το μέλλον της ακρίβειας και οι τρόποι αντιμετώπισής της

αν η γιαγιά μου είχε αρχίδια, θα ήτανε παππούς

με τις πορδές δεν βάφονται αυγά

νεοελληνικές παροιμίες

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΣΟΙ και όσες δεν έχουν αυταπάτες και ψευδαισθήσεις γνωρίζουν ότι η ακρίβεια θα είναι μακράς διάρκειας, τόσο μακράς ώστε δεν θα ήταν υπερβολή να την χαρακτηρίζαμε διαρκή. Δεν θα είναι μόνο μακράς διάρκειας αλλά και κατά περιόδους θα αυξάνεται. Γνωρίζουν επίσης ότι οι μισθοί και τα μεροκάματα δεν θα αυξηθούν – ή, εάν αυξηθούν, η αύξηση θα είναι μικρή. Γνωρίζουν, γνωρίζουμε,   και την κοινή αιτία, τόσο της διάρκειας και της αυξητικής τάσης της ακρίβειας όσο και της μη αύξησης των μισθών: η μείωση της ενέργειας που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Τα ορυκτά καύσιμα τελειώνουν και η μετάβαση στη χρήση άλλων μορφών ενέργειας σε μεγαλύτερη, ή έστω σε ίση, ποσότητα με τη σημερινή φαίνεται ιδιαίτερα δυσχερής, αν όχι ανέφικτη. Η εξέλιξη αυτή αφορά τις προσεχείς πέντε δεκαετίες.

ΠΡΙΝ ασχοληθώ με το θέμα του σημερινού σημειώματος θα ήθελα να εξετάσω το ζήτημα εάν η αύξηση της τιμής της ενέργειας, λόγω μείωσης των αποθεμάτων των  ορυκτων καυσίμων, είναι τεχνητή και προσωρινή ή πραγματική και διαρκής. Οι ενδείξεις και τα στοιχεία που έχουμε συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι είναι πραγματική και διαρκής. Για πρώτη φορά εδώ και λίγες δεκαετίες για κάθε πέντε βαρέλια πετρελαίου που αντλούμε ανακαλύπτουμε ένα και είναι βέβαιο ότι η αναλογία αυτή θα αυξηθεί και μια μέρα, σε τρεις, τέσσερις δεκαετίες,  δεν θα ανακαλύπτουμε ούτε ένα. Δεν θα υπάρχουν; Θα υπάρχουν αλλά δεν θα τα αντλούμε, δεν θα μας το επιτρέπει ο λόγος της παραγόμενης ενέργειας προς τη δαπανώμενη ενέργεια (Energy Return on Energy Investment). Για να παραγάγουμε ενέργεια πρέπει να καταναλώσουμε ενέργεια. Στις αρχές του 20ού αιώνα,  για να αντλήσουμε, μεταφέρουμε, δυιλίσουμε και μεταφέρουμε στα βενζινάδικα ή σε άλλους χώρους κατανάλωσης πενήντα (50) βαρέλια πετρελαίου καταναλώναμε ένα (1) βαρέλι. Η αναλογία αυτή μειώνεται από τότε και φτάσαμε στην αναλογία πέντε, και λιγότερο,  προς ένα. Δηλαδή, για να πάρουμε ενέργεια πέντε βαρελιών καταναλώνουμε ένα. Τα αποθέματα βρίσκονται όλο και πιο μακριά όλο και πιο βαθιά –  και είναι όλο και μικρότερα. Εάν η αναλογία φτάσει στο 2:1, το πετρέλαιο θα είναι λίγο και πανάκριβο· εάν η αναλογία είναι 1:1, δεν θα αντλούμε. Δεν υπάρχει καμία απολύτως περίπτωση να καταναλώσουμε ένα και να πάρουμε μισό!  Ακόμα κι αν την ενέργεια αυτή την παίρνουμε από άλλες πηγές και ήταν φτηνή (ηλιακή, αιολική, πυρηνική) και πάλι θα μας είναι άχρηστη –  μια μέρα τα ορυκτά καύσιμα θα τελειώσουν. Μέχρι το 2070; Κάποιοι ισχυρίζονται πώς αυτό θα συμβεί νωρίτερα.

ΤΙ είναι η ακρίβεια; Στο ερώτημα αυτό μπορούμε να διατυπώσουμε δύο απαντήσεις. Η μία είναι κοινός τόπος, η άλλη όχι και τόσο. Είναι η αύξηση των τιμών σε είδη και υπηρεσίες βασικων αναγκών (διατροφή, ένδυση, ενέργεια, συγκοινωνία, επικοινωνία, υγεία –  ας περιοριστούμε σε αυτά). Ποια είναι η συνέπεια αυτής της αύξησης; Άλλος ένας κοινός τόπος: για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε, κάποια προϊόντα δεν τα αγοράζουμε. Θα αγοράσουμε ψωμί, την κόκα κόλα θα την κόψουμε. Δεν θα αγοράσουμε ρούχα και παπούτσια, βιβλία, δώρα, δεν θα πάμε βόλτα με το αυτοκίνητο, δεν θα βγούμε έξω να φάμε ή να πιούμε ένα ποτό, δεν θα πάμε θέατρο, δεν θα το κάψουμε σε κάποια πίστα, δεν θα πάμε διακοπές. Θα περιορίσουμε την κατανάλωση κρέατος και της φέτας.  Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς όλα αυτά; Μπορούμε. Μας αρέσει; Μας αρέσει δεν μας αρέσει, είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε. Και το κάνουμε. Μείωση της αγοραστικής δύναμης, μείωση της κατανάλωσης.

ΥΠΑΡΧΟΥΝ όμως πολλά που δεν μπορούμε να τα περιορίσουμε ή να τα καταργήσουμε – το ενοίκιο, το πετρέλαιο ή τη βενζίνα για να πάμε στη δουλειά, το ηλεκτρικό ρεύμα, την επικοινωνία, την θέρμανση, την επισκευή του αυτοκινήτου. Υπάρχει ένα όριο. Τι γίνεται όμως όταν δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε σε αυτές τις ανάγκες; Όταν δεν έχουμε να πληρώσουμε το ενοίκιο, την θέρμανση, το ρεύμα, το τηλέφωνο και το ίντερνετ, τη βενζίνα για να πάμε στη δουλειά; Τι κάνουμε, τι κάνουν οι άνθρωποι, πώς τα αντιμετωπίζουν όλα αυτά; Προσανατολίζονται να τα αντιμετωπίσουν όλοι μαζί ή το αντιμετωπίζει ο καθένας μόνος του, η κάθε οικογένεια μόνη της; Γνωρίζουμε πολύ καλά πώς τα αντιμετωπίζουν –  μόνος του, μόνη του, ατομικά. Δεν πληρώνουμε ενοίκιο, τα ενοίκια συσσωρεύονται, αν βρούμε δανεικά από συγγενείς και φίλους προσωρινά το αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα αλλά δεν θα μπορούν να μας δανείζουν για πολύ καιρό, ο ιδιοκτήτης μας διώχνει, ψάχνουμε να βρούμε πιο φτηνό σπίτι, αν βρούμε θα είναι πολύ χειρότερο από αυτό που μέναμε. Αν δεν έχουμε να πληρώσουμε το ηλεκτρικό, κάνουμε διακανονισμό αλλά το χρέος αυξάνεται διαρκώς. Από τη στιγμή που πληρώνουμε 100, 200 ευρά το μήνα, η ΔΕΗ δεν μας το κόβει, είμαστε αιχμάλωτοί της. Κινούμαστε με αυτοκίνητο που θέλει επισκευή μέχρι να μείνει. “Ξεχνάμε” να βάλουμε βενζίνα μέχρι να μείνουμε και μετά βρίσκουμε ένα μπετονάκι, βάζουμε 5 -10 ευρά και επιστρέφουμε στο σπίτι μας. Όσο για τη θέρμανση, με δύο πουλοβεράκια και μια κουβέρτα, τον βγάζεις τον χειμώνα. Εάν υπάρχει τζάκι, καίμε καμιά παλιά καρέκλα.

ΜΕ αυτούς τους τρόπους αντιμετωπίζει την ακρίβεια ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού, πιθανόν το 30% –  οι χαμηλοσυνταξιούχοι, οι χαμηλόμισθοι, οι φτωχοί αγρότες, οι άνεργοι, οι περιστασιακά εργαζόμενοι, όσοι και όσες επιβιώνουν με κάποιο επίδομα.  Σε αυτό το ποσοστό θα πρέπει να προσθέσουμε άλλο ένα 30%, η κάτασταση του οποίου θα επιδεινώνεται όσο θα διαρκεί και θα αυξάνεται η ακρίβεια, με αποτέλεσμα να υποβιβαστεί αργά και σταδιακά, αλλά αναπόφευκτα, στην κατάσταση του υπό εξαθλίωση πρώτου 30%. Δεν το γνωρίζουν αλλά το υποψιάζονται –  θα το μάθουν με βεβαιότητα όταν το ζήσουν.

Η δεύτερη λοιπόν απάντηση στο ερώτημα ‘τι είναι η ακρίβεια” είναι σαφής: είναι ένας τρόπος επιβολής της σπάνης, της επιβίωσης, της εξαθλίωσης.  Όσοι και όσες υφίστανται την ακρίβεια γνωρίζουν ότι το μέλλον θα είναι ζοφερό –  η ακρίβεια και η εξαθλίωση θα είναι διαρκής. Οι πληττόμενοι θα συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν την ακρίβεια με τον τρόπο που την αντιμετωπίζουν –  ατομικά. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: γιατί δεν την αντιμετωπίζουν συλλογικά; Ποιος είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος, ο ατομικός ή ο συλλογικός; Τι θα απαντούσαν, εάν τους θέταμε αυτό το ερώτημα; Τι θα έκαναν, εάν κάποιοι τους πρότειναν να την αντιμετωπίσουν συλλογικά, υποδεικνύοντας συγκεκριμένους τρόπους;

Η ακρίβεια είναι ένα πρόβλημα που εμφανίζεται ξαφνικά και, ως εκ τούτου, απαιτεί μια άμεση και γρήγορη ανταπόκριση από τη μεριά του πληττόμενου. Πρέπει να δράσει άμεσα, ενστικτωδώς, είναι ζήτημα επιβίωσης. Δεν μπορεί να περιμένει. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο μόνος τρόπος αντίδρασης είναι ο ατομικός. Κάποιες αποφάσεις και δράσεις της κοινωνικής ζωής, κάποιες έκτακτες και επείγουσες καταστάσεις  απαιτούν ταχύτητα, άμεση ανταπόκριση –  ο πόλεμος είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ο συλλογικός τρόπος απαιτεί κάποια οργάνωση, χρόνο, συντονισμό, λήψη αποφάσεων, εκτέλεση. Τι γίνεται όμως μέχρι τότε; Οι εμπλεκόμενοι και πληττόμενοι δεν μπορούν να περιμένουν. Εάν δεχτείς επίθεση, και η ακρίβεια είναι επίθεση, μια μορφή κοινωνικού πολέμου, εάν δεχτείς επίθεση ως πρόσωπο, ομάδα, τάξη, χώρα είσαι υποχρεωμένος να αντιδράσεις άμεσα, ταχύτατα, χωρίς συνελεύσεις και συζήτηση. Αυτό γίνεται και στην περίπτωση της ακρίβειας.

Ο συλλογικός τρόπος αντιμετώπισης της ακρίβειας ακολουθεί, χρονικά και λογικά. Εάν εμφανιστεί, θα εμφανιστεί στο εγγύς ή απώτερο μέλλον. Θα εμφανιστεί όμως; Εάν εμφανιστεί, θα γίνει με δύο τρόπους: είτε οι πληττόμενοι θα βρουν τρόπους να αντιδράσουν συλλογικά είτε θα ακολουθήσουν αυτούς που μια πρωτοπόρα μειονότητα τους υποδείξει. Ποια από τα δύο αλληλοαποκλειόμενα ενδεχόμενα είναι το πιθανότερο;

ΟΠΟΙΟ και να είναι αυτό, το κοινό σημείο τους είναι οι τρόποι αντιμετώπισης. Ποιοι είναι αυτοί; Μπορούμε με τις διαδηλώσεις να σταματήσουμε ή να εξαλείψουμε την ακρίβεια; Δε νομίζω. Όσες και να γίνουν. Θα γίνουν απεργίες; Δε νομίζω. Μπορεί να γίνουν δυο τρεις εικοσιτετράωρες το χρόνο αλλά τίποτα παραπάνω. Η συντριπτική πλειονότητα των σκληρά πληττομένων δεν μπορεί να απεργήσει διότι δεν εργάζεται (συνταξιούχοι, νέοι, άνεργοι, άεργοι, ανάπηροι, ασθενείς ). Με τη στάση πληρωμών; Θα υπάρξει συλλογική, οργανωμένη αντίδραση για να μην πληρώνεται το ενοίκιο και οι λογαριασμού του ρεύματος, του νερού και του τηλεφώνου; Δε νομίζω.

Ο τρόπος αντιμετώπισης της ακρίβειας είναι ένας συνδυασμός ατομικής και κρατικής δράσης. Οι πληττόμενοι μειώνουν την κατανάλωση περιοριζόμενοι στα βασικά είδη ανάγκης και όταν αυτός ο τρόπος δεν αρκεί ή δεν προσφέρεται, σπεύδει αρωγός το κράτος (που επιτηρεί και γνωρίζει με κάθε λεπτομέρεια τις ανάγκες κάθε οικογένειας) και καλύπτει με διαφόρους τρόπους τις ανάγκες τους –  μόνο και μόνο για να αποτραπεί προληπτικά  η όξυνση και η κλιμάκωση του υπνώττοντος  και υφέρποντος κοινωνικού πολέμου.