Η ταχύτητα είναι το Πεπρωμένο της Δύσης (Πολ Βιριλιό)
Είμαι καμικάζι, όλο βυζί και γκάζι (νεαροί μηχανόβιοι της δεκαετίας 1980)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΙΧΑ γνωρίσει κάποτε έναν Γερμανό, πλούσιο, που πίστευε ότι δεν θα πεθάνει. Μετά από λίγα χρόνια έμαθα ότι τον έβγαλαν ψιλοκαμμένο από την τρακαρισμένη Πόρσε του. Εδώ και λίγα χρόνια, εδώ στα μέρη μας, γιοι πλούσιων και ισχυρών και γνωστών επιχειρηματιών έχουν πεθάνει μετά από τρακάρισμα, τρέχοντας ιλιγγιωδώς με τα πανάκριβα αυτοκίνητά τους. Όσο πιο ακριβό είναι ένα αυτοκίνητο, τόσο μεγαλύτερη ταχύτητα μπορεί να αναπτύξει – αν και όχι πάντα. Τα πανάκριβα αυτά αυτοκίνητα (η τιμή της Ferrari: 500.000 ευρά) τα αγοράζουν όχι μόνο ως δείκτη της κοινωνικής τους θέσης, ως επίδειξη του πλούτου τους, αλλά επειδή λατρεύουν την ταχύτητα, επειδή τους γοητεύει η ταχύτητα, ηδονίζονται με την ταχύτητα, η ταχύτητα τους εξασφαλίζει μεγάλη απόλαυση. Να συμπληρώσω ότι υπό την επήρεια της γοητείας της ταχύτητας έχουν σκοτωθεί και εργάτες και δημόσιοι υπάληλλοι και μικροαστοί και μεσοαστοί – όλοι όμως άντρες και νεαροί ή νέοι. Πώς να εξηγήσουμε την διαταξικότητα, το φύλο και την ηλικία των θυμάτων της λατρείας και της γοητείας της ταχύτητας;
ΔΕΝ είχα ποτέ αυτοκίνητο, δεν θα αποκτήσω ποτέ, δεν ξέρω και δεν μπορώ να οδηγήσω. Το να ταξιδέψω από Σαλονίκη στην Αθήνα μου φαίνεται οδυνηρότατο βασανιστήριο. Παρατηρώ όμως με μεγάλη προσοχή την ψυχολογία, τη συμπεριφορά και τις αξίες των οδηγών, κυρίως των ανδρών, και μελετώ το φαινόμενο της ταχύτητας από κοινωνικής, πολιτισμικής, ανθρωπολογικής και ψυχαναλυτικής άποψης. Διαπιστώνουμε ότι συνήθως οι οδηγοί δεν αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα, ειδικά μέσα στην πόλη. Μερικές φορές όμως αναγκάζονται να τρέξουν πιο πολύ: όταν πρέπει να πάνε στο νοσοκομείο κάποιον τραυματία ή ασθενή (πολλές γυναίκες έχουν γεννήσει μέσα στο αυτοκίνητο – για φαντάσου, να γεννηθείς μέσα σε αυτοκίνητο και να πεθάνεις μέσα σε αυτοκίνητο!)· όταν πρέπει να είσαι στην ώρα τους σε κάποιο ραντεβού, πρέπει να προλάβεις το πλοίο ή το αεροπλάνο· όταν σε κυνηγούν οι αστυνομικοί ή όταν καταδιώκεις κάποιον· όταν κάνεις μεγάλο ταξίδι, δεν θα πας με 70 – με 120 και 150 θα τρέχεις. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, θα υπάρχουν κι άλλες, υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος να αναπτύξεις μεγάλη ταχύτητα.
ΥΠΑΡΧΕΙ όμως και μία άλλη περίπτωση, αυτή με την οποία ασχολούμαστε στο σημερινό κείμενο: να τρέχεις ιλιγγιωδώς χωρίς να υπάρχει κάποιος λόγος. Να τρέχεις με 250 χωρίς λόγο; Δε μπορεί, κάποιος λόγος θα υπάρχει, μόνο που ούτε ο ίδιος ο οδηγός τον γνωρίζει! Για να τρέχει με 250 μάλλον θα του αρέσει. Δεν νομίζω να του προκαλεί δυσφορία αυτή η μεγάλη ταχύτητα – τουναντίον, πρέπει να νιώθει μεγάλη ηδονή, ευχαρίστηση, πρέπει να του εξασφαλίζει μεγάλη απόλαυση. Αν δεν νιώθω καλά, δεν είμαι πολύ καλά, παίρνω τη Πόρσε μου, καβαλάω τη Φερράρι μου, βγαίνω στον αυτοκινητόδρομο ή σε λεωφόρο, μέσα στη πόλη, και το σανιδώνω: τέρμα τα γκάζια (Να θυμηθούμε την προσφιλή ρήση των νεαρών μηχανόβιων της δεκαετίας του 1980: είμαι καμικάζι, όλο βυζί και γκάζι – και το ΚΑΤ γεμάτο με ακρωτηριασμένους και βαριά τραυματισμένους πιτσιρικάδες και νεαρούς). Υπάρχει και μία άλλη σχετική περίπτωση. Θα πατήσω το γκάζι, ενστικτωδώς, και θα αυξήσω την ταχύτητα του αυτοκινήτου, εάν τσακωθώ με τη συνοδηγό γυναίκα μου και γίνω ένα μάτσο χάλια.
ΦΑΙΝΕΤΑΙ λοιπόν, φίλες και φίλοι, ότι ένας τρόπος να νιώσω καλύτερα είναι να τρέξω οδηγώντας αυτοκίνητο με μεγάλη ταχύτητα. Γιατί άραγε; Διότι απομακρύνομαι από το πρόβλημα, από την τσαντίλα, από την μαυρίλα, από την πλήξη και την ανία, από το άγχος. Απομακρύνομαι αλλά προς τα πού πάω; Πουθενά δεν πάω. ‘Ετσι, απλά τρέχω να νιώσω την ηδονή της ταχύτητας. Έχω την εμπειρία, ως συνοδηγός, πώς είναι να τρέχεις με 270 χιλιόμετρα την ώρα, σε γερμανικό αυτοκινητόδρομο. Νομίζεις ότι βλέπεις τηλεόραση, όλα ακίνητα. Χάνεις την αίσθηση του χρόνου – πρόκειται για απώλεια εαυτού, σαν αυτή που βιώνουμε σε άλλες περιπτώσεις (παρακολουθώντας μια συγκλονιστική ταινία, οργασμός στο σεξ, ηρωίνη και άλλες πολλές). Όσο πιο μεγάλη η ταχύτητα, τόσο πιο μεγάλη η ηδονή. Χάνεται και ο χώρος και ο χρόνος. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η απώλεια εαυτού είναι μια εμπειρία θανάτου, ζωντανοί όντες και ούσες.
ΤΡΕΧΟΥΜΕ λοιπόν ιλιγγιωδώς για να απομακρυνθούμε από το άγχος, τη δυσφορία και, καθώς φεύγουμε, βιώνουμε μια εμπειρία θανάτου, βιώνουμε μια απώλεια εαυτού, η οποία είναι μεγάλη ηδονή και απόλαυση. Ποιος, ποια λέει όχι στις απολαύσεις; Για μια απόλαυση ζούμε – μάλλον, για πολλές! Υπάρχει όμως κάποιο άγχος, το οποίο δεν συνειδητοποιούμε, και από το οποίο διαρκώς επιχειρούμε να απομακρυνθούμε ή να το αντιμετωπίσουμε, όταν το συνειδητοποιήσουμε; Κάποιο άγχος που είναι διαρκές και μόνιμο και ενοχλητικό; Ναι, είναι το άγχος του θανάτου. Ο θάνατος όμως είναι απώλεια εαυτού, άρα είναι μεγάλη ηδονή, η μέγιστη. Μερικές φορές είναι η μόνη λύση σε πολλά προβλήματα. Η αυτοκτονία και η ευθανασία το επιβεβαιώνουν. Ο Τίτος Λίβιος γράφει ότι μετά τη μάχη των Καννών χιλιάδες τραυματισμένοι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι εκλιπαρούσαν να βρεθεί κάποιος να τους αποτελειώσει – διαφορετικά θα πέθαιναν πονώντας και υποφέροντας μετά από μια ή δυο μέρες – μπορεί και τρεις! Φρόντισα την πεθερά μου πέντε μήνες και κατά τη διάρκεια αυτής της φροντίδας άκουγα κάθε βράδυ πολλές φορές τη φράση, θέλω να πεθάνω, θέλω να πεθάνω.
ΤΟ παράδοξο του άγχους του θανάτου είναι ότι γεννά την επιθυμία του θανάτου – υπάρχει το ενδεχόμενο να θέλουμε να πεθάνουμε και να μην το συνειδητοποιούμε, να μην το γνωρίζουμε. Έχουμε πολλές επιθυμίες που δεν τις γνωρίζουμε! Και τις ικανοποιούμε πάλι χωρίς να το επιδιώκουμε συνειδητά! Μερικές φορές όμως οι συνέπειες είναι τραγικές. Η επιθυμία του θανάτου είναι μία από αυτές. Από την άλλη όμως νομίζουμε ότι δεν θα πεθάνουμε, ότι είμαστε αθάνατοι. Όχι όταν είσαι πενήντα ή εβδομήντα αλλά όταν είσαι δεκαοχτάχρονος μηχανόβιος, που αγόρασες το μηχανάκι σου με το μεροκάματο ή έχεις Πόρσε γιατί ο μπαμπάς σου δεν ξέρει τι έχει και σου πήρε μία δώρο στα γενέθλιά σου. Όταν θα γίνεις τριάντα, θα σου πάρει Φερράρι, μην ανησυχείς!
ΤΡΕΧΕΙ ιλιγγιωδώς για να απομακρυνθεί από τον θάνατο και η ταχύτητα του χαρίζει μια απώλεια εαυτού, μια εμπειρία θανάτου, ζει τον θάνατο. Φεύγει από τον θάνατο και οδεύει προς τον θάνατο – αυτή είναι γοητεία της ταχύτητας. Η ταχύτητα του θανάτου είναι τόσο μεγάλη που είναι ταυτόσημη με την ακινησία. Εάν κολλήσει σε αυτή τη μεγάλη ηδονή και την παρατείνει, καθόλου μη αναμενόμενο (ποιος, ποια θέλει να χάσει την ηδονή και την απόλαυση; ), ο πραγματικός θάνατος είναι ένα ενδεχόμενο. Θα τον μαζεύουν τον οδηγό με το κουταλάκι, εάν δεν έχει γίνει κάρβουνο. Όλα τα προβλήματα λύθηκαν – επιτέλους!
Το να φεύγεις από τον θάνατο οδεύοντας προς τον θάνατο δεν έχει ταξικό πρόσημο. Το άγχος και η επιθυμία του θανάτου είναι διαταξικά. Οι νεαροί και οι νέοι νομίζουν ότι είναι αθάνατοι, ό,τι και να κάνουν δεν θα πεθάνουν. Και πεθαίνουν, προφανώς. Γιατί όμως άνδρες; Γιατί μεταξύ των θυμάτων δεν είναι γυναίκες; Γιατί, καθ΄όλη τη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπινου γένους τους φόνους μέσα στη κοινωνία τους κάνουν οι άνδρες και όχι οι γυναίκες, σε ποσοστό 99%; Γιατί δεν έχουν γίνει μάχες και πόλεμοι με αντίπαλα στρατόπεδα γυναίκες; Μπορεί να συμμετέχουν ή και να πολεμούν εφεδρικά αλλά ο πόλεμος και η διεξαγωγή του είναι υπόθεση ανδρών. Εάν ρωτούσαμε τον Πιερ Κλαστρ θα απαντούσε: η γυναίκα είναι ένα ον προς ζωή, ο άντρας ον προς θάνατον. Η γυναίκα γεννάει, φροντίζει παιδια, ενισχύει τη ζωή. Η γυναίκα καταπραϋνει και περιορίζει την επιθετικότητα, είναι όν της βραδύτητας και της εγγύτητας – ο άντρας ενισχύει την επιθετικότητα, την ταχύτητα και την απόσταση. Πάντα; Όχι, βέβαια. Αυτό δεν είναι ανθρωπολογική σταθερά. Ισχύει στις πολεμικές κοινωνίες – δεν ήταν όλες οι κοινωνίες πολεμικές, αν και ο πόλεμος και η επιθετικότητα υπήρχαν. Οι δυτικές κοινωνίες ήταν και είναι πολεμικές κοινωνίες. Ο δυτικός πολιτισμός ήταν και είναι πολεμικός πολιτισμός. Και πόλεμος σημαίνει απόσταση, ταχύτητα και επιθετικότητα. Και απάτη. Οι σημερινές δυτικές, καπιταλιστικές κοινωνίες βρίσκονται σε μια φάση αποπολεμικοποίησης, μόνο που η αντίρροπη τάση, αυτή της διάχυσης του πολέμου σε όλα τα κοινωνικά πεδία, είναι παρούσα και ενεργητική. Τώρα διεξάγουν πόλεμο κατά ενός αόρατου εχθρού – μιας και οι ορατοί δεν είναι αρκετοί!
ΑΥΡΙΟ θα ασχοληθούμε με την ταχύτητα κατάρρευσης του καπιταλισμού και του δυτικού πολιτισμού.
Σχολιάστε ελεύθερα!