φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΙ θα γινόταν εάν δεν υπήρχε, στη σημερινή ταξική κοινωνία, κρατική αστυνομία και κρατική απονομή της δικαιοσύνης; Θέτω το ερώτημα διότι κάποιοι και κάποιες ζητούν τη διάλυση της κρατικής αστυνομίας, κατά συνέπεια, και της κρατικής απονομής της δικαιοσύνης, ζουν με αυτό το όραμα και το ιδεώδες. Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει, πρώτον, να εξετάσουμε, εάν υπήρξαν κοινωνίες χωρίς αστυνομία και απονομή δικαιοσύνης και, δεύτερον, τι θα γινόταν, εάν στη σημερινή κοινωνία δεν υπήρχε αστυνομία και απονομή δικαιοσύνης, λαϊκή ή κρατική. Θα πρέπει ακόμα να εξετάσουμε και τις διαθέσεις των υποτελών τάξεων και στρωμάτων: θα ήθελαν ή όχι να υπάρχει αστυνομία και απονομή δικαιοσύνης; Μπορούμε, και πώς, να καταργήσουμε το νομοθετικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της κρατικής αστυνομίας να σκοτώνει, ως κατέχουσα το μονοπώλιο της βίας, και της κρατικής απονομής της δικαιοσύνης να τιμωρεί όποιον και όποια αντιστέκεται και στρέφεται κατά των συμφερόντων των ιδιοκτητών και του κράτους;
ΑΣ κάνουμε λοιπόν μια σύντομη αναδρομή στην παγκόσμια ιστορία. Στις τροφοσυλλεκτικές-κυνηγητικές κοινωνίες, στο συντριπτικά μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ιστορίας του ανθρώπινου γένους δεν υπήρχε αστυνομία και θεσμοί εκδίκασης της παραβατικότητας, θεσμοί απονομής της δικαιοσύνης. Ούτε στις πρώιμες νεολιθικές αγροτικές κοινότητες. Γιατί, φίλες και φίλοι; Η απάντηση είναι πολύ απλή: δεν υπήρχε κοινωνική διαφοροποίηση, δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία, κατά συνέπεια, δεν υπήρχε αρπαγή κοινωνικού πλούτου, δεν υπήρχε κλοπή, με χρήση όπλων ή με απάτη. Υπήρχε όμως βία – δεν έχει υπάρξει, δεν υπάρχει, δεν θα υπάρξει κοινωνία χωρίς βία. Γίνονταν φόνοι στις τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες και στις νεολιθικές αγροτικές κοινότητες, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ήταν όμως πολύ σπάνιοι. Πώς όμως αντιμετώπισαν τη βία αυτές οι κοινωνίες; Ποιον κίνδυνο αντιμετώπιζαν και πώς τον διαχειρίζονταν και τον απέφευγαν;
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΑΝ τον κίνδυνο της διάχυσης και της κλιμάκωσης της βίας, που θα επέφεραν τη διάλυση, την αποσύνθεση της κοινωνίας. Για να αποφύγουν και τα δύο αυτά φαινόμενα αφενός επινοούσαν τρόπους αποφυγής της ανταπόδοσης της βίας, της εκδίκησης δηλαδή, που θα σταματούσε μόνο με την ολοσχερή διάλυση της κοινωνίας, και αφετέρου με την διοχέρευση της συλλογικής βίας, όπως υποστηρίζει ο Ρενέ Ζιράρ, σε κάποιο αδύναμο μέλος, το οποίο συχνά θεοποιούνταν επειδή έσωζε την κοινωνία από τη διάχυση της βίας. Ο Χριστός είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα – το θύμα μας σώζει από τις αμαρτίες μας, από τη τάση της διάχυσης της βίας.
ΣΤΙΣ ποιμενικές κοινωνίες η διάχυση της βίας ήταν ενδημική κατάσταση. Στις κοινωνίες αυτές, τα γένη (οι φρατρίες, οι φυλές) βρίσκονταν σε μια κατάσταση διαρκούς εχθρότητας. Οι περίοδοι της ειρήνης ήταν σύντομες περίοδοι διακοπής των αιματηρών εχθροπραξιών. Εάν κάποιος φόνευε μέλος γειτονικού γένους ή φρατρίας, για να μην ανατραπεί ο συσχετισμός δύναμης, η υπάρχουσα κατανομή της ισχύος μεταξύ των αντίπαλων γενών, έπρεπε να φονευθεί κι ένα μέλος από το γένος που έκανε τον πρώτο φόνο, έπρεπε να υπάρξει εκδίκηση. Η βία έπρεπε να ανταποδοθεί. Συνήθως η ανταπόδοση της βίας δεν σταματούσε εκεί και η εκδίκηση συνεχιζόταν και κλιμακωνόταν – είναι η γνωστή μας βεντέτα, που επιβιώνει ακόμα στην Κρήτη, στη Σαρδηνία και στην Κορσική, περιορίζομαι σε αυτές τις πολύ γνωστές περιπτώσεις. Τείνει να εξαλειφθεί, τείνει όμως.
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια παρέχουν πολλές πληροφορίες για το καθεστώς της αναγκαιότητας αποκατάστασης του ανατραπέντος εξ αιτίας του φόνου συσχετισμού της δύναμης μεταξύ των ποιμενικών οίκων και γενών, των παραγωγικών και καταναλωτικών μονάδων της ποιμενικής κοινωνίας της γεωμετρικής εποχής, της αναγκαιότητας ανταπόδοσης της βίας, της εκδίκησης. Το καθεστώς αυτό, με το πέρασμα στην δουλοκτητική καλλιέργεια της γης, θεωρήθηκε αυτοκαταστροφικό και καταργήθηκε, αν και όχι ολοσχερώς. Η κατάργηση αυτή ήταν μια μακροχρόνια διαδικασία, το τέλος της οποίας περιγράφει το αριστούργημα του αθηναϊκού δράματος, η Ορέστεια του Αισχύλου. Να σημειώσω ότι είναι η μόνη τριλογία (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες) που έχει διασωθεί και δεν είναι καθόλου τυχαία η διάσωσή της. Ο Αγαμέμνων θυσιάζει την κόρη του Ιφιγένεια, η Κλυταιμ(ν)ήστρα φονεύει τον Αγαμέμνονα, ο γιος τους Ορέστης φονεύει την μητέρα του. Η ανταπόδοση της βίας, η διάχυσή της μέσα στην κοινωνία, που απειλεί να τινάξει τα θεμέλια της κοινωνίας στον αέρα, πρέπει να σταματήσει. Πώς;
ΜΕ την εκδίκαση του φονέα από την κοινότητα, από τον θεσμό της δικαιοσύνης. Η αυτοκαταστροφική διάχυση της βίας πρέπει να σταματήσει και θα σταματήσει μόνο εάν αφενός η κοινωνία επιτηρείται από μια μικρή ομάδα, η οποία και έχει το δικαίωμα να ασκεί τη βία, να μονοπωλεί την άσκηση του ελέγχου και της βίας, και αφετέρου οι φόνοι και η άλλη παραβατικότητα εκδικάζεται επίσης από μια μικρή ομάδα. Η αθηναϊκή κοινωνία είναι η πρώτη κοινωνία του δυτικού πολιτισμού όπου θεσπίζεται τόσο η αστυνομία (της αγοράς, του θεάτρου, του λιμανιού του Πειραιά και άλλων χώρων) όσο και η εκδίκαση της παραβατικότητας, η απονομή της δικαιοσύνης.
ΤΟ πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνία, το πρόβλημα της διάχυσης της βίας, το αντιμετώπισε, και πάντα θα αντιμετωπίζει, και η καπιταλιστική κοινωνία. Για να αναπαραχθεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και αρπαγής του κοινωνικού πλούτου, θα έπρεπε να επιβληθεί ένα καθεστώς κοινωνικής ειρήνης, να εξοβελιστεί η εγγενής τάση της διάχυσης της βίας στις ταξικές και κρατικές κοινωνίες. Το καθήκον αυτό ανέλαβε το απολυταρχικό κράτος, που εμφανίστηκε την εποχή της αποσύνθεσης του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής, και με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο με αυτόν, μετεξελίχθηκε σε καπιταλιστικό. Το μεσαιωνικό καθεστώς της εκδίκησης και της αντεκδίκησης, κατάλοιπο των ποιμενικών φυλών που με τις επιδρομές τους και τις κατακτήσεις τους συνέβαλαν στην παρακμή και την αποσύνθεση της ύστερης ρωμαϊκής κοινωνίας, έπρεπε να εξαλειφθεί με κάθε τρόπο. Το μονοπώλιο της ένοπλης βίας και η απονομή της δικαιοσύνης από το κράτος ήταν αναγκαίος όρος για την εδραίωση, επέκταση και αναπαραγωγή του καπιταλισμού.
ΗΡΘΕ η ώρα να θέσουμε το ερώτημα που μας ενδιαφέρει σήμερα. Τι θα γινόταν, εάν δεν υπήρχαν το μονοπώλιο της βίας από το κράτος και η κρατική απονομή της δικαιοσύνης (το κράτος δικαίου); Εάν όλα αυτά καταργούνταν σήμερα, σε λίγες ώρες, όχι σε λίγες μέρες, θα υπήρχε διάχυση της βίας, θα επεκτεινόταν αστραπιαία και ευρύτατα η αυτοδικία, η ανταπόδοση της βίας, η εκδίκηση, η αντεκδίκηση, με λίγα λόγια θα επικρατούσε ένα καθεστώς διάχυσης της βίας. Μια πολύ πρώιμη αλλά χαρακτηριστική μορφή της είναι η διάχυση της βίας στην αμερικάνικη κοινωνία, στην οποία υπάρχουν και τα δύο καθεστώτα: και κρατικό μονοπώλιο της βίας και διάχυση της βίας μέσα στην κοινωνία. Το δυαδικό αυτό καθεστώς δεν υπάρχει στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αλλά μόλις προχτές, κατά τη διάρκεια συνέλευσης ενοίκων πολυκατοικίας μέσα σε μπαρ, κάπου στην Ιταλία, ένας άντρας σκότωσε τρεις γυναίκες λόγω διαφωνιών για τον τρόπο κατανομής των λειτουργικών εξόδων. Αυτό το περιστατικό είναι πρόδρομη μορφή της γενικευμένης κατάστασης που θα επικρατήσει, εάν δεν υπάρχει κρατικό μονοπώλιο της βίας και κρατική απονομή της δικαιοσύνης. Θα γενικευτεί η χρήση των όπλων, δεν θα υπάρχει σπίτι που να μην έχει όπλα, όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, οι διαφωνίες θα αντιμετωπίζονται με τη εύκολη και ηδονική καταφυγή στη χρήση ένοπλης βίας, ο αριθμός των φόνων θα αυξηθεί κατακόρυφα, όποιος, όποια δεν χωνεύει κάποιον, κάποιαν, θα τον/την καθαρίζει, το καθεστώς της εκδίκησης και της αντεκδίκησης θα γενικευτεί και θα κλιμακωθεί. Οι πολυάριθμοι εργολάβοι της ηθικής, οι αγρότες νοικοκυραίοι και οι μικρομεσαίοι ιδιοκτήτες θα καθαρίσουν την κοινωνία από τα πρεζάκια, τους πούστηδες, τις λεσβίες, τους γύφτους, τους μετανάστες, τους διαρρήκτες, τους άθεους, τους αναρχικούς, τους απεργούς, τους άστεγους, τους ζητιάνους και άλλους πολλούς. Θα γενικευτεί η αυτοδικία και η αυτοάμυνα.
ΘΑ μου πείτε ότι είναι υπερβολές όλα αυτά που γράφω. Μάλλον σας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες. Ξέρετε πόσοι και πόσες θέλουν να σκοτώσουν κάποιον/κάποια και συγκρατούνται και δεν το κάνουν; Ποιος, ποια δεν βρέθηκε σε κάτασταση οργής ώστε να σκεφτεί να σκοτώσει αυτόν που τον αδίκησε ή τον πρόσβαλε; Εάν είχε όπλο, νομίζετε πώς δεν θα το έκανε; Όλα αυτά που περιγράφω ότι θα γίνουν, εάν δεν υπάρχει το κρατικό μονοπώλιο της βίας και η κρατική απονομή της δικαιοσύνης, γίνονται ήδη, απλά θα πολλαπλασιαστούν και θα γενικευτούν. Λίγοι είναι αυτοί που αυτοδικούν και σκοτώνουν γυναίκες, ομοφυλόφιλους, διαρρήκτες, μετανάστες και γύφτους; Είμαστε βέβαιοι και βέβαιες ότι αυτό θα γίνεται και στο μέλλον και, φοβάμαι, με μεγαλύτερη συχνότητα και αγριότητα.
ΚΑΠΟΙΟΙ και κάποιες θα αντιτείνουν ότι, αντί να υπάρχει το κρατικό μονοπώλιο της βίας και η κρατική απονομή της δικαιοσύνης θα ήταν καλύτερα να υπήρχε λαϊκή αστυνομία και λαϊκή δικαιοσύνη ώστε να αποτραπεί η κατάσταση της αυτοδικίας και της διάχυσης της βίας. Συμφωνώ, θα ήταν καλύτερα. Θα εκφράσω όμως δύο ενστάσεις και θα τελειώσω για σήμερα – ενστάσεις είναι, ας τις σκεφτούμε. Είναι δυνατόν να υπάρξει λαϊκή αστυνομία και λαϊκή απονομή της δικαιοσύνης στις καπιταλιστικές κοινωνίες; Όχι, βέβαια. Ας πάμε πέρα από την έκσταση που χαρίζει το όραμα και το ιδεώδες και ας μας πουν πώς θα καταργήσουμε το κρατικό μονοπώλιο της βίας και την κρατική απονομή της δικαιοσύνης. Και: η λαϊκή αστυνομία, η πολιτοφυλακή δεν είναι και πάλι μονοπώλιο της βίας από μια μικρή ομάδα; Και είναι βέβαιο ότι η ομάδα αυτή δεν θα αποκρυσταλλωθεί και δεν θα αποκτήσει ιδιαίτερα συμφέροντα; Το τμήμα ανθρωποκτονιών δεν θα χρειαστεί μόνιμους εξειδικευμένους ερευνητές;
Σχολιάστε ελεύθερα!