πότε και ποιος θα καταναλώσει τα τελευταία αποθέματα του πετρελαίου;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΙ σκέψεις για κατασκευή νέων  (και πολλών) πυρηνικών σταθμών παραγωγής ενέργειας, η επιτάχυνση των επενδύσεων σε μονάδες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως ηλιακής και αιολικής, η αυξητική τάση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, που διακόπτονται από προσωρινές μειώσεις, και ο συνεπαγόμενος πληθωρισμός  (η ακρίβεια, η αύξηση των τιμών των βασικών αγαθών) είναι σαφείς ενδείξεις  της έντονης ανησυχίας  για τρία κομβικής σημασίας ερωτήματα/ζητήματα. Πρώτον: έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την εξάντληση των ορυκτών καυσίμων (πετρελαίου, φυσικού αερίου, κάρβουνου); Δεύτερον: είναι εφικτή η ενεργειακή μετάβαση; Και, τρίτον: Ποιος θα καταναλώσει τα τελευταία αποθέματα πετρελαίου;

ΕΜΕΙΣ θα προσθέσουμε και κάποια άλλα ερωτήματα, αφού διευκρινίσουμε πρώτα ότι δεν είμαστε γεωφυσικοί της Shell ούτε σύμβουλοι ενεργειακής πολιτικής ούτε επαΐοντες των ζητημάτων που αφορούν  την ενέργεια. Είμαστε μια παρέα που σκέφτεται και πολύ συχνά δεν χρειάζονται γνώσεις για να σκεφτούμε. Δεν χρειάζεται να έχεις τελειώσει το Πολυτεχνείο για να γνωρίζεις ότι μια μέρα το πετρέλαιο, όλα τα ορυκτά καύσιμα, θα τελειώσει. Πιθανόν τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα να ζήσουν σε ένα κόσμο χωρίς ορυκτά καύσιμα. Πότε όμως θα τελειώσει; Ουδείς γνωρίζει και δεν μπορεί να γνωρίζει –  όλοι εικασίες διατυπώνουν: έχουν προβλέψει ότι θα τελειώσει το 2041, το 2056, στο δεύτερο μισό του αιώνα μας, πιθανόν το 2070. Ας τελειώσει και το 2100. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι κάτι άλλο: πώς θα τελειώσει; 

ΣΤΟ ερώτημα αυτό η απάντηση είναι κατηγορηματικά βέβαιη και ασφαλής: ένα ένα τα αποθέματα θα εξαντλούνται, κατά συνέπεια, θα μειώνεται διαρκώς η κατανάλωση. Και θα έρθει μια μέρα που δεν θα υπάρχει ούτε μια σταγόνα.  Έχει αρχίσει αυτή η διαδικασία; Οι σκέψεις για εσπευσμένη  κατασκευή νέων πυρηνικών σταθμών ενέργειας, η πίεση για επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η επιστροφή στο  χρήση του κάρβουνου δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας: έχει αρχίσει.

ΕΑΝ έχει αρχίσει, είμαι της γνώμης ότι έχει αρχίσει, τότε είναι βέβαιο θα εκκινήσουν κάποιες κοσμογονικής σημασίας εξελίξεις. Η πρώτη: από δω και πέρα, θα αυξάνεται διαρκώς η τιμή του πετρελαίου (και του φυσικού αερίου). Οι μειώσεις που θα παρατηρούνται, όπως η πρόσφατη, θα πρέπει να μας ανησυχούν  –  και θα εξηγήσω παρακάτω γιατί κάθε μείωση θα προοικονομεί, θα προαναγγέλει την επόμενη αύξηση. Η αύξηση της τιμής θα έχει ως αποτέλεσμα την ύφεση, τη μείωση της παραγωγής και της κυκλοφορίας (εμπορευμάτων και ανθρώπων), κατά συνέπεια, η τιμή θα μειώνεται, πάντα όμως προσωρινά. Μετά από κάθε μείωση, θα έχουμε μια νέα, μικρή ή μεγάλη, αύξηση, Η τάση της τιμής θα είναι ανεπανόρθωτα αυξητική.

ΚΑΘΩΣ θα μειώνεται η κατανάλωση και θα αυξάνεται η τιμή, θα περιορίζονται οι χρήσεις του πετρελαίου. Το πετρέλαιο καταναλώνεται στην πρωτογενή παραγωγή (κυρίως τροφής και πρώτων υλών –  μικρού, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους), στην δευτερογενή (βιομηχανία –  μικρού, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους), στον τριτογενή τομέα (υπηρεσίες). Το καταναλώνουν επίσης το Κράτος, οι μεταφορές εμπορευμάτων και η συγκοινωνία, δημόσια και ιδιωτική μετακίνηση των ανθρώπων. Εάν μειώνονται τα αποθέματα και αυξάνεται η τιμή, τότε κάποιοι από αυτούς τους χρήστες δεν θα μπορούν να το αγοράσουν. Ποιοι θα είναι αυτοί; Ποιοι θα είναι οι πρώτοι; Δεν θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε: τα πρώτα θύματα θα είναι οι κάτοχοι και χρήστες των αυτοκινήτων. Όχι όλοι αλλά η πλειονότητα. Ποιοι έπονται; Οι μικρού και μεσαίου μεγέθους παραγωγικές μονάδες της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής και οι μικρού και μεσαίου μεγέθους εμπορικές επιχειρήσεις. Τι θα συμβεί, εάν σταματήσει η κυκλοφορία των τριών τετάρτων των αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης και κλείσουν οι μικρού και μεσαίου μεγέθους παραγωγικές μονάδες και εμπορικές επιχειρήσεις; Τεράστια ανεργία. Βαθύτατη ύφεση. Όλα αυτά τα σενάρια οι ειδήμονες περί των ζητημάτων ενέργειας και οι σύμβουλοι των κυβερνήσεων των κρατών, τα γνωρίζουν πολύ καλά και τα εξετάζουν διεξοδικά.

ΕΙΝΑΙ δυνατόν να αποτραπεί αυτή η εξέλιξη; Εάν διατυπώσουμε διαφορετικά αυτό το ερώτημα, θα πάρει την εξής μορφή: είναι εφικτή η ενεργειακή μετάβαση; Πριν εξετάσουμε το ζήτημα των ζητημάτων, θα απαντήσουμε στο ερώτημα του σημερινού τίτλου και θα συνεχίσουμε.  Όσο τα αποθέματα των ορυκτών καυσίμων θα μειώνονται, άρα θα περιορίζεται και η κατανάλωσή τους με πολύ αρνητικές συνέπειες για την παραγωγή, την οικονομία και την κοινωνία, τόσο πιο αυταρχικό θα γίνεται το Κράτος. Είμαι της γνώμης ότι όλη η παραγωγή, όλες οι υπηρεσίες και όλο το εμπόριο θα κρατικοποιηθούν, ότι το κράτος Δικαίου και το κράτος πρόνοιας, το κράτος αρωγός, θα μετεξελιχθεί σε ένα κράτος που θα ελέγχει όλη την παραγωγή και θα διανέμει αυτή την παραγωγή τους υπηκόους του, ότι το διανεμητικό αυτό κράτος θα ελέγχει όλες τις πτυχές της ελάχιστης δημόσιας ζωής και της ιδιωτικής, κατά συνέπεια δεν θα είναι απλά αυταρχικό αλλά θα είναι ολοκληρωτικό. Εάν θα υπάρχει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, θα είναι ένας αναχρονισμός διακοσμητικού χαρακτήρα, όπως είναι τα τελευταία θλιβερά απολιθώματα της μεσαιωνικής μοναρχίας σε μερικά ευρωπαϊκά κράτη. Τα τελευταία αποθέματα του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα χρησιμοποιοηθούν από αυτό το ολοκληρωτικό  Κράτος και συγκεκριμένα από τις κατασταλτικές του δυνάμεις –  τον στρατό και την αστυνομία. Η εποχή της μείωσης του πετρελαίου, ο υπόλοιπος 21ος αιώνας, θα είναι μια εποχή έντονων κοινωνικών αναστατώσεων. Ο καπιταλισμός και το διανεμητικό κράτος δεν θα μπορέσουν να ικανοποιήσουν  τις βασικές βιοτικές ανάγκες του πληθυσμού, άεργου στην πλειονότητά του, το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα θα αστοχήσει. Η βία και η καταστολή θα πάρουν τη θέση της πειθούς, της προληπτικής ικανοποίησης των αιτημάτων, η σπάνη και η διαρκής ανησυχία τη θέση της αφθονίας και της ατομικιστικής ανεμελιάς –  το έχουν ήδη προαναγγείλει με σαφήνεια. Το πετρέλαιο και η βενζίνα παράγουν ισχύ και ταχύτητα, η κυριαρχία και η καταστολή είναι πιο αποτελεσματικές όταν έχουν εξασφαλίσει υπεροχή στην ταχύτητα μετακίνησης των στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων. Τα τελευταία αποθέματα του πετρελαίου θα συμβάλουν στην ενίσχυση του οικιακού εγκλεισμού.

ΟΛΑ αυτά που γράφω θα αποδειχτούν ανοησίες πρώτου και αξεπέραστου μεγέθους, εάν επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση. Εάν δεν επιτευχθεί, όλες αυτές οι σκέψεις θα επαληθευτούν, σε γενικές γραμμές. Η κατάσταση μπορεί να είναι καλύτερη, μπορεί όμως και χειρότερη. Αυτό που μας ενδιαφέρει πιο πολύ είναι οι συγκεκριμένες τάσεις. Στις τάσεις του παρόντος και στην εκδίπλωσή τους, στην εξέλιξή τους θεμελιώσουμε τις σκέψεις μας. Δεν μυρίζουμε τα νύχια μας.

ΜΠΟΡΕΙ να επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση; Αυτό είναι το κομβικό ερώτημα, το  ζήτημα των ζητημάτων. Έχουν διατυπωθεί δύο απαντήσεις –  μια αισιόδοξη και μια απαισιόδοξη. Όταν υπάρχουν αυτές οι δύο αντιφατικές απαντήσεις, ποια νομίζετε ότι βρίσκεται πιο κοντά στην πραγματικότητα; Η απαισιόδοξη. Και θα σας πω γιατί. Οι σύμβουλοι (επιστήμονες θετικών και κοινωνικών επιστημών) σκέφτονται με δύο τρόπους, με κριτήριο την ικανότητά τους να δουν το αρνητικό και να το εξετάσουν, κάθε φορά που ασχολούνται με κάποιο ζήτημα. Οι απαισιόδοξοι το βλέπουν το αρνητικό, οι αισιόδοξοι, αιχμάλωτοι των ποικίλων επιθυμιών τους και φιλοδοξιών δεν το βλέπουν, δεν θέλουν να το δουν. Οι αισιόδοξοι πολύ συχνά προκαλούν την καταστροφή –  και την αυτοκαταστροφή.

ΤΙ εννοούμε όταν λέμε ενεργειακή μετάβαση; Εάν λάβουμε υπ΄ όψει μας την αναμφισβήτητη βεβαιότητα ότι κάθε χρόνο καταναλώνουμε ολοένα και περισσότερη ενέργεια, ενεργειακή μετάβαση θα υπάρξει εάν μπορέσουμε να συνεχίσουμε να καταναλώνουμε κάθε χρόνο περισσότερη ενέργεια. Εάν δεν μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό, θα υπάρξει μεν ενεργειακή μετάβαση αλλά αυτό θα δημιουργήσει πάρα πολλά προβλήματα, που δεν είναι του παρόντος, θα τα εξετάσουμε κάποιο άλλο πρωινό. Αυτή είναι η μία πτυχή του ζητήματος. Υπάρχει και άλλη μία. Ποια είναι αυτή η ενέργεια που θα είναι τόσο πολλή που θα μας επιτρέψει να καταναλώνουμε κάθε χρόνο περισσότερη;

ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ δύο απαντήσεις: η πυρηνική και  η ηλιακή/αιολική ενέργεια. Μπορούν αυτές οι δύο μορφές ενέργειας να μας εξασφαλίσουν τόση πολλή ενέργεια ώστα να αυξάνουμε την κατανάλωσή της κάθε χρόνο; Ναι, μπορούν. Αρκεί να κατασκευάσουμε δεκάδες χιλιάδες πυρηνικά εργοστάσια ή να καλύψουμε μια έκταση ίση με αυτή την Γαλλίας και της Ισπανίας για να καλύψει η Ευρώπη της ενεργειακές της ανάγκες. Εάν προσανατολιστούμε προς την κατεύθυνση της ετήσιας αύξησης της ενέργειας, που θα αντλήσουμε από το βράσιμο του νερού με πυρηνική ενέργεια και από τις ανανεώσιμες πηγές, τότε θα προκαλέσουμε τόσο μεγάλη οικολογική και περιβαλλοντική καταστροφή που όμοιά της δεν έχει υπάρξει και δεν μπορεί να υπάρξει.

ΖΟΥΜΕ το τέλος της αφθονίας της ενέργειας, που μας εξασφάλισαν τα ορυκτά καύσιμα. Μιας και δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός και καπιταλιστική κοινωνία χωρίς την ενέργεια των ορυκτών καυσίμων, χωρίς πολλή ενέργεια εννοώ, τα κράτη έχουν επιδοθεί σε ένα αγώνα δρόμου ώστε να αντικαταστήσουν την μείωση της παραγόμενης ενέργειας λόγω της αναμενόμενης  εξάντλησης των αποθεμάτων,  με την ενέργεια από τις ανανεώσιμες πηγές. Θα προλάβουν, θα τα καταφέρουν; Προς το παρόν, θα τα καταφέρουν. Τον χειμώνα αυτόν θα τον πηδήξουμε, θα πηδήξουμε και τον επόμενο αλλά όλους δεν μπορούμε. Κάποιος χειμώνας θα μας πηδήξει. Οι  καθημερινές εκκλήσεις προς τον πληθυσμό να εξοικονομήσει ενέργεια με όποιον τρόπο μπορεί, τα μέτρα που παίρνουν οι δήμοι και το κράτος για τον περιορισμό της κατανάλωσης της ηλεκτρικής ενέργειας είναι σαφέστατες ενδείξεις της ανησυχίας τους.

ΕΑΝ λάβουμε υπ΄ όψει μας ότι ο καπιταλισμός και οι καπιταλιστικές κοινωνίες δεν μπορούν να υπάρξουν εάν δεν καταναλώνουν κάθε μέρα τεράστιες ποσότητες ενέργειας,  την οποία μέχρι τώρα εξασφαλίζαμε από τα ορυκτά καύσιμα, εάν συνεχιστεί η τάση της μείωσης της διαθέσιμης ενέργειας λόγω της εξάντλησης των αποθεμάτων και εάν δεν μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την μείωση, τότε το σύστημα και οι κοινωνίες θα βρεθούν αντιμέτωπες με προβλήματα που δεν θα μπορέσουν να διαχειριστούν και να επιλύσουν. Διαρκής ύφεση, τεράστια ανεργία. Μείωση της παραγόμενης τροφής και λιμοί. Κοινωνικές αναταραχές και αναστατώσεις. Συσσώρευση αδιεξόδων.

ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΑ, κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής των αναστατώσεων, των αδιεξόδων και των διλημμάτων, θα διατυπωθεί το ερώτημα: είναι δυνατόν να καταναλώνουμε πολύ λίγη ενέργεια, να παράγουμε πολύ λιγότερα, να είμαστε περισσότεροι αυτάρκεις ώστε να περιορίσουμε δραστικά τις μεταφορές ώστε όχι μόνο να μπορέσουμε να καλύψουμε τις βασικές βιοτικές ανάγκες μας  αλλά και η ζωή μας να βελτιωθεί;

ΜΕ αυτό το ερώτημα θα καταπιαστώ αύριο.