γιατί, και πώς, οι 7.000 δακτυλοδεικτούμενοι εγκληματίες χασικλήδες έγιναν 1.200.000 περιστασιακοί και χρόνιοι χρήστες;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΗ δεκαετία του 1970 οι χασικλήδες θεωρούνταν  ειδεχθείς εγκληματίες ενώ η καλλιέργεια και η χρήση της ινδικής κάνναβης  εκλαμβάνονταν ως εγκληματική πράξη – ήταν παράνομη. Σήμερα, η καλλιέργεια και η χρήση της ινδικής κάνναβης είναι μια συμπεριφορά αποδεκτή κοινωνικά, ουδείς και ουδεμία εκλαμβάνει τον χρήστη ως εκληματία, παρ΄ όλο που είναι παράνομη και διώκεται, με αποτέλεσμα χιλιάδες  καλλιεργητές και χρήστες να ταλαιπωρούνται, έτσι και εμπλακούν στα δίχτυα των διωκτικών, δικαστικών και σωφρονιστικών αρχών και θεσμών. Πρόκειται για σαφή, κραυγαλέα θα έλεγα, αναντιστοιχία μεταξύ κοινωνικής συμπεριφοράς και νομοθετικής και ποινικής ρύθμισης και αντιμετώπισης. Σε πολλές χώρες, ευρωπαϊκές και σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ,  η αναντιστοιχία αυτή έχει αντιμετωπιστεί επιτυχώς, με πολύ θετικά αποτελέσματα: αφενός ανακούφιση και αποενοχοποίηση των χρηστών, αφετέρου ελάφρυνση του φόρτου εργασίας των διωκτικών, δικαστικών και σωφρονιστικών αρχών. Να συμπληρώσω ότι υπάρχουν πολλές χώρες, στην Αφρική και στην Ασία, στις οποίες η καλλιέργεια και η χρήση της ινδικής κάναβης δεν θεωρείται εγκληματική συμπεριφορά, ενώ, αν υπάρχει νομοθετική απαγόρευση, δεν εφαρμόζεται.

ΚΑΤΑ την δεκαετία του 1970 οι σεσημασμένοι από τις διωκτικές αρχές χρήστες της ινδικής κάνναβης ήταν 7.000, αν δεν κάνω λάθος,  άνδρες κατά το πλείστον, και ενήλικες, ένα πολύ μεγάλο μέρος και μεγάλης ηλικίας, γέροι, άνω των 65 ετών. Ο αριθμός των χρηστών ήταν πολύ μεγαλύτερος αλλά δεν μπορεί να υπάρξει κάποια εκτίμηση. Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να κυμαινόταν μεταξύ 100.000 και 200.000, οι περισσότεροι εκ των οποίων ζούσαν στην επαρχία και μάλιστα σε ορεινές και ημιορεινές περιοχές. Η συντριπτική πλειονότητα των χρηστών αυτής της εποχής εξασφάλιζαν το χασίσι τους καλλιεργώντας οι ίδιοι τα φυτά της ινδικής κάνναβης. Υπήρχε κάποια διακίνηση, εμπόριο δηλαδή, αλλά ήταν περιορισμένη και προσανατολισμένη προς τα αστικά κέντρα, μεγάλα και μικρά. Σήμερα, ο αριθμός των περιστασιακών και χρόνιων χρηστών ξεπερνάει το 1.200.000 –  αυτό σημαίνει ότι καταναλώνονται κάθε μέρα πάνω από 500 κιλά προϊόντων ινδικής  κάνναβης, κατά συνέπεια, πάνω από 180.000 κιλά ετησίως –  180 τόνοι! Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της ποσότητας είναι εγχώριας παραγωγής. Ο αριθμός των φυτών που καλλιεργούνται κάθε χρόνο ξεπερνά τις 700.000 δενδρύλλια –  πολύ μετριοπαθής εκτίμηση. Από αυτή την ποσότητα, μόνο ένα πολύ μικρό μέρος εντοπίζεται, και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς –  θα δούμε στη συνέχεια τους λόγους.

ΟΛΑ αυτά που παρέθεσα μας παρωθούν να διατυπώσουμε κάποια ερωτήματα, στα οποία και θα απαντήσουμε. Γιατί τις τελευταίες πέντε δεκαετίες  αυξάνεται παγκοσμίως η παραγωγή και η  κατανάλωση της ινδικής κάνναβης και άλλων παράνομων εξαρτησιογόνων και μη ουσιών – μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν η ηρωΐνη, η κοκαΐνη και τα συνθετικά ψυχότροπα, ψυχότροπα, ευφορικά και διεγερτικά (LSD, έκστασις, αμφιταμίνες και άλλα); Το φαινόμενο αυτό διαπιστώνεται, πέρα πάσης αμφιβολίας και στην ελληνική κοινωνία –  από το 1974 και μετά αυξάνεται διαρκώς ο αριθμός των χρόνιων και περιστασιακών χρηστών –  σήμερα οι περισσότεροι χρήστες δεν είναι άντρες προχωρημένης ηλικίας και γέροι αλλά γυναίκες, νοικοκυρές των πιο φτωχών στρωμάτων και έφηβοι και νέοι (μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, φοιτητές), και των δύο φίλων. Γιατί αυξήθηκε τόσο πολύ ο αριθμός των χρηστών και γιατί άλλαξε τόσο δραστικά η κοινωνική και ηλικιακή σύνθεση; Θα αυξηθεί κι άλλο στα επόμενα χρόνια; Κι ενώ η χρήση της ινδικής κάνναβης θεωρούνταν ως μια αποτρόπαιη συμπεριφορά και οι χρήστες ειδεχθείς εγκληματίες, σήμερα είναι μια συμπεριφορά  που δεν θεωρείται εγκληματική, αν και παράνομη.  Γιατί όμως δεν αντιμετωπίζεται αυτή η αναντιστοιχία μεταξύ κοινωνικής συμπεριφοράς και νομοθετικής και δικαστικής αντιμετώπισης; Γιατί οι διωκτικές αρχές εντοπίζουν μόνο ένα πολύ μικρό μέρος της τεράστιας ποσότητας της ινδικής κάνναβης που καλλιεργείται και διακινείται; Πώς να εξηγήσουμε την αντίφαση από τη μια να αντιμετωπίζουν ο νομοθέτης και οι διωκτικές αρχές τους χρήστες με  επιείκεια, που όσο περνάει ο καιρός όλο και πιο γενναιόδωρη γίνεται, και από την άλλη με αυστηρότητα τους καλλιεργητές και τους διακινητές, η οποία όμως όλο και περισσότερο τείνει προς την επιείκεια, όταν ασφαλώς δεν πρόκειται για τεράστιες ποσότητες,  χωρίς όμως οι κατηγορούμενοι να αποφεύγουν την ταλαιπωρία; Επιτρέπεται να αγοράζεις αλλά απαγορεύεται να καλλιεργείς και να διακινείς; Μα αν δεν αγοράσεις, πώς θα πιεις τον μπάφο σου; Αν δεν αγοράσεις πατάτες, πώς θα φας τηγανητές πατάτες; Τι υποκρισία είναι αυτή; Τι κρύβει αυτή η υποκρισία; Να επισημάνω ότι ο  όρος “διακίνηση” δεν αφορά μόνο το εμπόριο αλλά και τη δωρεάν προσφορά σε ένα φίλο ή φίλη!

Η νομοθετική ρύθμιση και η διωκτική, δικαστική και σωφρονιστική αντιμετώπιση καλλιεργητών και χρηστών είναι ένα οξύ κοινωνικό πρόβλημα το οποίο αφορά όχι μόνο τους 1.200.000 χρήστες, χρόνιους και περιστασιακούς, αλλά πολύ περισσότερους, μιας και εμπλέκονται κι άλλοι πολλοί –  οικογένεια, φίλοι, συνάδελφοι στη δουλειά και άλλοι. Σήμερα πια αφορά όλη την ελληνική κοινωνία, αφού η κοινωνία αυτή αναπαράγεται εν πολλοίς και χάριν της γενικευμένης παραοικονομίας, πολύ μεγάλο μέρος της οποίας καταλαμβάνει η καλλιέργεια, διακίνηση και χρήση της ινδικής κάνναβης.

ΑΣ δούμε το δύο πρώτα, σχετιζόμενα μεταξύ τους, ερωτήματατα : την διαρκή αύξηση των χρηστών παράνομων εξαρτησιογόνων και μη ψυχοτρόπων ουσιών, σε παγκόσμιο και εθνικό, την Ελλάδα εννοώ, επίπεδο. Το ζήτημα έχει πολλές πτυχές, θα εστιάσω όμως δε τρεις – στην ανθρωπολογική, την κοινωνιολογική και την ιατρική. Σύμφωνα με την πρώτη, ο άνθρωπος έχει την τάση, εξασφαλίζει ευχαρίστηση, να φεύγει από τον εαυτό του και την πραγματικότητα, είναι η γνωστή εκ-στασις, με διαφόρους τρόπους, εκ των οποίων, ο πιο συνηθισμένος είναι η χρήση ψυχοτρόπων, ουσιών. Έτσι, το ασυνείδητο άγχος του θανάτου εξαλείφεται προς στιγμήν και η όχι πάντα ευχάριστη πραγματικότητα σβήνεται από τη συνείδηση, παύει να βιώνεται. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ δεν απαγορεύεται αλλά πίνοντας ξεχνάς τον πόνο σου, δεν ξέρεις ποιος είσαι και που βρίσκεσαι –  και τι κάνεις, ενίοτε. Η χρήση του αλκοόλ δεν απαγορεύεται, ούτε η φυγή από τον εαυτό μας και την πραγματικότητα με αυτόν τον τρόπο. Αυτό κάνουν και τα ψυχοφάρμακα, τα οποία συνταγογραφούν μαζικά οι γιατροί. Η κατανάλωσή τους αυξάνεται λόγω της επιδημίας της κατάθλιψης που έχει ενσκήψει μεταξύ του πληθυσμού. Παίρνεις το χαπάκι σου και γίνεσαι άλλος άνθρωπος –  ούτε άγχος ούτε τίποτα, όλα μια χαρά.

Η κοινωνιολογική διάσταση του ζητήματος σχετίζεται με την ανθρωπολογική εξ αιτίας της αύξησης του ελεύθερου χρόνου. Τι θα κάνω στον ελεύθερο χρόνο μου για να περάσω καλά, να εξασφαλίσω ευχαρίστηση και απόλαυση; Πάρα πολλά μπορώ να κάνω –  τα μελετά όλα αυτά ο κλάδος των Σπουδών ελεύθερου χρόνου (Leisure Studies). Ένα από αυτά είναι και η έκσταση, να βρεθώ προσωρινά εκτός εαυτού και εκτός κοινωνικής ζωής –  κι αυτό εξασφαλίζει απόλαυση και ευχαρίστηση.

Η ιατρική διάσταση πριν λίγες δεκαετίες ήταν αμελητέα, τώρα όμως τείνει να υπερκεράσει την ανθρωπολογική και την κοινωνιολογική. Η ινδική κάνναβη είναι ένα από τα αποτελεσματικότερα, ακίνδυνα και χρήσιμα βότανα της φύσης που βοηθάει τον άνθρωπο να αντιμετωπίσει χωρίς παρενέργειες τόσο ψυχικά όσο και σωματικά προβλήματα. Δεν την χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να βρεθούν εκτός εαυτού και κοινωνικής ζωής, δεν την χρησιμοποιούν για να πάνε μαστουρωμένοι στο μπαράκι και να χορέψουν αλλά για να θεραπευτούν. Εξ ου και η νομιμοποίηση της καλλιέργειας και της χρήσης της θεραπευτικής κάνναβης –  χαλαρώνεις αλλά δεν μαστουρώνεις. Ένα πολύ μεγάλο μέρος των χρηστών είναι γυναίκες, εργαζόμενες και νοικοκυρές, οι οποίες μετά τη δουλειά θα πάνε στο σπίτι, να καπνίσουν ένα μονοφυλλάκι, το σύνηθες, μπορεί και διφυλλάκι, μπορεί και τριφυλλάκι, για να χαλαρώσουν, να ξεκουραστούν και να πλύνουν τα πιάτα και να μαγειρέψουν ακούγοντας μουσική. Παράνομη συμπεριφορά –  είναι εγκληματική; Εάν έχεις πρόβλημα με τη μέση σου, και ποιος, ποια δεν έχει, και καπνίσεις ένα μονοφυλλάκι και χαλαρώσεις και μετά από ένα δυο μήνες σου περάσει η μέση, τι έγκλημα έχεις κάνει; Δεν αγόρασες φάρμακα από το φαρμακείο, αυτό το έγκλημα έχεις κάνει. Εγκληματεί ο κοσμηματοποιός που αρχίζει τη δουλειά του το πρωί καπνίζοντας ένα τρίφυλλο, το οποίο τον βοηθάει να “κολλήσει”, να μπορέσει επί ώρες να κάνει αυτή την λεπτοδουλειά που κάνει; Εγκληματεί ο συγγραφέας ή ο καλλιτέχνης που πίνει τον μπάφο του και αυξάνεται έτσι ο αριθμός των συνάψεων μέσα στον εγκέφαλό του κι έχει έμπνευση;

Ο αριθμός των χρηστών θα τείνει να αυξάνεται αλλά δεν θα γίνουν όλοι χρήστες. Εάν 100 κάνουν πρώτη φορά χρήση ηρωίνης, οι 90 θα θελήσουν να ξανακάνουν χρήση. Εάν 100 κάνουν πρώτη φορά χρήση κάνναβης, ούτε οι μισοί θα θελήσουν να ξανακάνουν και γνωρίζουμε το γιατί: η κάνναβη είναι ένας μεγεθυντικός φακός. Εάν είσαι χαρούμενος θα γίνεις πιο χαρούμενος –  εάν είσαι λυπημένος, η λύπη σου θα γίνει μεγαλύτερη. Εάν είσαι αγχωμένος (και ποιος, ποια δεν είναι;), τότε θα σε πάρει από κάτω, θα πάθεις πλάκα, θα αγχωθείς πιο πολύ, θα ακούς χασίσι και φούντα και θα φεύγεις τρέχοντας. Ο αριθμός των χρηστών θα αυξάνεται, αργά όμως, θα ξεπεράσει την επόμενη δεκαετία τα 2 εκ., κατά συνέπεια θα αυξηθεί και η ποσότητα της ινδικής κάνναβης που παράγεται στα ελληνικά βουνά και λόφους, στις εύφορες ελληνικές κοιλάδες και πεδιάδες. Γιατί όμως οι διωκτικές αρχές εντοπίζουν μόνο ένα πολύ, πάρα πολύ μικρό αριθμό των φυτών που καλλιεργούνται, μόνο ένα πολύ μικρό μέρος των καλλιεργητών;

Η καλλιέργεια και η χρήση ινδικής κάνναβης, φίλες και φίλοι, είναι ένα έγκλημα χωρίς θύμα (victimless crime), είναι ένας όρος που επινόησε η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης, η οποία διατείνεται ότι το έγκλημα δεν είναι μια αντικειμενική, φυσική διάσταση αλλά ζήτημα  χαρακτηρισμού από κάποιον που έχει την κοινωνική ισχύ και το συμφέρον να διατυπώσει αυτόν τον χαρακτηρισμό. Το να σκοτώσεις είναι έγκλημα μόνο εάν χαρακτηριστεί έγκλημα –  λ.χ. , εάν σκοτώσεις ευρισκόμενος σε άμυνα, η πράξη σου δεν θα θεωρηθεί έκλημα. Η μητέρα που δολοφόνησε έξω από το δικαστήριο τον βιαστή και φονιά της κόρης της  αθωώθηκε –  στη Γερμανία έγινε αυτό. Τα εγκλήματα χωρίς θύμα είναι πράξεις  που αφορούν κυρίως μόνο τον δράστη – δεν κάνεις κακό σε κάποιον, δεν κλέβεις, δεν σκοτώνεις, άμα κάνεις χρήση ινδικής κάνναβης ή καλλιεργήσεις πέντε, δέκα δεντράκια. Και από τη στιγμή που δεν υπάρχουν θύματα, δεν μπορούν οι διωκτικές αρχές να εντοπίσουν τον δράστη. Γνωρίζουν, για παράδειγμα, ότι δεν υπάρχει ελληνικό βουνό, στο οποίο να μην καλλιεργούνται χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες φυτά. Πώς να τα βρεις όμως; Πώς  να βρεις ποιος ή ποιοι τα φύτεψαν;

ΕΝΑΣ τρόπος μόνο υπάρχει –  η κατάδοση, το κάρφωμα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Οι ποσότητες που εντοπίζονται τυχαία από έρευνες (για άλλα θέματα) είναι μέχρι και μηδαμινές. Αλλά αυτοί που καταδίδουν κάποιον καλλιεργητή είναι λίγοι, καταδίδουν κάποιον αφελή ή μικροκαλλιεργητή και πολύ συχνά είναι οι ίδιοι καλλιεργητές ή έχουν εκκρεμότητες με την δικαιοσύνη, μετανάστες χωρίς χαρτιά, λόγου χάριν,  και το κάνουν για να αντιμετωπιστούν με περισσότερη επιείκεια.

ΘΑ διατυπώσω την παρακάτω υπόθεση εργασίας και θα τελειώσω, για σήμερα. Μπορείτε να φανταστείτε τι θα γινόταν, εάν αύριο δεν υπήρχαν καλλιεργητές και χρήστες; Μπορείτε να φανταστείτε πόσα πολλά και μεγάλα προβλήματα θα προέκυπταν; Εννοώ προβλήματα οικονομίας και παραοικονομίας. Η πώληση της ινδικής κάνναβης εξασφαλίζει τεράστια χρηματικά ποσά, τα οποία διοχετεύονται στην αγορά –  αγροτικές και μη οικογένειες συμπληρώνουν το εισόδημά τους, επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες, αυξάνεται η κατανάλωση, άρα και η παραγωγή, οι δικηγόροι έχουν δουλειά, το κατασταλτικό και δικαστικό σύστημα τροφοδοτείται με υλικό κι έτσι νομιμοποιείται η λειτουργία του και εξασφαλίζεται η αναπαραγωγή και η ενίσχυσή του. Αυτοί είναι και οι λόγοι που διαωνίζεται, και δεν αντιμετωπίζεται δραστικά παρά μόνο με ιδιαίτερη βραδύτητα και ατολμία, η αναντιστοιχία μεταξύ της αποδεκτής κοινωνικά συμπεριφοράς της καλλιέργειας και της χρήσης της ινδικής κάναβης και της νομοθετικής, δικαστικής και σωφρονιστικής αντιμετώπισής της.

ΠΑΡΑΘΕΤΩ πέντε βιβλία που έχω συμβουλευτεί, από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, εκ των οποίων τα δύο πρώτα αντιμετωπίζουν το ζήτημα που μας απασχολεί από στενή νομική οπτική γωνία αλλά είναι πολύ χρήσιμα. Το πρώτο αφορά ένα πολύ λεπτό ζήτημα, το ζήτημα της ανακρισης του κατηγορούμενου, το οποίο τονίζει ευθέως ήδη ο τίτλος του βιβλίου

ΗΛΙΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, Ζητήματα ανακριτικής στην ειδική νομοθεσία για να ναρκωτικά. εκδ. ΑΝΤ. Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ, 2005.

ΤΟ αντικείμενο του δεύτερου είναι η νομοθεσία για τα ναρκωτικά, μέχρι το 2009, η νομολογία κατ΄ άρθρο, τα σχετικά διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα και οι αιτιολογικές εισαγωγικές εκθέσεις και παρέχει πλούσια βιβλιογραφία:

ΝΑΖΙΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ-ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, Ναρκωτικά, εκδ. ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 2009.

ΠΟΛΛΕΣ και ενδιαφέρουσες πληροφορίες θα βρείτε και στο βιβλίο:

ΣΚΛΙΑΜΗΣ  ΚΩΣΤΑΣ, Κάνναβη: νομιμοποίηση και ρύθμιση (Κοινωνία, Υγεία, Οικονομία), εκδ. Ποταμός, 2016

Εκτός από τα πολύ γνωστά βιβλία των γιατρών Κλεάνθη Γρίβα και Γιώργου Οικονομόπουλου, που μελετούν την ινδική κάνναβη από ιατρικής και θεραπευτικής έποψης (και κρατικής καταστολής), πληροφορίες για την ιστορία της καλλιέργειας και χρήσης της κάνναβης θα βρείτε στα παρακάτω δύο βιβλία:

ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Το άγιο χασισάκι, εκδ. Νεφέλη, 2010.

ΣΠΕΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ, Όταν το χασίς ήταν νόμιμο, εκδ. Ηρόδοτος, 2018.