φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΥΠΑΡΧΟΥΝ πολλά κοινωνικά φαινόμενα για τα οποία δεν μπορούμε να διατυπώσουμε έναν ορισμό που να καλύπτει όλες τις εκφάνσεις τους. Εάν ορίσουμε, εάν βάλουμε όρια, αφήνουμε πολλά χαρακτηριστικά εκτός ορισμού. Ο ορισμός είναι μια δυτική πολιτισμική απόπειρα να εντοπίσουμε αμετάβλητες, μόνιμες, σταθερές οντότητες μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα – προέρχεται από την μη παραδοχή της αλλαγής, της μεταβολής, από την λατρεία της αμεταβλησίας και της αιώνιας διάρκειας. Ο Πλάτων στους πρώιμους διαλόγους του αποπειράται να ορίσει τη δικαιοσύνη, την ανδρεία, τη σωφροσύνη, το όσιο αλλά πάντα οι απόπειρες του καταλήγουν σε α-πορία, σε αδιέξοδο. Από αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα, που επιχειρούμε να ορίσουμε και πάντα αποτυγχάνουμε, τα πιο γνωστά είναι η θρησκεία και ο πόλεμος.
Η ανθρωπολογία και η παγκόσμια ιστορία μας παρέχουν πληθώρα μαρτυριών για την ποικιλομορφία του πολέμου. Μας λένε ότι όσο πιο πίσω στο χρόνο πάμε, τόσο πιο σποραδικός και περιστασιακός, τόσο λιγότερο συχνός και λιγότερο αιματηρός φαίνεται ο πόλεμος. Δέσμιοι του παρόντος και της δυτικής πολεμικής παράδοσης έχουμε σχηματίσει την εντύπωση ότι οι άνθρωποι πολεμούσαν πάντυα όπως πολεμούν και σήμερα. Δηλαδή: για να κατακτήσουν γη, να αρπάξουν πλούτο, έμψυχο και άψυχο, να καταστρέψουν και να εξοντώσουν. Προβάλλουμε αυτόν τον τρόπο του πολέμου, ο οποίος, όπως θα δούμε, έχει καθοριστεί κοινωνικά, ιστορικά δηλαδή, σε όλες τις κοινωνίες του παρελθόντος αλλά μερικές φορές αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό δεν υπήρχε. Διότι, για εκατό χιλιάδες χρόνια που υπήρξαμε τροφοσυλλέκτες (κυνηγοί), οι άνθρωποι δεν πολεμούσαν για να κατακτήσουν γη, για να αρπάξουν πλούτο, για να καταστρέψουν και να εξοντώσουν. Γιατί λοιπόν πολεμούσαν; Πόσο συχνά; Πολεμούσαν οι άνδρες ή οι γυναίκες; Ήταν πολλά τα θύματα;
ΟΛΑ αυτά τα ερωτήματα τα έθεσε και απάντησε ο Πιερ Κλάστρ (Κοινωνία ενάντια στο Κράτος). Οι τροφοσυλλεκτικές ομάδες, μας λέει ο Κλάστρ, πολεμούσαν για να μην ενωθούν! Διατηρούσαν μια διαρκή εχθρότητα, η οποία όμως δεν απέκλειε τις κοινωνικές επαφές και ανταλλαγές. Γιατί απέφευγαν να ενωθούν σε ευρύτερες ενότητες και προτιμούσαν να διατηρήσουν την αυτονομία της ολιγομελούς ομάδας τους; Διότι η ενότητα θα δημιουργούσε την ανάγκη του συντονισμού, τις προϋποθέσεις εμφάνισης μιας ηγετικής ομάδας, κατά συνέπεια μορφών κρατικής οργάνωσης. Πολύ συχνά ο πόλεμος ήταν μια τελετουργική δραστηριότητα χωρίς χρήση βίας, άρα ήταν πόλεμος χωρίς θύματα. Έκαναν πως πολεμούσαν! Απλά και μόνο για να διαιωνιστεί η εχθρότητα, για να διαφυλαχτεί η αυτονομία της μικροσκοπικής ομάδας. Ενίοτε ο πόλεμος σταματούσε με τον πρώτο νεκρό και οι αντίπαλες ομάδες φρόντιζαν από κοινού τους τραυματίες τους. Από αυτόν τον τρόπο του πολέμου προέκυψαν οι πολεμικοί χοροί. Αυτός είναι ο τροφοσυλλεκτικός τρόπος του πολέμου.
ΟΤΑΝ στις πεδιάδες της Μεσοποταμίας και του Νείλου, και αλλού (κεντρική και νότια Αμερική, Αζτέκοι και Ινκας) οι αγροτικές κοινότητες συνεργάστηκαν για να καλλιεργήσουν γη, μέσω αρδευτικών καναλιών, που δεν μπορούσαν να κατασκευάσουν μόνες τους, εμφανίστηκε αυτό που απέφευγαν οι τροφοσυλλεκτικές ομάδες: ο συντονισμός ενός πλήθους ανθρώπων που εργάζεται για την επίτευξη ενός μεγάλου έργου. Ο χώρος του συντονισμού ήταν ο ναός – ο ναός και οι διαχειριστές του ήταν η πρώτη μορφή κρατικής οργάνωσης. Ο ναός αυτός δεν έχει καμιά σχέση με τη θρησκεία – είναι μια κοινοτική αποθήκη τροφίμων και εργαλείων. Ο συντονισμός της εθελοντικής αρχικά εργασίας και η διαχείριση του ναού απαιτούν γνώσεις και μονιμότητα, με συνέπεια την εμφάνιση ενός διαχειριστικού-ηγετικού κοινωνικού στρώματος. Όταν τα έργα τελείωσαν, το κοινωνικό αυτό στρώμα δεν διαλύθηκε αλλά βρήκε τρόπους να διαιωνίσει την ύπαρξή του. Η εργασία έπρεπε να συνεχιστεί . Όχι μόνο για να διαιωνιστεί η ύπαρξή του αλλά και για να παραμείνουν απασχολημένοι οι αγρότες, οι οποίοι για πολλούς μήνες τον χρόνο ήταν απαλλαγμένοι από αγροτικές εργασίες. Τρεις ήταν οι τρόποι που επινοήθηκαν: η φορολογία σε είδος, η καταναγκαστική εισφορά τροφής (αλλά και ρουχισμού, εργαλείων κ.α.) από τις αγροτικές κοινότητες στο κράτος, η καταναγκαστική εργασία – στα κρατικά εργαστήρια, στις μνημειώδεις κατασκευές, όπως οι πυραμίδες και οι ναοί, επίδειξη και σύμβολα της ισχύος του ηγετικού στρώματος – και ο πόλεμος. Η φορολογία, κρατική καταναγκαστική εργασία και ο κρατικός πόλεμος είναι τρεις αδιαχώριστες πλευρές του ίδιου φαινομένου – της κρατικής οργάνωσης της αγροτικής κυριαρχίας.
Ο πόλεμος αποσκοπούσε στην απασχόληση των αέργων αγροτών αλλά υπήρχε κι άλλη μία σκοπιμότητα: η αύξηση του πλούτου, άρα και της ισχύος, του κράτους, του άρχοντος κοινωνικού στρώματος. Στην αρχή ήταν αρπακτικός – ήταν ληστρικές επιδρομές με σκοπό την αρπαγή πλούτου. Μετεξελίχθηκε σε κατακτητικό, σε αρπαγή γειτονικής γης, δηλαδή σε υποδούλωση αγροτικών κοινοτήτων, αλλά δεν ήταν εξοντωτικός: οι αγροτικές κοινότητες έπρεπε να υπάρχουν για να καταβάλουν φόρο στο κράτος. Όσο πιο πολλές ήταν οι υποδουλωμένες αγροτικές κοινότητες, τόσο πιο πολύς ο φόρος, ο πλούτος και η ισχύς του κράτους. Αυτός είναι ο κρατικός πόλεμος της αγροτικής κυριαρχίας. Ας δούμε τώρα τον ποιμενικό τρόπο του πολέμου: ο θάνατός σου, η ζωή μου.
Οι νεολιθικές αγροτικές κοινότητες που κατά την εξάπλωσή τους προσέγγισαν τις στέπες της Ευρασίας πρόκριναν την εκτροφή των ζώων (αιγοπροβάτων, βοοειδών και χοίρων) μιας και τα εδάφη των στεπών δεν προσφέρονταν για την γεωργία, ήταν εκτεταμένοι λειμώνες. Για πολλές χιλιάδες χρόνια οι ποιμενικές κοινότητες εξαπλώνονταν σε αυτόν τον αχανή χώρο. Όταν η εξάπλωση άγγιξε το όρια της, τότε η έλλειψη λιβαδιών προκάλεσε την μετεξέλιξη του ειρηνικού ποιμενισμού σε πολεμικό ποιμενισμό. Η στενοχωρία προκαλούσε πολλή στεναχώρια: η έλλειψη τροφής ήταν αποτέλεσμα της εξάντλησης των λιβαδιών και της εγγενούς αδυναμίας των ποιμενικών κοινοτήτων να βρουν λύσεις. Σε ακραίες καταστάσεις, οι οποίες έγιναν μόνιμες, ο μόνος τρόπος επιβίωσης ήταν η ζωοκλοπή (αρπαγή χωρίς χρήση βίας), η ληστεία (αρπαγή με χρήση βίας, άρα με φόνο) και αναπόφευκτα η κλιμάκωσή της, ο πόλεμος. Η εξασφάλιση της νίκης ωθούσε τις ποιμενικές κοινότητες σε συμμαχία (γένος, φρατρία, φυλή, ομοσπονδία φυλών), με αποτέλεσμα οι στέπες να γίνονται πεδίο μαχών στις οποίες όποιος νικούσε, επιβίωνε. Νικώ σημαίνει αρπάζω τη γη και τον πλούτο του αντιπάλου και κυρίως τον εξοντώνω, εκτός από τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας- τώρα πια διαθέτω περισσότερο χώρο, άρα θα επιβιώσω. Ο θάνατός σου, η ζωή μου – αυτός είναι ο ποιμενικός τρόπος πολέμου. Ο ποιμενικός πόλεμος είναι ένας αρπακτικός, κατακτητικός και κυρίως, για πρώτη φορά, εξοντωτικός πόλεμος.
ΟΤΑΝ τα ποιμενικά φύλα εισέβαλλαν στις περιοχές των αγροτικών κοινοτήτων, έρχονταν αντιμέτωποι δύο διαφορετικοί τρόποι: ο κρατικός και ο ποιμενικός. Νικούσαν πάντα τα ποιμενικά φύλα. Ο στρατός των κρατών επανδρωνόταν από αγρότες που ήταν απρόθυμοι να πολεμήσουν, σε αντίθεση με τους πολεμοχαρείς και φιλοπόλεμους ποιμένες εισβολείς. Η μάχη στον Μαραθώνα είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση. Εδώ δεν συγκρούστηκαν απλά δύο στρατοί αλλά ήρθαν αντιμέτωποι δύο διαφορετικοί τρόποι πολέμου. Μια χούφτα Αθηναίοι πολίτες, πολεμοχαρείς και φιλοπόλεμοι, έτρεψαν σε φυγή τα απρόθυμα για πόλεμο πλήθη των υποδουλωμένων αγροτών. Όταν κατακτούσαν τις επικράτειες των αγροτικών κρατών, ο ποιμενικός τρόπος του πολέμου, εκ των πραγμάτων, μεταλλάχθηκε: διατήρησε μεν την αρπακτική του διάσταση, έβαλε όμως σε δεύτερη μοίρα την καταστροφική και την εξοντωτική, χωρίς όμως να τις εξαλείψει. Όλοι οι πόλεμοι που διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια του δυτικού πολιτισμού ήταν πόλεμοι του μεταλλαγμένου ποιμενικού τρόπου. Αυτός όμως ο μεταλλαγμένος ποιμενικός τρόπος του πολέμου μεταλλάσσεται για άλλη μια φορά και επιστρέφει στις ρίζες του, γίνεται και πάλι γνήσιος ποιμενικός τρόπος του πολέμου. Το καταστροφική διάσταση ενισχύεται με την επινόηση των πυροβόλων όπλων, μετά το 1300 μ. Χ., ενώ η εξοντωτική με την κατασκευή των πυρηνικών και άλλων πιο ισχυρών όπλων, μετά το 1945. Αυτή είναι πρόοδος!
ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΜΕ στο 4. 000 π.Χ., στις στέπες. Η Ουκρανία ήταν κάποτε στέπα (ρώσικη λέξη, σημαίνει “ερημική περιοχή”), τώρα είναι ένας αχανής σιτοβολώνας. Θα ξαναγίνει στέπα;
Σχολιάστε ελεύθερα!