφή, φάρμακα, βενζίνα και ηλεκτρικό ρεύμα; Δεν θα φύγουν όλοι και όλες από τις πόλεις; Πού θα πάνε, τι θα κάνουν; Χωρίς χρήμα! Και να υπάρχει χρήμα, τι θα το κάνουν;
ΑΤΥΧΕΣΤΑΤΗ είναι και η μεταφορά της ανατροπής. Ποιος θα ανατρέψει τον καπιταλισμό; Είναι πρόσωπα για να ανατραπούν; Εννοούν μάλλον την κατάκτηση, έλεγχο και συντονισμό του κράτους από τους επαναστάτες. Οι οποίοι θα πάρουν τα όπλα και . . . Ελάτε τώρα! Ποια όπλα; Τα νεράντζια ή τα πλαστικά μπουκαλάκια του νερού; Τι θα κάνετε όταν θα βομβαρδίζουν τις πόλεις τα drones τους; Θα παρακαλάτε γονατιστοί να δείξουν έλεος. Αγιος ο Θεός, Άγιος ισχρός, Αγιος αθάνατος ελέησον ημάς. Και ποιοι θα είναι οι ανατροπείς; Η εργατική τάξη; Καλά, δεν έχετε διαβάσει (τον όψιμο) Μαρξ που γράφει ότι η πραγματική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο αποβλακώνει πλήρως την εργατική τάξη, με το να της στερεί την ανεξαρτησία, τη γνώση, τις δεξιότητες, την πρωτοβουλία και την ενεργητικότητα;
ΠΩΣ όμως θα μετασχηματιστεί ο καπιταλισμός και τι θα προκύψει από αυτόν τον μετασχηματισμό, τη μετα-μόρφωση; Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, θα κάνουμε μια επίσκεψη στο εργαστήριο του Ηφαίστου, όπως περιγράφεται στην Ιλιάδα (ραψ. Σ). Εκεί λοιπόν, ο θεός Ήφαιστος, κουτσός και άσχημος (όλοι οι θεοί είναι μοντέλα και αρτιμελείς), κατασκευάζει όπλα και εργαλεία με τη βοήθεια όχι δούλων, όπως οι μεταλλουργοί της εποχής του συνθέτη της Ιλιάδας (αρχαϊκή εποχή) αλλά ρομπότ και αυτόματων οχημάτων. Την ίδια εποχή, δούλους χρησιμοποιούν, αυτοί άρχισαν πρώτοι, και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες αλλά και τα αγγειοπλαστικά εργαστήρια. Πρόκειται περί επιθυμίας, περί φαντασιώσεων της ισχυρής και πλούσιας αριστοκρατίας: θα ήθελαν διακαώς να μην έχουν δούλους άλλα ρομπότ και αυτόματα οχήματα (και μηχανήματα). Γιατί; Για τρεις πολύ σοβαρούς λόγους. Ο δούλος είναι αιχμάλωτος, ακινητοποιημένος, παθητικός και για να εργαστεί πρέπει να κινητοποιηθεί, να παρακινηθεί, να δείξει ενδιαφέρον, να πάρει πρωτοβουλίες, να είναι ενεργητικός. Πρόκειται για κομβική αντίθεση. Οι δούλοι όμως δεν ήταν καθόλου πρόθυμοι! Προβληματάκι! Θα ήθελαν δούλους πρόθυμους, υπάκουους, ακούραστους. Ο δεύτερος λόγος είναι εξ ίσου σημαντικός: ο δουλοκτήτης εξαρτάται από τους δούλους του, η εργασία των οποίων τον κάνει πιο πλούσιο και πιο ισχυρό. Χωρίς αυτούς θα φάει τ΄ αρχίδια του. Την εξάρτηση αυτή την θεωρούσαν αίσχος, όνειδος και επιθυμούσαν να την καταργήσουν – την επιθυμούσαν! Με τα ρομπότ, η εξάρτηση καταργείται.Υπάρχει κι ένας τρίτος λόγος: η εξέγερση των δούλων, που έπαιρνε πολλές μορφές: καθημερινή ανυπακοή, αδιαφορία για την εργασία, δολιοφθορές, φόνοι Κυρίων, αποδράσεις, ένοπλες εξεγέρσεις. Με τα ρομπότ ο αριστοκράτης θα κοιμόταν επιτέλους ξένοιαστος, χωρίς να βλέπει εφιάλτες.
Η επιθυμία αυτή είναι πάντα ζωντανή μέσα στο μυαλό και τη ψυχή όλων των Κυρίων – και των καπιταλιστών. Αυτοί μπορούν να την εκπληρώσουν – και την εκπληρώνουν. Αντικαθιστούν τη ζωντανή εργασία με τη νεκρή εργασία – τα ρομπότ και τις αυτόματες μηχανές. Το κάνουν όμως και για ένα άλλο λόγο: τους το επιβάλλει ο μεταξύ τους ανταγωνισμός. Άλλο να παράγεις αυτοκίνητα με εκατό χιλιάδες εργάτες κι άλλο με δέκα χιλιάδες. Κι αν αυτοί είναι Μεξικανοί ή Κινέζοι, με χαμηλά μεροκάματα, ακόμα καλύτερα – πουλάω πιο φτηνά και τεράστια τα κέρδη. Τι θα γίνει όμως εάν η επιθυμία αντικατάστασης εκπληρωθεί πλήρως και οξυνθεί ο ανταγωνισμός και, άρα, επιταχυνθεί η χρήση των αυτόματων μηχανών και η εκδίωξη των ανθρώπων από την παραγωγική διαδικασία. Είναι δυνατόν αυτή η εκπλήρωση κι αυτή η διαδικασία να ολοκληρωθούν, να φτάσουν στο τέρμα τους; Κι αν είναι δυνατόν, τι θα συμβεί; Είναι δυνατόν να υπάρχει καπιταλισμός χωρίς εργάτες ή, έστω, με λίγους, να μην πω ελάχιστους – γιατί περί αυτού πρόκειται; Πώς θα ζούμε χωρίς να δουλεύουμε; Τι σκέφτονται να κάνουν; Εμείς σκεφτόμαστε; Τι;
ΣΥΝΕΧΙΖΩ αύριο το πρωί.