φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΜΠΟΡΟΥΜΕ άραγε να φανταστούμε έναν άνθρωπο που να μην έχει καμιά σχέση με τη φύση και την κοινωνία; Δεν μπορούμε: δεν μπορεί να υπάρξει (ο) άνθρωπος χωρίς σχέσεις με τη φύση και τους άλλους. Μπορούμε όμως να φανταστούμε μια οντότητα, πρόσωπο ή κάτι άλλο, που να μην έχει καμιά σχέση με τη φύση και την κοινωνία; Αυτό μπορούμε να το φανταστούμε – για ποιο λόγο όμως να το κάνουμε; Θα προσκομίσουμε κάποια γνώση που θα έχει πρακτική αξία; Δε νομίζω. Παρ΄όλα αυτά, εδώ και 2.500 χρόνια, αυτό ακριβώς ήταν το κεντρικό, θα έλεγα χωρίς επιφυλάξεις, αντικείμενο των συζητήσεων και των θεωριών των φιλοσόφων και των θεολόγων. Γιατί όμως να εστιάσουν και να κολλήσουν σε αυτό το ζήτημα; Εξέλαβαν την ενασχόληση αυτή ως νοητικό πείραμα, ως υπόθεση εργασίας, ως μια δραστηριότητα σχόλης που τους εξασφάλιζε την ευχαρίστηση που παρέχει η θεωρητική γνώση; Πώς την ονόμασαν αυτή την οντότητα; Μήπως, αναρωτιέμαι, αυτή η οντότητα ή κάτι άλλο, παντελώς απροσδιόριστο, δεν είναι άλλος παρά ο άνθρωπος που έχει εκπληρώσει την επιθυμία της κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία; Μήπως είναι ένας προσωποποιημένος σκοπός, ένα τέλος (σκοπός), που θέλουμε και πρέπει να πραγματοποιηθεί;
ΦΙΛΕΣ και φίλοι, πριν ασχοληθούμε με όλα αυτά τα ερωτήματα, δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε ότι οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι δεν μιλούν και δεν γράφουν καθαρά και ξάστερα. Είναι απαράμιλλοι, αξεπέραστοι στην ικανότητα να μασάνε τα λόγια τους, να μην λένε, να μην γράφουν και να μην διατυπώνουν με σαφήνεια αυτό που επιθυμούν κι αυτό που σκέφτονται. Πώς να εξηγήσουμε αυτή την ατολμία – περί αυτού πρόκειται. Τι φοβούνται, γιατί φοβούνται να μιλήσουν με λόγια καθαρά και ξάστερα; Θέλουν να κρύψουν κάτι; Ντρέπονται; Μήπως φοβούνται ότι, με αυτά που γράφουν και λένε, με το ζήτημα που καταπιάνονται, θα τους πάρουν στο ψιλό και θα γίνουν ρόμπες; Για να δούμε τι θα δούμε.
ΕΠΕΙΔΗ εμείς μιλάμε και γράφουμε καθαρά και ξάστερα, θα πάρουμε το αιχμηρό παλούκι, θα το βάλουμε στη καρδιά του βρικόλακα και θα το καρφώσουμε με δύναμη. Το αιχμηρό παλούκι είναι η εξής ερώτηση: αυτή η οντότητα που φαντάζεστε, που σκέφτεστε, που επιθυμείτε, έχει κάποια σχέση με την ισχύ, με την δυνατότητα και ικανότητα να επιβάλουμε τη θέλησή μας, να εκπληρώνουμε τις επιθυμίες μας; Αυτή η οντότητα είναι ισχυρή ή αδύναμη; Είναι ισχυρή, θα μας απαντήσουν, δεν τους παίρνει να διατυπώσουν άλλη απάντηση, τον Θεό μπάρμπα να ΄χουν. Και θα τους ξαναρωτήσουμε: πόσο ισχυρή; Και δεν μπορούν παρά να μας απαντήσουν: πιο ισχυρή δεν μπορεί να υπάρξει! Και θα ρωτήσουμε και πάλι: θα ήθελες, αγαπητέ άντρα φιλόσοφε, αγαπητέ άντρα θεολόγε (γνωρίζετε κάποια γυναίκα θεολόγο; δεν εννοώ καθηγήτρια στο Γυμνάσιο!), θα ήθελες να ήσουν όσο πιο ισχυρός γίνεται; Τι λέτε να απαντούσαν, φίλες και φίλοι; Θα ήθελε ο Πλάτων – ή ο Χέγκελ; Θα ήθελαν, όλοι θα ήθελαν, φιλόσοφοι και θεολόγοι! Αλλά θα ντρέπονταν να το ομολογήσουν καθαρά και ξάστερα. Κάποιοι, λίγοι, το έκαναν αλλά πέθαναν εν τω μεταξύ! Θα ντρέπονταν να το ομολογήσουν: γνώριζαν, με βεβαιότητα, ότι δεν μπορούμε να γίνουμε πανίσχυροι, δεν μπορούμε να καταργήσουμε την εξάρτηση από τη φύση και την κοινωνία, δεν μπορούμε να εξαλείψουμε τις σχέσεις με τη φύση και την κοινωνία. Διότι οι σχέσεις και η εξάρτηση – σε αυτές οφείλουμε την ύπαρξή μας – είναι αδυναμία, είναι η αδυναμία!
ΕΦ’ όσον λοιπόν αυτή η οντότητα δεν έχει καμιά σχέση με τη φύση και την κοινωνία, δεν βρίσκεται μέσα στη φύση και στην κοινωνία, δεν βρίσκεται εδώ, δεν βρίσκεται ενθάδε, βρίσκεται μακριά – αυτό το μακριά το ονόμασαν επέκεινα. Αφού η ύπαρξη δεν νοείται χωρίς σχέσεις και εξαρτήσεις, τότε αυτή ο οντότητα δεν υπάρχει αλλά είναι. Εάν υπάρχει, είναι αδύναμο: εάν είναι, είναι ισχυρό. Το Είναι, το Esse, είναι η ισχύς. Λέγεται κι αλλιώς: Ον, Ens. Αυτό το Ον βρίσκεται επέκεινα, υπερβαίνει τη φύση και την κοινωνία, είναι Υπερβατικό Όν, βρίσκεται πέραν της πραγματικότητας (της ελαττωματικής ασφαλώς, λόγω των σχέσεων και των εξαρτήσεων), είναι ένα Υπερπραγματικό Όν, βρίσκεται μετά τη φύση και την κοινωνία, είναι ένα Μεταφυσικό Ον. Πού βρίσκεται αυτό το μακριά, αυτό το επέκεινα, στο οποίο βρίσκεται και το Ον; Ψηλά, πολύ ψηλά, εκεί που κάνουν βόλτες σήμερα οι δορυφόροι που επιτηρούν τον πλανήτη: βρίσκεται κάπου που πιο ψηλά δεν γίνεται: είναι το Ύψιστο Ον.
ΑΥΤΟ το Ύψιστο Ον, το Πανίσχυρο Ον, το οποίο δεν σχετίζεται και δεν εξαρτάται, δεν το δημιούργησε κάποιος, δεν είναι δημιούργημα (Ens creatum) , δεν είναι αιτιατό, δεν είναι ένα Ον που προήλθε από κάποιο άλλο, δεν είναι Ens ab alio : ειναι αιτία του εαυτού του, είναι αίτιο εαυτού, είναι Ens a se. Είναι ένα Ον Αυθύπαρκτο, Ens per se, είναι ένα Όν Αυθυπόστατον, Ens per essentiam. Είναι ένα Ον το οποίο είναι μόνο ο εαυτός του και τίποτα άλλο: Esse in se· είναι αυτό και τίποτα άλλο, Ον καθ’ αυτό: Esse ipsum. Το ονόμασαν και Θεό (deus) – έχει πολλά ονόματα, και πολλαχώς λέγεται το ον, γράφει ο Αριστοτέλης (Μετά τα φυσικά, Γ’ 1005a).
ΑΥΤΟ το Ον είναι ένα ή ένας. Δεν μπορεί να είναι δύο, με το δύο υπάρχει σχέση, άρα εξάρτηση. Άλλωστε, όσοι και να είναι οι ισχυροί (πολυθεϊσμός) , πάντα υπάρχει ένας ισχυρότερος, ισχυρότατος (μονοθεϊσμός). Το Ένα, ή ο Ένας, δεν σχετίζεται και δεν εξαρτάται από κάτι άλλο ή κάποιον άλλον, είναι Απόλυτο Όν, Ens Absolutum. Αφού λοιπόν δεν σχετίζεται και δεν εξαρτάται, σημαίνει ότι δεν έχει όρια, είναι απολύτως απεριόριστο, Ens illimitissimum, άπειρο, Ens absolute infinitum, Τι είναι όμως, Ένα ή Ένας; Άλλοι λένε Ένα, ο Παρμενίδης, άλλοι λένε Ένας, ο Πλωτίνος. Δεν βρίσκεις άκρη μαζί τους. Ούτε οι ίδιοι ξέρουν. Είπαν και έγραψαν ότι είναι ο Θεός είναι Άγνωστος (Ignotus), Αδιάγνωστος (Incognitus, Incognoscibilis), Αδιερεύνητος (Inscrutabilis), Ανέκφραστος (Infandus), Άφατος (Ineffabilis), Απροσδιόριστος (Indefinitus). Mη σχετιζόμενος και μη εξαρτώμενος, βρίσκεται πέραν του κόσμου τούτου, δεν μπορούμε να το δούμε με τις αισθήσεις μας, είναι Yπερκόσμιος, Deus transmundanus, , είναι Θεός Απόκρυφος, Deus absconditus, Deus occultus.
ΜΕ αυτούς τους τρόπους, υπάρχουν κι άλλοι, θα τους εξετάσουμε στο μέλλον, οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι διατύπωσαν την επιθυμία τους και τις σκέψεις τους να γίνουν πανίσχυροι, να καταργήσουν τις σχέσεις και την εξάρτηση από τη φύση και την κοινωνία. Αναρωτήθηκαν: θα μπορέσουμε μια μέρα να γίνουμε Θεοί, πανίσχυροι, να καταργήσουμε τις σχέσεις και την εξάρτηση από τη φύση και την κοινωνία; Με ποιον, με ποιους τρόπους θα το κάνουμε αυτό; Κάποιοι υποστήριξαν ότι δεν θα μπορέσουμε να γίνουμε θεοί. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να εκπληρώσουμε φαντασιακά, να ταυτιστούμε με τα πλάσματα της φαντασίας μας (Ιλιάδα, η θρησκεία του Κυρίου), ψυχικά (θέωσις, η ταύτιση με τον Θεό, μυστικισμός) ή διανοητικά (ο θεός είναι νόησις νοήσεως, Αριστοτέλης – ο Θεός είναι το Απόλυτο Πνεύμα, Χέγκελ). Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι: να πούμε ότι, αφού το Εγώ τα επιθυμεί και τα σκέφτεται όλα, μόνο το Εγώ υπάρχει, άρα Εγώ και ο Θεός ταυτίζονται, άρα εγώ είμαι ο Θεός – αυτός είναι ο ιδεαλιστικός μονισμός (Φίχτε, Σέλιγκ, Χέγκελ). Ο Σπινόζα έγραψε ότι το σύνολο των σχέσεων και των εξαρτήσεων είναι ο Θεός!
Ο Πλάτων διατύπωσε με τον δικό του τρόπο την επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία και υπέδειξε ένα τρόπο εκπλήρωσής της: τη γνώση.Η πραγματικότητα είναι ελαττωματική, υπάρχει όμως μια άλλη που δεν είναι ελαττωματική, είναι η πραγματική πραγματικότητα, είναι το Αγαθόν, η ισχύς δηλαδή και η επιθυμία αύξησης της ισχύος, όπως καθαρά και ξάστερα γράφει στην Πολιτείαν του. Αυτή την πραγματικότητα μπορούμε να τη γνωρίσουμε και άρα να την πραγματοποιήσουμε – αυτός που θα το κάνει είναι ο δημιουργός, γράφει στον Τίμαιον – να σας υπενθυμίσω ότι ο αρχαίος Έλληνας δημιουργός ήταν ο μεταλλοτεχνίτης και ο αγγειοπλάστης, ο τεχνικός δηλαδή. Η επιστήμη και η τεχνική, η τεχνολογία, θα κατασκευάσει τη ζωή και τη φύση – μόνο που η φύση, ο άνθρωπος και η κοινωνία που κατασκευάζει ο δημιουργός, ο επιστήμονας του Πλάτωνα στον Τίμαιον είναι ένα πλέγμα σχέσεων και εξαρτήσεων!
ΤΩΡΑ όμως, φίλοι και φίλες, επιτέλους, φιλόσοφοι και επιστήμονες μιλάνε με λόγια καθαρά και ξάστερα: ναι, θέλουμε και προσπαθούμε να καταργήσουμε την εξάρτηση από τη φύση και την κοινωνία: θέλουμε και προσπαθούμε να γίνουμε αθάνατοι και να είμαστε αιώνια νέοι, να μην αρρωσταίνουμε και να μην πονάμε: είτε εντοπίζοντας τον θάνατο μέσα στο σώμα και εκτελώντας τον με συνοπτικές διαδικασίες (υπερανθρωπισμός, σωματική και ψυχοδιανοητική βελτίωση του ανθρώπου) είτε μετατρέποντας την ύπαρξή μας σε ψηφιακή πραγματικότητα (μετανθρωπισμός, ψηφιακή αθανασία).
ΚΑΠΟΙΟΙ όμως μας υπενθυμίζουν και λένε ότι έχουν γίνει πλέον σαφέστατες οι συνέπειες της απόπειρας εκπλήρωσης της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία: αν βρισκόμαστε στο χείλος της καταστροφής κι αν αντιμετωπίζουμε τόσα πολλά και δισεπίλυτα παγκόσμια και ιδιαιτέρως οξυμένα προβλήματα, όλα αυτά οφείλονται στη λατρεία της επιθυμίας αύξησης της ισχύος έναντι της φύσης. Το μέλλον μας θα εξαρτηθεί από την έκβαση της σύγκρουσης μεταξύ των δύο ασυμβίβαστων αντιπάλων πολιτισμικών παραδόσεων: της αποδοχής της εξάρτησης από τη φύση και τη κοινωνία και της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης. Η φωνή τους θα ακούγεται όλο και πιο δυνατά – με μία από αυτές θα ασχοληθούμε μετά από λίγες μέρες – του Χανς Γιόνας: θα φροντίσουμε τη φύση και την κοινωνία όπως οι γονείς τα παιδιά (αρχή της ευθύνης). Δεν έχουμε ανάγκη την ελπίδα (Ερνστ Μπλοχ), την φροντίδα και τη μέριμνα έχουμε ανάγκη. Οι ενστάσεις μου για αυτά που γράφει είναι πολλές, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα τον ακούσουμε και δεν θα τον διαβάσουμε με προσοχή!
Σχολιάστε ελεύθερα!