φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η απάντηση είναι απλή: φοβάται μην δολοφονηθεί (λιντσαριστεί, εκτελεστεί). Δεν υπήρξε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει πολιτικός ηγέτης (τύραννος, βασιλιάς, αυτοκράτορας, μονάρχης, πρωθυπουργός, λαϊκός ηγέτης) που να μην διακατέχεται από αυτόν τον φόβο. Εγείρεται βέβαια το ερώτημα, γιατί να θέλει κάποιος να γίνει ηγέτης, αφού γνωρίζει (κι αν δεν γνωρίζει, θα το μάθει, θα το νιώσει πολύ γρήγορα) ότι θα ζήσει με αυτόν τον φόβο; Κι άλλα ερωτήματα εγείρονται: πώς διαχειρίζονται αυτόν τον φόβο, πώς τον αντιμετωπίζουν; Τι κάνουν για να αποτρέψουν τον κίνδυνο της δολοφονίας;
ΟΛΟΙ οι πολιτικοί ηγέτες, ανεξαρτήτως του πολιτικού καθεστώτος, γνωρίζουν την αμφιθυμία του πλήθους των υποτελών για το πρόσωπό τους, δεν έχουν καμιά αμφιβολία για τη συνύπαρξη αντίθετων συναισθημάτων: το πλήθος τους θαυμάζει και τους φθονεί, τους εξυμνεί και τους εξυβρίζει, τους αγαπά και τους μισεί, τους εξυψώνει και τους καταβαραθρώνει, τους λατρεύει και τους δολοφονεί. Αυτή την αμφιθυμία βιώνουν και οι πολιτικοί ηγέτες: ηδονή και φόβος. Πώς να ερμηνεύσουμε την αμφιθυμία του πλήθους; Ο πολιτικός ηγέτης είναι ταυτόχρονα ισχυρός και ανίσχυρος – είναι ισχυρός ηγέτης που διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει θύμα. Εάν ο ηγέτης αποτύχει, η δυσαρέσκεια των υποτελών θα εκτονωθεί με τη θυσία του, πραγματική ή συμβολική.
Ο κατάλογος των πολιτικών ηγετών που έχουν φυλακιστεί, δολοφονηθεί, λιντσαριστεί και εκτελεστεί είναι πολύ μεγάλος. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται κι ένας όχι μικρός αριθμός δημοκρατικών, εκλεγμένων ηγετών (Αβραάμ Λίνκολν, Όλαφ Πάλμε). Το ίδιο μεγάλος είναι και ο αριθμός των αποτυχημένων αποπειρών δολοφονίας. Πριν δούμε πώς διαχειρίζονται τον φόβο και πώς αποτρέπουν την απειλή της δολοφονίας, ας δούμε την ηδονή που αντισταθμίζει τον φόβο.
Ο πολιτικός ηγέτης είναι ένα ισχυρό πρόσωπο, είναι ένας επίγειος θεός. Η φράση ελέω Θεού γίνεται κατανοητή, εάν αντικαταστήσουμε τη λέξη Θεού με την ακριβώς ταυτόσημής της: ελέω ισχύος. Δεν μπορεί να υπάρξει ηγέτης χωρίς υποκείμενη ισχύ, η οποία βέβαια δεν είναι άλλη από τη δυνατότητα άσκησης βίας ώστε να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του ηγέτη – ή της κοινωνικής τάξης που εκφράζει. Στην περίπτωση που η πηγή της ισχύος του είναι η αγάπη του λαού, ο σώφρων ηγέτης γνωρίζει ότι η αγάπη μπορεί να μεταστραφεί σε μίσος και οργή, κι όλα αυτά είναι βία, την οποία φοβάται και ο ίδιος ο Θεός (οργή λαού, φόβος Θεού). Η ισχύς, τόσο η δυνατότητα απόσπασης της υπακοής και της αφοσίωσης μέσω της πειθούς, της εξαπάτησης δηλαδή, όσο και η δυνατότητα καθυπόταξης μέσω της άσκησης βίας, εξασφαλίζει ευχαρίστηση, απόλαυση και ηδονή.
Η διαταγή, έκφραση της ισχύος, εξασφαλίζει επίσης ηδονή. Στις αντιπροσωπευτικές, κοινοβουλευτικές δημοκρατίες η διαταγή αντιστρέφεται και ο ηγέτης ζητά από τους ψηφοφόρους του να τον διατάξουν και μάλιστα με σφοδρότητα: ζητώ ισχυρή εντολή. Εάν αποκωδικοποιήσουμε αυτή τη φράση, θα έχουμε την εξής πρόταση: διατάξτε με να σας διατάξω. Έτσι, η ψήφος γίνεται διαταγή και ο παθητικός ψηφοφόρος αισθάνεται ότι είναι ισχυρός. Μια άλλη πηγή ηδονής είναι η δημόσια ομιλία προς το πλήθος. Φαντάζεστε την ηδονή του Χίτλερ όταν μιλούσε σε παραληρούντα πλήθη; Η ηδονή είναι ίδια, είτε είσαι ο Χίτλερ είτε είσαι ο Λένιν είτε είσαι ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η διάρκεια των ομιλιών του Φιντέλ Κάστρο έφτανε τις οχτώ ώρες! Ο ηγέτης που μιλά στο πλήθος ενεργεί, το πλήθος που ακούει παθητικά πάσχει – η αντίθεση μεταξύ ενεργητικότητας και παθητικότητας είναι σαφής. Πρόκειται για μια καθαρή σαδομαζοχιστική σχέση. Εάν είναι έτσι, τότε δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξουμε ότι όλοι οι ηγέτες είναι σαδιστές και το πλήθος μια μαζοχιστική κοινωνική οντότητα. Και εάν ο όχλος είναι ένα ανθρώπινο κοπάδι, ο ηγέτης είναι το αντίστοιχο του βοσκού. Γνωρίζετε ότι οι βοσκοί δίνουν ανθρώπινα ονόματα στις κατσίκες τους και τα πρόβατά τους και τους μιλούν λες και είναι άνθρωποι – έχω ακούσει γιδοβοσκό να βρίζει κατσίκα ως εξής: Θα σε γαμήσω Βαγγελίτσα, πού πας; Κάτι ήξερε ο Πλάτων που όριζε την πολιτική ως ανθρωποβοσκητική (Ανθρωπονομική).
ΑΣ έρθουμε τώρα στο θέμα μας. Θα ήθελα όμως πρώτα να σας ρωτήσω: φίλες και φίλοι, θα θέλατε να ήσασταν ή να γίνετε ηγέτες; Υποψιάζομαι ότι δεν θα θέλατε; Γιατί; Γιατί, συνειδητά ή ασυνείδητα (το ασυνείδητο γνωρίζει πολλά, κάποια από αυτά φτάνουν και στο συνειδητό, να και πολλά χάνονται στο δρόμο) γνωρίζετε ότι η ηγεσία είναι σκέτη ταλαιπωρία και θα προτιμήσετε να απεμπολήσετε τις ηδονές παρά να βιώσετε και τον φόβο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο αριθμός των ηγετών ή αυτών που θέλουν να γίνουν ηγέτες είναι πολύ μικρός. Βέβαια και ο υπουργός είναι ηγέτης και ο δήμαρχος και ο πρόεδρος της κοινότητας κι αυτός ή αυτή που μιλάει σε παρέα και τα σώζει, δεν λέει να σταματήσει. Πολλοί και πολλές στην καθημερινή ζωή προβάλλουν αξιώσεις ηγεσίας αλλά ζουν μεταξύ μας, μπορούμε να τους ακούσουμε με προσοχή αλλά και να τους βρίσουμε και να τους χλευάσουμε – ή να τους αποφύγουμε και να τους αποπέμψουμε. Οι πολιτικοί ηγέτες όμως δεν ζουν μεταξύ μας. Ή μήπως ζουν; Μήπως υποκρίνονται πως ζουν μεταξύ μας;
Ο πρώτος τρόπος, ο αρχαιότερος, να αντιμετωπίσει ο ηγέτης τον φόβο, την απειλή του φόνου, είναι να ζει απομονωμένος, μακριά από τους υποτελείς του. Δεν κάνει τίποτα άλλο από το να μιμείται τον Θεό, ο οποίος διαμένει τόσο μακριά και ψηλά που κανείς δεν μπορεί να τον πλησιάσει και να τον δει. Η εικόνα του Θεού, του Δία που ζει στην κορυφή του Ολύμπου και του Γιαχβέ που ζει ψηλά στον ουρανό, προέρχεται από τον απόμακρο ηγέτη που ζει στον απομακρυσμένο και ψηλό πύργο (φρούριο). Ο απόμακρος όμως ηγέτης παύει να είναι ηγέτης αφού δεν μπορεί να διατάξει ή να πείσει ο ίδιος τους υποτελείς του, τους πιστούς του. Θα το κάνει μέσω των αγγέλων, των μεταφορέων της διαταγής του, των υπουργών του. Η ηγεσία του δεν είναι άμεση αλλά έμμεση. Η ισχύς του έχει περισταλεί, έχει συρρικνωθεί, έχει περιοριστεί. Ο ηγέτης αυτός, πολύ φοβισμένος και τρομοκρατημένος, είναι ένας αδύναμος ηγέτης. Σε πολλές περιπτώσεις, η απομόνωση και η απόσταση δεν απέβησαν σωτήριες επιλογές. Ο φόβος τους είναι δελέαρ για άλλους επίδοξους ηγέτες που δεν θα δυσκολευτούν να βρουν τρόπους να τον ξεκάνουν.
Ο αμέσως επόμενος τρόπος είναι να πλησιάσεις τους υποτελείς προστατευόμενος από ένοπλους άνδρες. Στην αρχαία Ελλάδα οι τύραννοι συνοδεύονταν από τους δορυφόρους, ενώ στη Ρώμη οι ύπατοι δεν ξεμυτούσαν από το σπίτι τους χωρίς τη συνοδεία των ραβδούχων (Fascia είναι η δέσμη των ραβδιών που ήταν δεμένα σε τσεκούρι, εξ ου και η λέξη φασισμός). Οι ένοπλοι άνδρες ήταν σωματοφύλακες, οι φύλακες του σώματος του ηγέτη. Η συνοδεία σωματοφυλάκων έχει γίνει σύμβολο κοινωνικής θέσης (status symbol), ένδειξη πλούτου και ισχύος – όλες οι διασημότητες της πολιτιστικής και αθλητικής βιομηχανίας συνοδεύονται από σωματοφύλακες. Όλοι οι πολιτικοί ηγέτες στην κοινοβουλετική δημοκρατία συνοδεύονται από σωματοφύλακες, η λεγόμενη ασφάλεια του ηγέτη. Οι οποίοι, όπως θα δούμε, δεν φαίνονται – κι αυτό όχι μόνο για λόγους ασφάλειας του προστατευόμενου προσώπου.
Ο αρχαιότερος όμως τρόπος προστασίας είναι η συμβίωση, η συνύπαρξη με τους υποτελείς. Ο καλύτερος τρόπος να προστατευτείς από τους δούλους είναι να τρώς μαζί τους το ίδιο φαγητό, να πολεμάς στην πρώτη γραμμή με τους στρατιώτες σου . Οι δούλοι και οι στρατιώτες θα σε λατρέψουν. Η αγάπη τους είναι η καλύτερη προστασία του ηγέτη. Δεν μπορούμε να πούμε όμως ότι ήταν και πολύ συχνός, ούτε και αποτελεσματικός. Και όπου εφαρμόστηκε, πολύ σύντομα η αύξηση της ισχύος και του πλούτου επέφερε την απόσταση και την ένοπλη προστασία από τους σωματοφύλακες.
ΤΟ ερώτημα όμως που μας απασχολεί είναι: τι κάνουν οι πολιτικοί ηγέτες στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες; Πώς αμύνονται, πώς προστατεύονται; Πώς διασκεδάζουν τον φόβο τους; Έχουν συσσωρεύσει τόση πείρα και γνώση που οι επιλογές τους μας παρακινούν να τους βγάλουμε το καπέλο. Το πρώτο βήμα που έκαναν για να σώσουν το κεφάλι τους είναι να αντικαταστήσουν την κληρονομικότητα με την εκλογή από τον ίδιο τον λαό, με την εναλλαγή των προσώπων και με τη συντόμευση της θητείας. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι (και) μια πολύ αποτελεσματική άμυνα των προσώπων που συντονίζουν την λειτουργία του κράτους. Όπου δεν τους αντικατέστησαν, τους παραμέρισαν – τα εναπομείναντα βασιλικά και μοναρχικά κατάλοιπα στην Ευρώπη είναι πολλά.
ΠΑΡ΄όλα αυτά, η πρακτική της εκλογής, της εναλλαγής και της προσωρινότητας δεν τους απάλλαξε από τον φόβο και τον τρόμο. Μετέρχονται όλων των τρόπων του παρελθόντος. Ζουν μακριά, σε απόσταση. Δεν μπορείς να τους δεις, να τους επισκεφτείς, να τους μιλήσεις. Δεν ξεμυτίζουν έξω χωρίς τη συνοδεία σωματοφυλάκων, χωρίς την προσωπική τους ασφάλεια, την οποία όμως και κρύβουν επιμελώς (οι σωματοφύλακες δεν διακρίνονται, όπως οι δορυφόροι και οι ραβδούχοι). Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι ζουν μεταξύ μας, έρχονται προς τον λαό, πάνε προς τον λαό, συνομιλούν μαζί του, χαιρετούν με χειραψία τους ψηφοφόρους τους, αγκαλιές και φιλιά, πάνε στη λαϊκή, σε γειτονιές, σε σχολεία, σε εργοστάσια, πάνε παντού. Είναι άνθρωποι σαν και εμάς, είναι ο Ανδρέας, ο Κυριάκος μας, ο Κούλης, ο Αλέξης μας.
Σχολιάστε ελεύθερα!