facilis descensus Averno (η κάθοδος στον Άδη είναι εύκολη)
Βιργίλιος (Αινειάδα, 6.126)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΙ ταλαιπωρίες τραβάμε για να κάνουμε τη ζωή μας εύκολη! Και πόσες ακόμα θα τραβήξουμε για να φτάσουμε στην Κόλαση, μιας κι εκεί οδεύουμε ολοταχώς! Με τα ζητήματα της ευκολίας και της ταλαιπωρίας (δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο) θα ασχοληθούμε σήμερα, διαισθανόμενος ότι θα είναι μεταξύ εκείνων των πολλών που η εξέλιξη της κοινωνίας θα φέρει στο προσκήνιο στο άμεσο προσεχές μέλλον. Θα δείξω ότι δεν υπάρχει πιο μεγάλη ταλαιπωρία από την ευκολία και την άνεση. Πριν αρχίσω να ξεδιπλώνω τις σκέψεις μου για αυτά τα δύο ζητήματα, με τα οποία καταπιάνομαι εδώ και δύο δεκαετίες, μελετώντας την Ιλιάδα, τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου και τον θουκυδίδειο Επιτάφιο του Περικλέους (έξοχα σχόλια και τα τρία και για την ταλαιπωρία και για την ευκολία), θα ορίσω την ευκολία ως ταχύτητα χωρίς μόχθο και, κατ’ ανάγκην, την ταλαιπωρία ως βραδύτητα μετά μόχθου. Και τις αφιερώνω σε όσους και όσες “έχουν προσβληθεί από τη νόσο της σκέψης”, όπως γράφει στο Περί ελευθερίας ο Τζον Στιούαρτ Μιλ. Και θα θέσω και το εξής ερώτημα: εάν υπάρχει μια κλιμάκωση, διαβάθμιση της ευκολίας και της άνεσης, ποιο είναι το όριό της, με άλλα λόγια, υπάρχει απόλυτη ευκολία – ποια να είναι άραγε; Να μπορείς να μην κάνεις απολύτως τίποτα;