my foot! (το μάτι μου!)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΗΜΕΡΑ θα καταπιαστούμε με το εξής ερώτημα: τι κάνουν οι αντίπαλες ομάδες, οπαδοί ποδοσφαιρικών ομάδων, όταν συναντιούνται για να βιαιοπραγήσουν, για να ασκήσουν φυσική βία, για να ανταλλάξουν χτυπήματα με τα χέρια και με ξύλα, συνάντηση που καταλήγει σε μαχαιρώματα, τραυματισμούς και συχνά σε φόνο; Απαντώ ευθέως και εκθέτω τα επιχειρήματά μου: π α ί ζ ο υ ν. Παίζουν ξύλο, παίζουν γροθιές, παίζουν μπουνιές. Πώς όμως είναι δυνατόν η άσκηση φυσικής βίας να είναι παιχνίδι; Υπάρχουν βίαια παιχνίδια; Γιατί υπάρχουν; Το ποδόσφαιρο είναι βίαιο παιχνίδι, εγγενώς, φύσει;
ΥΠΑΡΧΟΥΝ κάποιοι οπαδοί και φίλοι του αντρικού ποδοσφαίρου, πολλοί, πάρα πολλοί, όλοι σχεδόν, που πιστεύουν ότι μια μέρα των ημερών η βία θα εξοβελιστεί από το γήπεδο (μεταξύ παικτών), τις κερκίδες (μεταξύ θεατών) και από τους εκτός γηπέδου χώρους (μεταξύ αντιπάλων οπαδών αντρικών ποδοσφαιρικών ομάδων). Τον εξοβελισμό της αντρικής ποδοσφαιρικής βίας τον περιμένουν εδώ και πολλές δεκαετίες αλλά αυτή επιμένει, δε λέει να εξαφανιστεί. Διατείνονται ότι είναι ζήτημα παιδείας και οικογενειακής διαπαιδαγώγησης, φανατισμού και παραλογισμού και επικαλούνται κάποιες κοινωνίες, στις οποίες έχει εξαλειφθεί η αντρική ποδοσφαιρική βία. Αυτό που έγινε εκεί, θα γίνει και στις ευρωπαϊκές (και λατινοαμετικάνικες) κοινωνίες, είναι ζήτημα χρόνου. Τα χρόνια και οι δεκαετίες περνούν και η αντρική ποδοσφαιρική βία όχι μόνο διαιωνίζεται αλλά γενικεύεται και οξύνεται. Πέφτει πολύ ξύλο: και στο γήπεδο και τις κερκίδες και εκτός γηπέδου.
ΕΑΝ αυτοί επικαλούνται κάποιες κοινωνίες στις οποίες δεν υπάρχει αντρική ποδοσφαιρική βία, εμείς θα επικαλεστούμε το γυναικείο ποδόσφαιρο, το ποδόσφαιρο 5Χ5, το ποδόσφαιρο που παίζεται από μεικτές ομάδες μαθητών στο προαύλιο των Γυμνασίων και των Λυκείων την ώρα του διαλείμματος, που είναι και το ωραιότερο ποδόσφαιρο που παίζεται σήμερα. Σε αυτές τις μορφές ποδοσφαίρου φαίνεται να μην υπάρχει βία. Οι γυναίκες παίκτριες δεν πλακώνονται στο ξύλο, γυναίκες χούλιγκανς δεν παίζουν ξύλο στις κερκίδες και εκτός γηπέδου, δεν μαχαιρώνουν άλλες γυναίκες, στο ποδόσφαιρο 5Χ5 οι άντρες δεν τσακώνονται κι όταν ξεπεραστεί κάποιο όριο στη χρήση βίας τα βρίσκουν, ενώ οι μαθητές και οι μαθήτριες δεν παίζουν μπουνιές και γροθιές, παίζουν μπάλα μέσα στο γέλιο και τη πλάκα.
ΤΟ αντρικό ποδόσφαιρο, ώς άθλημα και επάγγελμα, παίζεται κυρίως στην Ευρώπη και στη Λατινική Αμερική (Κεντρική και Νότια). Σε αυτές τις δύο ηπείρους βρίσκονται τόσο οι ισχυρότερες επαγγελματικές ανδρικές ομάδες όσο και οι ισχυρότερες εθνικές – αυτές κατακτούν εθνικά πρωταθλήματα και παγκόσμια κύπελλα. Σε αυτές τις περιοχές η αντρική ποδοσφαιρική βία δεν λέει να εκλείψει. Και δεν θα εκλείψει ποτέ – ποτέ! Όσο θα υπάρχει αντρικό ποδόσφαιρο, θα υπάρχουν βία, τραυματισμοί και σκοτωμοί. Γιατί; Διότι το ποδόσφαιρο, αντρικό και γυναικείο, είναι εγγενώς βίαιο παιχνίδι. Όπου υπάρχει βία, εκεί υπάρχει και κλιμάκωση της βίας. Οι γυναίκες, όπως και τα παιδιά και οι έφηβοι μαθητές και μαθήτριες, ασκούν μόνο την επιτρεπτή και κοινωνικά επωφελή βία του παιχνιδιού του ποδοσφαίρου, την περιορίζουν εκεί και δεν την κλιμακώνουν. Γιατί τα καταφέρνουν, γιατί οι άνδρες δεν μπορούν και πολύ συχνά παρεκτρέπονται και κλιμακώνουν τη βία; Γιατί το ποδόσφαιρο είναι εγγενώς βίαιο παιχνίδι; Υπάρχουν βίαια παιχνίδια και αθλήματα;
ΞΕΡΕΤΕ, φίλες και φίλοι, ποιο είναι το δράμα μας, η εντονότερη αμφιθυμία που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη; Κανένας και καμία δεν θέλει τη βία και όλες και όλοι την ασκούμε. Ουδενός εξαιρουμένου, ουδεμιάς εξαιρουμένης. Το βρέφος δαγκώνει το στήθος της μητέρας του, τα νήπια αλληλοδαγκώνονται, τα παιδιά σηκώνουν χέρι και βαράνε με την παραμικρή ευκαιρία. Οι άντρες ασκούν σωματική βία, οι γυναίκες περισσότερο λεκτική και ψυχική. Μια μάνα, πριν πολλές δεκαετίες στην Αθήμα, είπε στον ομοφυλόφιλο γιο της “άντε ρε πουστράκι” κι αυτός πήδηξε από τον πέμπτο και πέθανε, ασφαλώς. Πήγε φυλακή; Ούτε μια μέρα. Γιατί όμως οι γυναίκες ασκούν πολύ λιγότερη φυσική βία, γιατί το 97% των φόνων διαπράττονται από τους άνδρες; Η γυναίκα γεννάει και ανατρέφει παιδιά, είναι “ον προς ζωή’, διατείνεται ο ανθρωπολόγος Πιερ Κλάστρ, ενώ ο άντρας “ον προς θάνατον”. Ο πόλεμος είναι επινόηση των ανδρών, όχι των γυναικών – οι άνδρες πολεμούν, οι γυναίκες ενίοτε συμμετέχουν.
ΜΙΑ σύντομη αναδρομή στην ιστορία του παιχνιδιού και του αθλητισμού αρκεί να μας πληροφορήσει ότι υπήρξαν πολλά βίαια παιχνίδια και πολλά βίαια αθλήματα. Σε όλες τις κοινωνίες; Όχι σε όλες – μόνο στις πολεμικές, ποιμενικής προέλευσης, κοινωνίες. Ενώ σε όλες τις κοινωνίες ασκείται η βία, σε άλλες περιορίζεται και ελέγχεται, σε άλλες, τις πολεμικές, ενθαρρύνεται και θεσμοποιείται. Υπήρξαν παιχνίδια και αθλήματα στα οποία οι τραυματισμοί και οι θάνατοι ήταν αναπόφευκτοι. Τι είναι η πυγμαχία, αρχαιοελληνικής προέλευσης; Δεν είναι μάχη μεταξύ δύο ανδρών; Τι να πούμε για το παγκράτιον, που κατέληγε συχνά σε φόνο; Υπήρχαν πολλά παιχνίδια αναπαράστασης του πολέμου με χρήση βίας – πετροπόλεμοι και στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο. Στη Ρώμη και σε όλα τα ρωμαϊκά αμφιθέατρα η θανάτωση του αντιπάλου ήταν ο σκοπός της ένοπλης μονομαχίας – ήταν άθλημα, παιχνίδι.
ΕΝΑ από τα πολλά βίαια ανδρικά μεσαιωνικά παιχνίδια, και μάλιστα το πιο δημοφιλές, ήταν το αγγλικό μεσαιωνικό ποδόσφαιρο, από το οποίο προήλθε το ποδόσφαιρο της καπιταλιστικής εποχής. Παιζόταν μεταξύ ομάδων εκατοντάδων παικτών, αντίπαλων χωριών ή ενοριών, άρχιζε το πρωί και τελείωνε πριν βραδιάσει, οι παίκτες έφευγαν, πήγαιναν να κάνουν κάποιες δουλειές και επέστρεφαν να συνεχίσουν, τα τέρματα απείχαν μέχρι και πέντε χιλιόμετρα και δεν υπήρχε παιχνίδι που να μην υπήρχαν σοβαροί και πολύ σοβαροί τραυματισμοί. Δέρνονταν, μαχαιρώνονταν, και συχνά, μέσα στην αναμπουμπούλα γίνονταν και φόνοι (ξεκαθάρισμα λογαριασμών) – πολλές φορές ήταν πολύ δύσκολο να εντοπιστεί ο δράστης.
ΤΟ σημερινό ποδόσφαιρο διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στα κολλέγια, όπου μειώθηκε τόσο ο χώρος του παιχνιδιού (το σημερινό γήπεδο έχει τις διαστάσεις του προαυλίου των public schools) όσο και ο αριθμός των παικτών (έντεκα, όσοι και μαθητές ενός κοιτώνα). Ήταν επίσης βίαιο παιχνίδι, πολλά στοιχεία του οποίου επιβιώνουν στο ράγκπι και στο αμερικάνικο φουτμπολ (ποδόσφαιρο). Λίγα χρόνια μετά το 1850 απαγορεύτηκε η κλωτσιά, με αποτέλεσμα να επινοηθεί το soccer, το αγγλικό ποδόσφαιρο. Απαγορεύτηκε αλλά ουδέποτε έπαυσε η χρήση της.
ΤΟ κλώτσημα της μπάλας είναι μία βίαιη ενέργεια. Δεν υπάρχει φιλική κλωτσιά, δεν χαϊδεύουμε με κλωτσιές. Κλωτσάμε τη πόρτα και τη σπάμε για να ξεθυμάνουμε, κλωτσάνε τον σκύλο ή τη γάτα, κλωτσάμε για να χτυπήσουμε άλλον άνθρωπο, για να τον πονέσουμε. Κλωτσάμε τη μπάλα και ασκούμε βία, εκφορτίζοντας με αυτό τον τρόπο επιθετικότητα και άγχος. Καλά κάνουμε; Πολύ καλά. Καλύτερα να χτυπάμε κλωτσώντας τη μπάλα παρά πόρτες, αυτοκίνητα και σκυλιά και γατιά. Είναι ένας αποδεκτός, επιθυμητός τρόπος, ένας παιγνιώδης τρόπος για να διοχετεύσουμε την επιθετικότητά μας. Εν πάση περιπτώσει, το κλώτσημα της μπάλας είναι μια μορφή άσκησης βίας. Αυτή είναι η μία πτυχή της εγγενούς βίας του ποδοσφαίρου.
Η δεύτερη πτυχή είναι και η σοβαρότερη. Η διεκδίκηση της μπάλας δεν μπορεί να γίνει χωρίς χρήση σωματικής βίας – πρόκειται για το τζαρτζάρισμα, για το αποδεκτό σπρώξιμο του σώματος του αντιπάλου με το σώμα μας. Το πόση βία, δύναμη και ένταση θα χρησιμοποιήσουμε για να σπρώξουμε τον άλλον είναι ένα πολύ ακανθώδες, δισεπίλυτο και αμφιλεγόμενο ζήτημα. Πέρα από ένα όριο θεωρείται φάουλ, λάθος, και ο διαιτητής είναι αυτός που θα κρίνει εάν έχει ξεπεραστεί το όριο ή όχι. Ο δράστης πρέπει να τιμωρηθεί με αφαίρεση της κατοχής της μπάλας.
ΤΟ κλώτσημα της μπάλας και το σπρώξιμο του αντιπάλου με το σώμα είναι βία, ορατή βία. Αλλά, φίλες και φίλοι, υπάρχει και η άορατη βία, η εκτός φάσης βία, που δεν τη βλέπουμε, ούτε ο διαιτητής μπορεί να τη δει – γι αυτό και υπάρχουν άλλοι δύο διαιτητές. Ούτε κι αυτοί μπορούν να την παρατηρήσουν. Δεν μπορούν να δουν αγκωνιές και κλωτσιές, δεν μπορούν να ακούσουν βρισιές και προσβολές – πέφτει πολύ ξύλο μέσα στο γήπεδο, ξύλο και βία παντός είδους που δεν φαίνεται. Ας δούμε τώρα τη βία μεταξύ θεατών στις κερκίδες και μεταξύ οπαδών εκτός σταδίου.
ΣΤΟ μεσαιωνικό ποδόσφαιρο δεν υπήρχαν θεατές, όλοι έπαιζαν – δεν απαγορευόταν σε κανέναν να παίξει. Με την μετεξέλιξη του μεσαιωνικού ποδοσφαίρου σε καπιταλιστικό, η συντριπτική πλειονότητα των παικτών εξορίστηκε στις κερκίδες, έγιναν θεατές. Δεν μπορούσαν να παίξουν, μόνο να βλέπουν. Οι παίκτες έπαιζαν και ασκούσαν την επιτρεπόμενη βία, οι θεατές δεν έπαιζαν και τους απόμεινε μόνο η χρήση της βίας. Ο περιορισμός ης βίας και ο αποκλεισμός των παικτών ήταν ταυτόχρονες εξελίξεις. Ασκούν κατ’ αρχήν λεκτική βία: βρισιές, χλευασμοί, εξευτελισμοί και ταπεινώσεις των παικτών και των οπαδών-θεατών της αντίπαλης ομάδας (γαμιέται η μανούλα/ του/ Βα/μβα/κούλα και χιλιάδες άλλα συνθήματα, έμπλεα σεξισμού, εθνικισμού και ρατσισμού) και των διαιτητών (κατσικογάμη! γιδαρμέχτη! γαμιέσαι πουσταρά! ). Αφού δεν παίζω και δεν ασκώ βία, θα ξεφορτώσω καταφεύγοντας στη λεκτική βία. Η έκταση και η ένταση της λεκτικής βίας που ασκείται από τους θεατές είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο το οποίο περνάει απαρατήρητο, λες και δεν υπάρχει. Οι θεατές, η πλειονότητα, πάνε στο γήπεδο για να βρίσουν, να ξεδώσουν, να ξεφορτώσουν.
ΟΠΟΥ όμως υπάρχει βία, εκεί υπάρχει και το ενδεχόμενο της κλιμάκωσής της. Η λεκτική βία θα μετεξελιχθεί σε σωματική – μπαίνουν στο γήπεδο και χτυπούν παίκτες και διαιτητές, οι κερκίδες γίνονται πεδίο μάχης. Εσείς παίζετε, εμείς δεν παίζουμε· εσείς παίζετε μπάλα, εμείς παίζουμε ξύλο, παίζουμε μπουνιές, παίζουμε γροθιές. Αυτή είναι η πρώτη φάση της κλιμάκωσης. Η δεύτερη εκτυλίσσεται εκτός σταδίου και εμφανίζεται ως μάχη με αυτοσχέδια όπλα (πέτρες, ξύλα, καρέκλες, σιδερόβεργες και μαχαίρια) μεταξύ οπαδών αντίπαλων ομάδων. Ορίζονται από κοινού συναντήσεις σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο μόνο και μόνο για να παίξουν ξύλο και καταλήγουν να παίζουν με τη φωτιά – σοβαροί τραυματισμοί και σκοτωμοί. Οι βίαιες συγκρούσεις διαιωνίζονται, αποκτούν συνέχεια, γίνονται παράδοση, ενώ οι οργανωμένες και προγραμματισμένες φονικές εκδικήσεις μεμονωμένων μελών αντίπαλων οπαδικών ομάδων είναι αδύνατον να αποφευχθούν.
Η αποδεκτή βία που ασκείται μεταξύ των παικτών μέσα στο γήπεδο κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και η βία που ασκείται μεταξύ οπαδών που δεν παίζουν στις κερκίδες και εκτός γηπέδου είναι δύο πλευρές του ίδιου φαινομένου: του εγγενώς βίαιου ποδοσφαίρου. Και όπου υπάρχει άσκηση βίας, εκεί η σύνδεσή της με την πολιτική είναι αναπόφευκτη. Όποιος πολιτικός προσανατολισμός επιλέγει την άσκηση βίας ως μέσου διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου, δεν θα αργήσει να υιοθετήσει και την από τους θεατές και οπαδούς ασκούμενη βία. Δεν μας παραξενεύει λοιπόν η ύπαρξη φασιστικών οπαδικών ομάδων. Είναι η λογική κατάληξη της κλιμάκωσης της ποδοσφαιρικής βίας.
Σχολιάστε ελεύθερα!