φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΙ δέντρο ήταν αυτό στο μέσον του παραδείσου, ποιο φρούτο έφαγε ο Αδάμ (σημαίνει άνδρας) και του άρεσε τόσο πολύ που έδωσε και στην Εύα (σημαίνει ζωή) να το φάει και κι έτσι γνώρισαν το καλόν και το πονηρόν; Θα πρέπει να ήταν πολύ καλό, πολύ γλυκό, πολύ νόστιμο, πολύ θρεπτικό. Το κείμενο δεν μας λέει ποιο φρούτο ήταν, όπως θα δούμε. Και γιατί, μόλις το έφαγαν ντράπηκαν και σκεπάστηκαν για να μην είναι γυμνοί μπροστά στον Θεό; Ποιο δένδρο θα μπορούσε να ήταν αυτό, ποιος καρπός; Θα δείξω σήμερα ότι το δένδρο αυτό ήταν μπανανιά. Μπανάνα έφαγε η Εύα, όχι μήλο! Σας χαρίζω τις σκέψεις μου και τα επιχειρήματά μου.
ΘΑ ήθελα να κάνουμε ένα νοητικό πείραμα, ένα Gedankenexperiment που λένε και οι φίλοι μας οι Γερμανοί, και να ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο, να πάμε 110.000 χρόνια πίσω, και να ζήσουμε, όχι απλά να δούμε, να ζήσουμε όπως ζούσαν τότε οι άνθρωποι, όντα που μιλούσαν, επικοινωνούσαν λεκτικά μεταξύ τους και αφηγούνταν ιστορίες (story, όχι history). Θα ξυπνούσαμε το πρωί και δεν θα φτιάχναμε καφέ, δεν θα ανοίγαμε το ψυγείο να τσιμπήσουμε κάτι, δεν θα πηγαίναμε στη δουλείά μας. Το πρωί δεν θα τρώγαμε γιατί δεν υπήρχε τίποτα, τίιιι-πο-τα! Θα μας έπιανε λιγούρα, θα πεινούσαμε; Όχι, καθόλου: αυτό ήταν το φυσιολογικό. Θα ξυπνούσαμε στο χαλαρό, θα χουζουρεύαμε, θα φροντίζαμε τα λίγα μικρά παιδιά (κάνα πλύσιμο, θηλασμός), τα μεγαλύτερα θα άρχιζαν το παιχνίδι κι αφού ξημέρωνε για τα καλά και ανέβαινε ο ήλιος, οι περισσότεροι, όχι όλοι και όλες, θα φεύγαμε για την αναζήτηση της τροφή της ημέρας. Οι άνδρες και οι έφηβοι για το κυνήγι, οι γυναίκες με τα παιδιά για καρπούς, ρίζες, φύλλα, βολβούς, κονδύλους, κάμπιες κι άλλα μικρά ζώα και ζωύφια. Επαναλαμβάνω: όχι όλοι και όλες – οι μάνες με βρέφη, οι γέροι και οι γριές θα έμεναν στον καταυλισμό – και κάποιοι άνδρες και κάποιες γυναίκες που δεν είχαν και πολύ κέφι, δεν συμβαίνει κάθε μέρα! Οι γυναίκες με τα παιδιά επέστρεφαν μετά από λίγες ώρες, οι άνδρες ή μετά από λίγες ώρες φέρνοντας το θήραμά τους ή πριν νυχτώσει, με άδεια χέρια. Η επιτόπια έρευνα 350 τροφοσυλλεκτικών κοινωνιών κατά τον 19ο και 20ό αιώνα μας βεβαιώνει ότι μια φορά τη βδομάδα επέστρεφαν οι ανδρες με θήραμα στο καταυλισμό – τις άλλες μέρες, κατά τη διάρκεια του κυνηγιού, έτρωγαν και αυτοί καρπούς, φύλλα και βολβούς. Η βάση της τροφής ήταν τα φυτά, ένα μικρό μόνο μέρος το κρέας των ανδρών κυνηγών – κι αυτοί καρπούς και ρίζες έτρωγαν.
ΕΑΝ, φίλες και φίλοι, το μεγαλύτερο μέρος της τροφής σου προέρχεται από τα φυτά, και μάλιστα από τα δέντρα, τα οπωροφόρα δένδρα, είναι βέβαιο ότι οι άνθρωποι εκείνη την εποχή, και πριν και μετά, γνώριζαν πολύ καλά όλα τα φυτά του ζωτικού περιβάλλοντός τους, τα οποία βέβαια και τα είχαν ονοματίσει. Πόσα να ήταν; Σίγουρα πολλές δεκάδες, ίσως και μερικές εκατοντάδες. Τη γνώση αυτή την είχαν κληρονομήσει από τους προγόνους τους. Και οι πρόγονοι πώς την απέκτησαν; Εάν άλλαζαν περιβάλλον και έβλεπαν κάποιο άγνωστο φυτό, τι έκαναν; Αδιαφορούσαν και το προσπερνούσαν; Όχι, βέβαια! Πώς μάθαιναν εάν τρώγεται ή όχι; Τα δοκίμαζαν. Η δοκιμασία, μέχρι να φτάσουν σε ένα βέβαιο συμπέρασμα, ήταν μια διαδικασία πολλών διαδοχικών φάσεων.
Η πρώτη φάση: αποκλείεται να μην είναι χρήσιμο – αυτή ήταν η προδιάθεση, η βάση της προσέγγισής τους. Η δεύτερη φάση ήταν να ακουμπήσουν τον καρπό ή το φύλλο στην άκρη της γλώσσας τους. Εάν ακουμπήσετε στην άκρη της γλώσσας σας για λίγα δευτερόλεπτα φύλλο (του κοινότατου) φιδόχορτου (δρακοντιά, Drancuculus vulgaris), το έχω κάνει, θα νιώσετε δεκάδες πολύ ψιλές βελόνες να σας τρυπάνε τη γλώσσα. Το αίσθημα αυτό διαρκεί πάνω από ένα τέταρτο της ώρας, μπορεί και μισή ώρα. Είναι τρομερό, είναι εφιαλτικό. Βλέπω φιδόχορτο και τινάζομαι, απομακρύνομαι ενστικτωδώς. Αρα, δεν τρώγεται! (Τώρα γνωρίζουμε ότι ο κόνδυλος του τρώγεται, ξεραίνεται και γίνεται αλεύρι), άρα είναι φάρμακο! Ή θα είναι τροφή και φάρμακο, ή μόνο φάρμακο! Εάν είναι φάρμακο, θα πρέπει να μάθουμε τι θεραπεύει! Εάν δεν είναι δηλητηριώδες, θα πρέπει να φάμε μικρή ποσότητα και να περιμένουμε. Μετά θα φάμε ολοένα και περισσότερο μέχρι να βεβαιωθούμε ότι είναι ασφαλής τροφή. Και η γνώση αυτή θα προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα και θα κυκλοφορήσει τάχιστα μεταξύ των μελών της συμβιωτικής ομάδας αλλά και των μελών των άλλων ομάδων της περιοχής και από εκεί μπορεί να διαδοθεί ευρύτατα, εκτός και αν κάποιες άλλες την είχαν ήδη αποκτήσει πρωτογενώς.
Οι γνώσεις για τη τροφή και τα φάρμακα που προέρχονταν από τα φυτά ήταν το αποτέλεσμα ενός διαρκούς πειραματισμού και μιας ταχύτατης διάδοσης και κυκλοφορίας των τελικών αποτελεσμάτων του. Ο κοινωνικός πλούτος των προγόνων τροφοσυλλεκτών ήταν κατά κύριο λόγο άυλος – μόνο εν μέρει ήταν υλικός. Οι σχέσεις με τη φύση, οι σχέσεις με τους άλλους και οι γνώσεις που επέρχονται από αυτές τις σχέσεις, αυτός ήταν ο άυλος κοινωνικός πλούτος. Ήταν κοινωνίες σχέσεων και γνώσης. Και το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης αφορούσε την τροφή και τα φάρμακα.
Ο πειραματισμός με χρήση τη γλώσσας, της αίσθησης της γεύσης, ήταν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της διαδικασίας της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, διάρκειας 4,5 εκ. ετών, και του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους της ιστορίας του ανθρώπινου γένους, 190.000 χρόνια από τα 200.000, όπως υποστηρίζουν και το δεχόμαστε. Μερικές χιλιάδες χρόνια πάνω κάτω δεν χάλασε και ο κόσμος! Εάν τα σκυλιά επικοινωνούν με το περιβάλλον τους με την όσφρηση (και μεταξύ τους, εν μέρει), εμείς επικοινωνούσαμε με τη γεύση – η όραση, βασική μεν και πρωταρχική αλλά επικουρική, παντελώς επικουρική. Η όραση δεν συμβάλλει στην παραγωγή γνώσης, κάθε άλλο! Δεν είναι τυχαίο ότι οι σοφοί, άνδρες και γυναίκες, είναι τυφλοί και τυφλές! Ένας τυφλός μπορεί να γνωρίζει πολύ περισσότερα από έναν κωφό – με την ακοή μεταδίδεται η γνώση, μεταδιδόταν θέλω να πω.
ΚΑΤΑΛΗΓΩ λοιπόν στο συμπέρασμα ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου των τροφοσυλλεκτικών κοινωνιών ήταν οι γνώσεις που προέκυψαν από τον διαρκή πειραματισμό μέσω της γεύσης για την εξασφάλιση της τροφής που παρείχαν τα φυτά. Από αυτά τα φυτά όμως ξεχώριζαν τα οπωροφόρα δένδρα – συμπεριλαμβάνω κι αυτά που οι καρποί τους τρώγονται ξεροί, όχι νωποί (καρύδια, αμύγδαλα, φουντούκια, θα υπάρχουν κι άλλα αλλού). Γιατί ξεχώριζαν και ξεχωρίζουν και σήμερα;
ΔΙΟΤΙ κανένα άλλο φυτό δεν μας δίνει τόσο πολλή, τόσο νόστιμη και τόσο θρεπτική τροφή! Σε πολλές περιοχές του πλανήτη, στην τροπική ζώνη, το μεγαλύτερο μέρος της τροφής προερχόταν από τα δέντρα ή τεράστιες πόες που μοιάζουν με δένδρα. Χουρμαδιές, αρτόδενδρα, μπανανιές, μάνγκο, αβοκάντο (μμμμμ), ανανάδες, καρύδες, παπάγια, πεπίνο, ταμαρίλο, ραμπουτάν, φρούτο του πάθους (!!!), φυσαλλίδες, γκουάβα, πεταχάγια, λίτσις, ακάι μπέρι, καραμπόλα, κουάνο και πολλά πολλά ακόμα. Και στην εύκρατη ζώνη δεν είναι λίγα τα οπωρόφα δένδρα, τα οποία λιγοστεύουν όσο κινούμαστε προς το βορρά, στο βόρειο ημισφαίριο και προς το νότο, στο νότιο. Δεν χρειάζεται να τα καλλιεργήσεις, καμιά επέμβαση! Η φύση, ένα δωρεάν ανοιχτό σούπερ μάρκετ ελεύθερης πρόσβασης! Με κανόνες, όπως θα δούμε μια άλλη μέρα.
ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ στη Γένεση ότι ο Αδάμ έφαγε κάποιο φρούτο αλλά ο συντάκτης αυτών των γραμμών δεν μας λέει ποιο φρούτο, ποιο δένδρο ήταν αυτό. Γιατί; Και γιατί εμείς υποθέτουμε ότι είναι η μηλιά και το μήλο; Δεν το γνωρίζω, ποιος ήταν αυτός που είχε αυτή τη φαεινή ιδέα; Βοηθήστε με, σας παρακαλώ, να το μάθω! Φλέγομαι από περιέργεια, μα την Παναγία, αλήθεια λέω! Αυτή την ιστορία με τους πρωτόπλαστους, το δέντρο, το φρούτο και τη γνώση που προέρχεται από το φάγωμά του, ο συντάκτης θα την είχε ακούσει κάπου, κάποτε, από κάποιον. Σήμερα γνωρίζουμε ότι πολλά από αυτά που διαβάζουμε στην Παλαιά Διαθήκη, και ειδικά στα πρώτα βιβλία (Πεντάτευχος) ήταν προφορικές παραδόσεις που κυκλοφορούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Μεσοποταμίας, Ανατολίας και Εγγύς Ανατολής. Πολλές από αυτές είχαν καταγραφεί και τις διαβάζουμε σε αιγυπτιακά, σουμερικά, ακαδδικά, βαβυλωνιακά και χιττικά κείμενα – τα έχει συγκεντρώσει, σε μετάφραση από το πρωτότυπο πολλών ειδικών, ο James Pritchard (Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, Πρίνστον, 1969, 3η έκδοση). Εικάζω βάσιμα ότι στην ιστορία που άκουσε δεν αναφερόταν το είδος του δένδρου: ο μύθος (χωρίς τον Θεό ασφαλώς, και τις άλλες ηθικολογικές απειλές – πρόκειται για ποιμενικές εβραϊκές προσθήκες) εστίαζε στη σχέση τροφής και γνώσης, φρούτων και γνώσης, οπότε η αναφορά σε κάποιο συγκεκριμένο δένδρο ήταν απαράδεκτη: μύθος είναι, δεν είναι ρεπορτάζ. Αυτά για σήμερα, κουράστηκα, άρα από δω και πέρα μπορεί να κουράσω κι εσάς – αυτό δεν το θέλω. Το μόνο που θέλω είναι να διαβάζετε και να χαίρεστε, να σκέφτεστε και να γελάτε. Αύριο θα γράψω πώς κατέληξα στην μπανάνα που έβαλε η Εύα στο στόμα της. Πιθανόν και όχι μόνο εκεί.
Ας σε παω για λιγο στα βαθεια. ” Οι πρωτοπλαστοι εφαγαν απο το δεντρο της γνωσης και απωλεσαν τον παραδεισο” λεει η παλαια διαθηκη. Για να υπαρξει ” γνωση” απαιτειται η υπαρξη ενος υποκειμενου που γνωριζει και ενος αντικειμενου της γνωσης. Αυτα τα δυο ειναι ξεχωριστα πραγματα. Σε καποια φαση της εξελιξης του ανθρωπου απεκτησε υποσταση το ” εγω”, το υποκειμενο που διαχωρησε τον εαυτο του απ τη φυση. Ειναι αυτη η στιγμη που εχασε τον ” παραδεισο” . Πριν απ αυτο , στον ” παραδεισο” δεν υπηρχε υποκειμενο και αντικειμενο, ηταν ενα. Αυτο ειναι το νοημα του μυθου. Στο δικο μας μυαλο φαινεται ακατανοητο, παλαβο, πως ειναι μια κατασταση στην οποια δεν υπαρχει το “εγω” ;Αυτοι που ξερουν δινουν ενα μικρο δειγμα για να καταλαβουμε. Λενε στον ανθρωπο διατηρηθηκαν υπολειματα αυτης της καταστασης πχ στον οργασμο χανεται ο χρονος χανεται το ” εγω”