το δένδρο της γνώσης και η δενδρολατρεία

“Η φωτοσύνθεση δεν είναι τίποτα άλλο παρά η κοσμική διεργασία ρευστοποίησης του σύμπαντος, μία από τις χειρονομίες μέσω των οποίων συστήνεται το ρευστό του κόσμου: το στοιχείο που του δίνει πνοή και τον διατηρεί σε μια κατάσταση δυναμικής έντασης.”

Εμανουέλε Κότσια (Η ζωή των φυτών: μια μεταφυσική της κράσης)

” Θα έρθει μια μέρα που μόνο μια θρησκεία θα υπάρχει στον πλανήτη: η δενδρολατρεία. Ή δεν θα υπάρχει τίποτα.”

Αθανάσιος Δρατζίδης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ γιορτάζουμε, τι λατρεύουμε τα Χριστούγεννα; Τη γέννηση του Χριστού ή το χριστουγεννιάτικο δέντρο; Θα αποκλείατε το ενδεχόμενο να λατρεύουμε κάτι αλλά να μην το ξέρουμε  ή να λατρεύουμε κάτι αλλά να μην λατρεύουμε αυτό, να  λατρεύουμε κάτι άλλο; Να υπάρχει μια επιφανειακή, κύρια και κυρίαρχη λατρεία και γιορτή που ο ρόλος της είναι να κρύβει μια άλλη, μια απωθημένη, υποφώσκουσα, παραγκωνισμένη αλλά πανταχού παρούσα και αδύνατον να εξαλειφθεί;

ΒΛΕΠΕΤΕ με τι αγάπη οι άνθρωποι στολίζουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο; Τι σχέση έχει αυτό το δέντρο με τα Χριστούγεννα; Απολύτως καμία! Αντιλαμβάνεστε την αντίφαση στη φράση “χριστογεννιάτικο δένδρο”; Είναι σαφές ότι λεχουμε εδώ μια σύγκλιση δύο διαφορετικών αντιλήψεων, δύο ριζικά αντίθετων πολιτισμικών παραδόσεων. Θρησκευτικός  συγκρητισμός, ας το πούμε έτσι, να πουλήσω και εγώ λίγη ακαδημαϊκή μούρη. Χριστιανισμός (κάποιος άνδρας με αρχίδια θα μας σώσει) και δενδρολατρεία. Τα Χριστούγεννα γιορτάζουμε τη γέννηση του σωτήρα προστάτη νταβατζή βοσκό μας αλλά με το δέντρο βλέπω να ασχολούμαστε –  να το στήνουμε σε περίοπτη θέση, να το στολίζουμε, να το φωτοστολίζουμε για να λάμπει. Δεν ξέρουμε τι κάνουμε. Δεν ξέρουμε ότι ξέρουμε, γνώση βαθιά παραχωμένη, ότι το δέντρο είναι η πηγή της ζωής και της γνώσης, χωρίς το δέντρα και τα φυτά, δεν θα υπήρχε ούτε εμείς ούτε ο Χριστούλης μας ούτε ο πατέρας του ο Θεός. Χωρίς να φυτά και τα δέντρα δεν θα υπήρχε τίποτα –  απολύτως!

ΠΡΙΝ συνεχίσω θα εξομολογηθώ και θα ομολογήσω ότι είμαι δενδρολάτρης. Αυτό το “δενδρο-” δεν δηλώνει μόνο το δένδρο αλλά κάθε φυτό. Δεν λέμε φυτολάτρης αλλά δενδρολάτρης –  γιατί; Το δένδρο είναι φυτό αλλά πολύ ιδιαίτερο φυτό. Για τον άνθρωπο. Δεν θα ήταν ανοσιότητα να συγκρίνουμε την ταπεινή και χρησιμότατη αγριάδα,  για το έδαφος και για μας (σπουδαίο φάρμακο η ρίζα της), με την καρυδιά ή την ανθισμένη αμυγδαλιά. Η αγριάδα είναι φάρμακο, τα καρύδια και τα αμύγδαλα είναι τροφή – και όχι μόνο. Δεν περιφρονώ την αγριάδα, κατά κανένα τρόπο –  εάν δεν υπήρχε αυτή, δεν θα υπήρχε έδαφος, τόσο σημαντική είναι.

Η δενδρολατρεία ως θρησκεία, αν είναι θρησκεία, θα το εξετάσουμε παρακάτω, προηγείται της προσωπολατρείας, της λατρείας προσωπικών θεών ή άλλων προσωποποιημένων οντοτήτων. Πώς, πότε εμφανίστηκε η δενδρολατρεία και γιατί προηγήθηκε ιστορικά της προσωπολατρείας; Γιατί, πώς, πότε εμφανίστηκε η προσωπολατρεία και επικράτησε ενώ περιθωριοποιήθηκε σε βαθμό εξάλειψης η δενδρολατρεία; Υπάρχει το ενδεχόμενο να υποχωρήσει η προσωπολατρεία και να αναβιώσει και  να ανακάμψει η δενδρολατρεία; Δεν το γνωρίζω. Αλλά εάν δεν  γίνουν όλα αυτά, πάμε χαμένοι, το γνωρίζετε πολύ καλά και  εσείς και ο κόσμος όλος. Μιας και είμαι αισιόδοξος, δεν φοβάμαι να ισχυριστώ ότι θα έρθει μια μέρα που μόνο μια θρησκεία θα υπάρχει στον πλανήτη: η δενδρολατρεία. Ή δεν θα υπάρχει τίποτα.

ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ λοιπόν, το αποφάσισα,  να γράψω ένα βιβλιαράκι για την δενδρολατρεία, την οποία βέβαια δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε, εάν δεν εξετάσουμε το πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εμφανίστηκε –  την πρωτογενή πολιτισμική παράδοση της αποδοχής της εξάρτησης, της σχέσης δηλαδή,  από τη φύση και από τους άλλους, την κοινωνία. Θα φέρω στο προσκήνιο κάποια ζητήματα, θα ανασύρω από το παρελθόν κάποιες απωθημένες, παραχωμένες, περιφρονημένες αντιλήψεις, γνώσεις, στάσεις ζωής, τρόπους σκέψης που θα μας φανούν πολύ χρήσιμες ώστε να αντιμετωπίσουμε και να επιλύσουμε τα πολλά και οξυμένα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας –  που θα γίνονται ασφαλώς και περισσότερα και οξύτερα, οδυνηρότερα δηλαδή. Πόνος με το τσουβάλι.

Η απόφαση αυτή ενισχύθηκε από την ανάγνωση του βιβλίου του Εμανουέλε Κότσια, που με υπέδειξε ο φίλος μου ο Πωλ, Η ζωή των φυτών: Μια μεταφυσική της κράσης (εκδ. Periplaneta, μετ. Άγγελος Μουταφίδης, επιμ. Χρήστος Πάλλας). Έχει κάνα μήνα που κυκλοφόρησε και, εάν δεν το έχετε διαβάσει, σας το προτείνω γιατί θα εντοπίσετε κάποια ζητήματα που θα μας απασχολήσουν τις προσεχείς δεκαετίες. Διαπιστώνω με πολλή μεγάλη χαρά ότι υπάρχει ένα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για την πρωτογενή πολιτισμική παράδοση της αποδοχής της σχέσης, της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία, ενδιαφέρον που δηλώνεται και με βιβλία σχετικά με τα φυτά, τις αντιλήψεις των τροφοσυλλεκτικών συμβιωτικών ομάδων και κοινοτήτων, τις θρησκείες χωρίς προσωπικούς θεούς, τον ανιμισμό,  τις επιβιώσεις αυτής της παράδοσης στη δυτική γραμματεία, στην σημαντικότερη μαρτυρία της πολιτισμικής παράδοσης της επιθυμίας κατάργησης της σχέσης, της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία –  αυτή είναι  η δυτική κυριαρχία, η επικρατέστερη παράδοση του δυτικού πολιτισμού.

Ο δυτικός πολιτισμός δεν είναι μόνο η πολιτισμική παράδοση της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση  – ουαί κι αλίμονο! Η παράδοση αυτή δεν μπορεί να υπάρξει, όσο κι αν το επιθυμεί, αυτόνομα, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την πολιτισμική παράδοση της αποδοχής της εξάρτησης. Τον Θεό μπάρμπα να΄ χει –  που τον έχει! Η απωθημένη, καταχωνισμένη, περιφρονημένη παράδοση της αποδοχής αναβιώνει, έρχεται στο προσκήνιο και, όπως αναμένεται, θα αναζωπυρωθεί η πολιτισμική σύγκρουση που θα εκτυλιχθεί καθ΄ όλη τη διάρκεια του αιώνα μας – η σύγκρουση μεταξύ αποδοχής και επιθυμίας κατάργησης. Βρισκόμαστε στην αρχή. Βλέπω όμως ότι την τελευταία εικοσαετία εκτυλίσσεται μια αθέατη και διάχυτη, πολυπρισματική πνευματική επανάσταση, η οποία από τη μια θέτει, τις έχει ήδη θέσει, τις βάσεις, τα θεμέλια, τα ερείσματα για την αναβίωση και ενίσχυση της αποδοχής της εξάρτησης  και από την άλλη μας εξοπλίζει με πνευματικά, επιστημολογικά, μεθοδολογικά, επιστημονικά, αισθητικά και πιθανότατα και άλλα όπλα που θα τα χρησιμοποιήσουμε, θα τα ποιήσουμε χρήσιμα δηλαδή. στη τιτάνια πολιτισμική σύγκρουση της εποχής μας, στη σύγκρουση μεταξύ της αποδοχής της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία και του πολιτισμικού καρκινώματος της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης, που τόσα πολλά δεινά έχει προκαλέσει και θα προκαλέσει πολλά άλλα.

ΑΥΤΑ για σήμερα. Αύριο θα ασχοληθώ με αυτή την έξοχη,  συγκλονιστική ιστορία των δύο πρώτων ανθρώπων που ζούσαν στον παράδεισο, στο μέσο του οποίου υπήρχε το δέντρο της γνώσης! Μα πώς είναι δυνατόν να υπάρχει δέντρο της γνώσης; Πώς είναι δυνατόν να φας τους καρπούς ενός δέντρου και να γνωρίσεις –  τι; Το καλόν και το πονηρόν; Μα ποιο είναι το καλόν και ποιο είναι το πονηρόν; Δηλαδή, οι άνθρωποι αποκτούσαν γνώσεις όχι βλέποντας ή ακούγοντας ή σκεπτόμενοι αλλά τρώγοντας καρπούς δέντρων; Η βασική μας αίσθηση ήταν η γεύση; Δεν ήταν ο όραση, όπως είναι σήμερα;