φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΑΠΟ όλα τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που έχουν διασωθεί, αυτά που μας δυσκολεύουν μακράν πιο πολύ είναι οι κωμωδίες του Αριστοφάνη. Εάν μεταφράσουμε πιστά (φιλολογική μετάφραση), ο αναγνώστης ή ο θεατής δεν θα καταλάβει απολύτως τίποτα. Για δύο λόγους. Πρώτον, αγνοούμε πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής των αρχαίων Αθηναίων, των ανδρών και πολύ περισσότερο των γυναικών. Δεύτερον, και σημαντικότερο: η αττική κωμωδία είναι ένα σύμπαν υπαινιγμών, λογοπαιγνίων, υπονοουμένων, μεταφορών και παρομοιώσεων, περιορίζομαι σε αυτά, που άλλοτε μπορούμε κι άλλοτε δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε, άρα και να το εκφράσουμε. Εάν αποκλείσουμε τη φιλολογική μετάφραση, δεν μπορούμε να κάνουμε κι αλλιώς, τότε υπάρχει μόνο μία άλλη επιλογή: η ερμηνεία και η διασκευή, λιγότερο ή περισσότερο ελεύθερες, με άλλα λόγια θα πρέπει να καταφύγουμε στον αναχρονισμό. Έτσι, κατά κάποιο τρόπο, ξαναγράφουμε την κωμωδία. Πόσο τολμηροί όμως θα είμαστε ως προς τη χρήση του αναχρονισμού; Αυτό είναι το κομβικό ερώτημα σχετικά με την αντιμετώπιση των δυσκολιών της μετάφρασης των κωμωδιών του Αριστοφάνη. Η δική μου θέση είναι η εξής: τόλμη χωρίς όρια! Μόνο εάν είμαστε πιο αθυρόστομοι και βωμολόχοι από τον Αριστοφάνη, θα μπορέσουμε να πιάσουμε το πνεύμα αυτού του πολύ μεγάλου συγγραφέα, αυτού του έξοχου καλλιτέχνη. Είναι τόσο μεγάλος που κάνει ό,τι θέλει – θα τον κατανοήσουμε μόνο εάν κι εμείς κάνουμε ό,τι θέλουμε!
ΘΑ εκθέσω σήμερα δύο (μόνο) από τις καίριες μεταφραστικές επιλογές που έχω κάνει στους στίχους που διαβάσατε χτες για να κατανοήσετε τόσο τις ανυπέρβλητες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μεταφραστής όσο και την μεταφραστική στρατηγική που προκρίνω, με άλλα λόγια την μεταφραστική ιδεολογία μου.