φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η κατασκευή και η ρίψη της ατομικής βόμβας ήταν η εκπλήρωση επιθυμίας που έχει διατυπωθεί έμμεσα στην Ιλιάδα, στη Βίβλο των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή, του ήρωα Κυρίου. Μετά από τρεις χιλιάδες χρόνια τα κατάφερε. Υπήρξαν τρεις σταθμοί της διαδικασίας κατασκευής της ατομικής βόμβας: η επινόηση των πυροβόλων (1300 μ. Χ., όταν ο Ντάντε άρχισε να γράφει τη Θεία Κωμωδία, όταν τελείωνε μια εποχή – φεουδαρχία – και άρχιζε μια άλλη – ο εμπορικός καπιταλισμός), η βιομηχανική επανάσταση (τέλη 18ου αιώνα) και η επανάσταση στη Φυσική (τέλη 19ου-αρχές 20ού). Η κατασκευή της ατομικής βόμβας υπήρξε ένα κομβικό χρονικό γεγονός, ένα από τα μεγαλύτερα του δυτικού πολιτισμού και της παγκόσμιας ιστορίας: εισροή γνώσεων και κοινωνικών σχέσεων, επεξεργασία, εκροή γεγονότων και σχέσεων. Πώς όμως και γιατί, από ποιους διατυπώθηκε η επιθυμία κατασκευής ενός βλήματος που θα είναι όσο γίνεται περισότερο εξοντωτικό και καταστροφικό; Ποιες ήταν οι συνέπειες (κοινωνικές, στρατιωτικές και πολιτικές) της εκπλήρωσης αυτής της επιθυμίας; Με αυτά τα ζητήματα θα καταπιαστούμε σήμερα, 78 χρόνια μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι (6 και 9 Αυγούστου 1945) .
ΤΙΣ απαντήσεις στο πρώτο ερώτημα μας τις δίνει η Ιλιάδα, η οποία περιγράφει μεν τις μάχες έξω από την Τροία, και μάλιστα πάντα πολύ κοντά στο στρατόπεδο των εισβολέων Αχαιών και όχι έξω από τα τείχη κατά τη διάρκεια πολιορκίας, στην πραγματικότητα όμως απηχεί τις λεηλασίες, εξοντώσεις και καταστροφές των αγροτικών κοινοτήτων των μικρασιατικών ακτών από τους Αιολείς και Ίωνες του πρώτου αποικισμού, γύρω στο 1000 π.Χ. Η Ιλιάδα εξυμνεί το αγχέμαχο δόρυ και περιφρονεί το τόξο, το όπλο των αγροτικών κοινοτήτων των κοινωνιών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής (και της Αιγύπτου), εξυμνεί δηλαδή τη μάχη εκ του συστάδην, τον φόνο από κοντά, και περιφρονεί τη μάχη και τον φόνο από μακριά. Γιατί όμως ο ήρωας περιφρονεί το τόξο και χρησιμοποιεί το δόρυ και το ξίφος;
ΤΟ αγχέμαχο δόρυ έχει τρία πλεονεκτήματα σε σύγκριση με το τόξο: επαναληπικότητα, ευστοχία και φονικότητα. Με ένα ξίφος στο χέρι ο ήρωας μπορεί να σκοτώνει όλη τη μέρα, να μην αστοχεί ποτέ και το πλήγμα να είναι πάντα αποτελεσματικό. Το τόξο έχει μεν επαναληπτικότητα αλλά το μεγάλο βεληνεκές του (γύρω στα 120 μέτρα, με μέγιστη αποτελεσματικότητα στα 60), υστερεί όμως ως προς την ευστοχία και τη φονικότητα. Με άλλα λόγια, η φονική, εξοντωτική παραγωγικότητα του δόρατος είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν του τόξου. Φονική, εξοντωτική παραγωγικότητα – αυτή είναι η έννοια κλειδί για να κατανοήσουμε τις απαρχές της επιθυμίας ενός βλήματος με μεγάλη φονικότητα.
ΤΟ δόρυ όμως έχει ένα πολύ μεγάλο, αξεπέραστο μειονέκτημα: πας για μαλλί και φεύγεις κουρεμένος. Η εγγύτητα, απαραίτητη για την μεγάλη φονική παραγωγικότητα, σε εκθέτει σε θανάσιμο κίνδυνο – αντί να σκοτώσεις, σε σκοτώνουν. Για να θεραπεύσει αυτό το μειονέκτημα, ο ήρωας καλύπτει το σώμα του με αμυντικό εξοπλισμό ( από δέρμα, ξύλο και μέταλλα, χαλκό), το βάρος των οποίων τον καθιστά δυσκίνητο, άρα περιορίζει τη φονική παραγωγικότητα.
Ο ήρωας της Ιλιάδας χρησιμοποιεί το δόρυ και ως όπλο που εκσφενδονίζεται. Βάλλει , ρίχνει το δόρυ. Στην περίπτωση αυτή, το δόρυ που βάλλεται χάνει όλη τη φονική παραγωγικότητα του αγχέμαχου δόρατος: το βεληνεκές του είναι μικρό (δεν ξεπερνάει τα 20 μέτρα), είναι βραδύ, κατά συνέπεια ο εχθρός μπορεί να το αποφύγει, παραμερίζοντας ή σκύβοντας – η Ιλιάδα είναι φλύαρη για τέτοιες λεπτομέρειες. Οι περισσότερες βολές στην Ιλιάδα αστοχούν! Πώς θα μπορούσε ο ήρωας, ο ποιμένας πολεμιστής, να εξαλείψει τα πολλά μειονεκτήματα του αγχέμαχου δόρατος (το ενδεχόμενο του θανάτου) και του βαλλόμενου δόρατος (μικρό βεληνεκές, βραδύτητα, αστοχία) διατηρώντας όμως το πλεονέκτημα της επαναληπτικότητας, της ευστοχίας και της φονικής παραγωγικότητας; Δε μπορούσε – κατά κανένα τρόπο! Εάν υπήρχε ένας τρόπος, αυτός ήταν η φαντασία. Να επινοήσει και να επιθυμήσει ένα όπλο με όλα αυτά τα πλεονεκτήματα. Θα ήθελε να κατέχει ένα τέτοιο όπλο, μόνο που δεν μπορούσε. Ποιο ήταν το όπλο, το βλήμα που επινόησε – οι αοιδοί δηλαδή; Ο κεραυνός του Δία.
ΤΟ δόρυ και το ξίφος είναι φονικά όπλα, μικρής όμως φονικής παραγωγικότητας. Η καταστροφική τους ικανότητα είναι ανύπαρκτη. Ποιο είναι το καταστροφικό όπλο των ηρώων στην Ιλιάδα; Η φωτιά. Όταν επέδραμαν σε μια αγροτική κοινότητα, φλυαρεί η Ιλιάδα, άρπαζαν ότι μπορούσαν να μεταφέρουν μαζί τους, άψυχα και έμψυχα (ζώα και νεαρές γυναίκες), εξοντώναν όλον τον υπόλοιπο πληθυσμό και την έκαιγαν, την κατέστρεφαν ολοσχερώς. Ο πυρσός είναι όπλο, ας μην το ξεχνάμε, είναι το μέσο με το οποίο έκαιγαν τα χωριά και τα ωραία χωριά, ωραία καίγονται. Ο πυρσός είναι σύμβολο της καταστροφικής ισχύος. Μας διαφεύγει αυτή η λειτουργία του – δεν είναι το μόνο άλλωστε. Πολύ συχνά ο ήρωας παρομοιάζεται με ακαταμάχητη φωτιά που κατακαίει με σφοδρότητα, ταχύτητα και αποτελεσματικότητα το δάσος. Ο κεραυνός ως όπλο είναι συνδυσμός εξόντωσης και καταστροφής με φωτιά, και σκοτώνει και καταστρέφει – είναι το ιδανικό, το τέλειο όπλο. Ένα τέτοιο όπλο θα ήθελε να έχει ο ήρωας της Ιλιάδας, ο δυτικός πολεμιστής μέχρι το 1300 μ. Χ.
ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ότι η πυρίτιδα (φωτιά!) εφευρέθηκε από καλόγερο σε μοναστήρι και ότι οι πρώτοι κατασκευαστές πυροβόλων κανονιών ήταν οι κατασκευαστές μεγάλων ορειχάλκινων (μπρούντζινων) καμπανών των καθεδρικών ναών. Τα πρώτα πυροβόλα κανόνια ήταν ορειχάλκινα και έμοιαζαν με πλαγιασμένα μεγάλα βάζα – οι Γάλλοι τα έλεγαν “βάζα της φωτιάς”. Η έκρηξη της πυρίτιδας έκανε πολύ μεγάλο κρότο και παρήγαγε πολύ καπνό – ο Αριόστο στον “Μαινόμενο Ορλάνδο”, γύρω στα 1500, αν θυμάμαι καλά, περιγράφει τη λειτουργία τους και τις βολές τους ως κεραυνούς. Λίγο νωρίτερα, ο Νικολό Μακιαβέλι τα περιφρονεί – εκφράζοντας με αυτό το τρόπο έλλειψη οξυδέρκειας και διορατικότητας. Γνωρίζουμε τον λόγο: όπως και ο κεραυνός, το πυροβόλο κανόνι είναι όπλο καταστροφής περισσότερο (τειχών των μεσαιωνικών πόλεων) παρά εξόντωσης. Όταν όμως αυξήθηκε το βελενεκές τους και βελτιώθηκε η ευστοχία τους, δεν άργησε, και άρχισε και ο βομβαρδισμός στρατοπέδων, λιμανιών, κατοικιών και δημοσίων χώρων των πόλεων, τότε κατέστη σαφέστατη και η η εξοντωτική τους παραγωγικότητα. Παρ΄όλα αυτά και η καταστροφική τους και η εξοντωτική τους αποτελεσματικότητα ήταν περιορισμένη. Η επιθυμία εκπληρώθηκε εν μέρει και η εκπλήρωση αυτή συνέβαλε στην ανανέωσή της και την επαναδιατύπωσή τους: μπορούμε με ένα και μόνο βλήμα να καταστρέψουμε μια μεγάλη πόλη και να εξοντώσουμε όλους τους κατοίκους της;
ΝΑΙ, η δυτική κυριαρχία, ο ορθός λόγος τα κατάφερε – η επιθυμία απεριόριστης, ή έστω τεράστιας, αύξησης της ισχύος, εκπληρώθηκε στις 6 και 9 Αυγούστου 1945: με δύο βλήματα κατέστρεψε δύο πόλεις και εξόντωσε εκατοντάδες χιλιάδες ανυποψίαστων ανθρώπων – μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Από τότε κατασκεύασε ατομικές βόμβες ακόμα μεγαλύτερης καταστροφικότητας και εξοντωτικότητας. Και κάποια στιγμή σταμάτησε. Δεν έχει νόημα. Ποια ήταν όμως η σημαντικότερη συνέπεια της εκπλήρωσης της επιθυμίας;
ΤΟ τέλος του πολέμου μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών της Δύσης. Από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα μέχρι το 1945 η Ευρώπη ήταν η περιοχή του πλανήτη στην οποία είχαν διεξαχθεί οι περισσότεροι, οι καταστροφικότεροι και οι εξοντωτικότεροι πόλεμοι. Κανένα άλλο μέρος της Γης δεν ήταν για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ένα απέραντο πεδίο μαχών. Μόνο στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα έγιναν οι δύο φονικότεροι πόλεμοι της παγκόσμιας ιστορίας – τους χαρακτηρίζουμε ως παγκόσμιους αλλά στην πραγματικότητα ήταν ευρωπαϊκοί – οι αντίπαλοι ήταν ευρωπαϊκά κράτη και τα πεδία των μαχών ήταν όλη η έκταση της Ευρώπης. Υπήρξαν βέβαια μεγάλα χρονικά διαστήματα ειρήνης, ήταν όμως περίοδοι προετοιμασίας πολέμου, όπως ο 19ος αιώνας. Τότε όμως τα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπη έστρεψαν την αρπακτικότητα, τη φονικότητα και την καταστροφικότητα εκτός Ευρώπης και κατέκτησαν όλον σχεδόν τον πλανήτη (αποικιοκρατία), χωρίς να πάψουν να πολεμούν και μεταξύ τους στα πιο απόμακρα μέρη του κόσμου. Μέχρι που ήρθε ο χρόνος και ξανάγινε η Ευρώπη ένα αχανές πεδίο μάχης.
ΑΠΟ το 1945 έχουν περάσει 78 χρόνια και πόλεμος μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών δεν έχει γίνει, ούτε στην Ευρώπη ούτε εκτός αυτής. Δεν είμαι βέβαιος αλλά μια τόσο μεγάλη περίοδος ειρήνης δεν έχει υπάρξει ποτέ στο παρελθόν. Τι προβλέπεται για το μέλλον; Θα ξαναγίνει πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας, μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας. Θα ξαναπάρουν τα όπλα οι Γάλλοι, οι Γερμανοί και οι Άγγλοι και θα αρχίσουν να αλληλοσφάζονται και πάλι; Δε νομίζω. Πόλεμος μεταξύ αυτών, και άλλων, κρατών δεν θα ξαναγίνει. Αυτή βέβαια είναι μια πολύ θετική, πολύ ευχάριστη εξέλιξη. Δεν θα ξανακλάψουν μάνες και σύζυγοι και κόρες τους γιούς τους, τους άντρες του, τους πατεράδες τους. Η στρατιωτική θητεία έχει καταργηθεί και η διατήρηση του επαγγελματικού στρατού αποσκοπεί στην καταστολή κοινωνικών αναταραχών και πολεμικών επιχειρήσεων πειθάρχησης ανυπάκουων κρατών και κοινωνιών της Αφρικής, της Ασίας και της Αμερικής. Η ευχάριστη αυτή εξέλιξη ήταν συνέπεια της κατοχής πυρηνικών όπλων από τη Γαλλία και την Αγγλία – θα πρέπει βέβαια να συμπεριλάβουμε και τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν στις αμερικάνικες βάσεις που έχουν εγκατασταθεί σε όλες σχεδόν της χώρες της Ευρώπης και που δυνάμει μπορεί να χρησιμοποιηθούν. \
Η επιθυμία της κατασκευής βλήματος με την μεγαλύτερη δυνατή καταστροφική και εξοντωτική παραγωγικότητα, έφερε το τέλος του πολέμου – η επιθυμία αύξησης της ισχύος υπέσκαψε και ακύρωσε την διαθέσιμη ισχύ – έκανε τον πόλεμο απαγορευτικό! Παραμένει βέβαια το ερώτημα, εάν τα πυρηνικά όπλα χρησιμοποιηθούν από τη συμμαχία των καπιταλιστικών κρατών (ΝΑΤΟ), ασυμφιλίωτων μέχρι πρότινος εχθρών, εναντίον άλλου κράτους, κρατών ή συμμαχίας. Η γνώμη μου είναι ότι πυρηνικά όπλα δεν θα χρησιμοποιηθούν, never more, που λέει και ο Πόε, και εύχομαι και νομίζω κι εσείς εύχεστε να μην διαψευστώ. Εκείνο που με ανησυχεί είναι ότι η ευχή είναι ένδειξη αδυναμίας και αβεβαιότητας.
Σχολιάστε ελεύθερα!