φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΔΕΝ γνωρίζω τον αριθμό των ορισμών που έχουν προταθεί και διατυπωθεί για τη φιλοσοφία – είναι κάποιες δεκάδες. Όσους και να συγκεντρώσουμε, όλο και κάποιος θα μας την κοπανάει. Η κατάσταση αυτή είναι αθεράπευτη: δεν μπορεί να υπάρξει ένας ορισμός για τη φιλοσοφία – ούτε για τη θρησκεία ούτε για την τέχνη ούτε για την ελευθερία ούτε για την δημοκρατία. Όλες αυτές οι έννοιες, και πάρα πολλές άλλες, είναι γενικότητες, υπεριστορικές: κάθε εποχή και κάθε κοινωνία δίνει τον, μάλλον τους δικούς της ορισμούς. Το μόνο που θα μπορούσαμε να κάνουμε, και μπορούμε να το κάνουμε είναι να διατυπώσουμε τον πρώτο, τον αρχικό ορισμό της φιλοσοφίας, τη σημασία δηλαδή που είχε η λέξη όταν επινοήθηκε. Από ποιους, πότε, πού, γιατί;
Για να διατυπώσουμε τον πρωταρχικό ορισμό της φιλοσοφίας, θα πρέπει να διερευνήσουμε την πρωταρχική σημασία της λέξης σοφία. Επισημαίνουμε ευθύς αμέσως ότι οι λέξεις σοφία και φιλοσοφία προέρχονται από τις λέξεις σοφός και φιλόσοφος, αν και στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια δεν θα διαβάσουμε τη λέξη σοφός αλλά μόνο μία φορά τη λέξη σοφίης (γενική ενικού, Ο 412) και δύο φορές στον μεταγενέστερο Ομηρικό Ύμνο στον Ερμή: 483 [δοτική], 511 [γενική]. Στη συνέχεια, τον έκτο π. Χ. αιώνα, θα διαπιστώσουμε ότι όλοι οι ποιητές (λυρική, χορική, διδακτική ποίηση) και πολλοί στοχαστές που αργότερα θα αποκληθούν φιλόσοφοι, μεταχειρίζονται πολύ συχνά τις λέξεις σοφός και σοφία (σοφίη), με την ίδια σε γενικές γραμμές σημασία – θα δούμε ποια είναι. Στη συνέχεια, στα τέλη του 60υ αιώνα, ο Ηρακλειτος (απ. 35) θα πλάσει τη λέξη φιλόσοφος, στα μέσα του 5ου ο Ηρόδοτος (Ι 30) το ρήμα φιλοσοφέω και στο πρώτο μισό του 4ου ο Πλάτων θα γράψει, ο δούλος του δηλαδή, δυο τρεις δεκάδες φορές το ρήμα φιλοσοφώ, πολύ περισσότερες το όνομα φιλόσοφος και θα επινοήσει και τη λέξη φιλοσοφία, την οποία επίσης θα διαβάσουμε δεκάδες φορές. Θα διαβάσουμε ακόμα το επίρρημα φιλοσόφως, ναι, ναι (Φαίδων 91α.2.) και τον υπερθετικό φιλοσοφώτατοι (Πολιτεία, 498α2), ειρωνικός χαρακτηρισμός αυτών που παρατάνε τη φιλοσοφία μόλις συναντήσουν τη πρώτη δυσκολία, τη μελέτη της διαλεκτικής δηλαδή, και θεωρούνται από τους αλλους ως οι κατ΄ εξοχήν φιλόσοφοι. Εάν ρωτούσαμε τους Ηράκλειτο, Πίνδαρο, Αισχύλο, Ηρόδοτο, Θουκυδίδη, Πλάτωνα και Αριστοτέλη να ορίσουν τη φιλοσοφία θα είχαμε εφτά διαφορετικούς ορισμούς. Δεν θα βρούμε άκρη. Οπότε ας επιστρέψουμε στις λέξεις σοφός και σοφία.
Η αρχική σημασία της λέξης σοφός είναι ” καλός γνώστης, επιδέξιος λόγω γνώσης, επαΐων, ειδικός σε κάποια δραστηριότητα”, κατά συνέπεια, η σοφία είναι κάθε, και όχι κάποια, ειδική γνώση που αποκτήθηκε από την εμπειρία, τη μελέτη, τη σκέψη. Είναι ένας γενικός όρος που μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά και ποικίλα κοινωνικά πεδία, σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό κοινωνικών δραστηριοτήτων. Η φιλοσοφία είναι η αγάπη για τη σοφία – ποια σοφία όμως, ποια από όλες; Όχι βέβαια του ξυλουργού (τέκτων) ή του αρματηλάτη. Ποια σοφία, ποια συγκεκριμένη γνώση αγαπά ο φιλόσοφος, θα ήθελε να έχει. Ο σοφός είναι σοφός, τελεία και παύλα, είναι γνώστης, ξέρει. Το επίθετο όμως φίλος θέτει κάποιους περιορισμούς: ο φιλόσοφος θέλει να είναι σοφός αλλά δεν ειναι βέβαιο ότι θα γίνει – μπορεί να γίνει, μπορεί και να μην γίνει. . .Γιατί όμως μπορεί να γίνει αλλά μπορεί και να μην γίνει; Τι θα τον εμποδίσει; Γιατί δεν είναι βέβαιος, όπως ο σοφός; Τι διακυβεύεται; Δεν μπορεί, κάτι θα διακυβεύεται! Εφόσον κάτι διακυβεύεται, εφόσον υπάρχει κίνδυνος και εμπόδια, όρια και περιορισμοί, τότε η σοφία της φιλοσοφίας θα αναφέρεται σε κάποια ειδική και συγκεκριμένη γνώση η οποία αποκτάται μέσα σε συγκρουσιακό περιβάλλον. Θα έλεγα μάλιστα μέσα σε ένα περιβάλλον οξυμένου, πιθανόν και σφοδρού, κοινωνικού πολέμου. Κοινωνικού πολέμου μεταξύ ποιων; Πότε; Ποιο το επίδικο αντικείμενο του κοινωνικού πολέμου;
ΔΕΝ θα απαντήσω σήμερα σε αυτά τα ερωτήματα. Ο χρόνος μου για σήμερα δεν ήταν πολύς, έχουμε και δουλειές. Θα θέσω όμως ένα θεμελιώδες ερώτημα που θα σας βάλει σε πολλές σκέψεις, πολύ γόνιμες, άρα πολύ επικίνδυνες. Γνωρίζετε ποιοι ήταν οι εφτά σοφοί της αρχαιότητας. Έζησαν όλοι την ίδια εποχή. Ήταν οι ισχυρότεροι άνδρες της εποχής και από τους πλουσιότερους, ήταν πολιτικοί και νομοθέτες, αριστοκρατικής καταγωγής – όλοι τους. Ποια ήταν η σοφία αυτών των ισχυρών και πλούσιων ανδρών – που ήταν τόσο μεγάλη και διάσημη ώστε τους αποκάλεσαν σοφούς;
ΕΔΩ σας θέλω, μάγκες μου και μαγκιόρες μου.
Ξημέρωσε, βγαίνω να φυτέψω μια κερασιά, δύο ροδακινιές, δύο μηλιές, δύο αχλαδιές και δύο φουντουκιές.
Σχολιάστε ελεύθερα!