φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Ο Σεν Τζου στη “Τέχνη του Πολέμου” δίνει τρεις συμβουλές στον στρατηγό που θέλει να νικήσει: να νικάει χωρίς να πολεμάει, πρώτα να νικάει και μετά να πολεμάει· και η τρίτη: όταν στριμώχνεις τον εχθρό να του αφήνεις πάντα μια οδό διαφυγής· εάν δεν το κάνεις, ο αντίπαλος θα πολεμήσει για ζωή ή θάνατο και τότε γίνεται πανίσχυρος. Αφήνουμε προς ώρας στην άκρη τον πόλεμο μεταξύ αντιπάλων στρατοπέδων, τους πολεμίους, κι άς έρθουμε στους εχθρούς, στον κοινωνικό πόλεμο δηλαδή. Τα πεδία του κοινωνικού πολέμου είναι πολλά, οι εχθροί είναι πολλοί, εμείς όμως θα εστιάσουμε στη βασική του μορφή, στον πυρήνα της κυριαρχικής σχέσης, στον κοινωνικό πόλεμο μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς. Μιας και ο κοινωνικός πόλεμος ενέχει το ενδεχόμενο του κινδύνου και της απειλής, της ήττας και του θανάτου, τόσο η κυριαρχία όσο και ο Κύριος είναι υποχρεωμένοι να σχεδιάζουν οδούς διαφυγής, εξόδους κινδύνου, με άλλα λόγια.
Η φυγή και οι οδοί διαφυγής είναι κοινωνικές καταστάσεις, πρακτικές, είναι στιγμές του κοινωνικού πολέμου που δεν έχουν επισημανθεί και μελετηθεί. Σε αυτές καταφεύγουν τόσο οι υποτελείς όσο και οι Κύριοι – και η ίδια η Κυριαρχία ως σχέση μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς. Πότε καταφεύγουν σε αυτές; Όταν γνωρίζουν ότι δεν μπορέσουν να νικήσουν, όταν αποφεύγουν την πάλη, τη σύγκρουση, τον πόλεμο. Ο φυλακισμένος θα αποδράσει, ο δούλος θα αποδράσει – δεν θα διαμαρτυρηθεί, δεν θα διατυπώσει αίτημα, δεν θα ζητήσει. Γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν έχει κανένα νόημα η διαμαρτυρία και η ικεσία. Ξέρετε γιατί αποδρούσαν οι δούλοι στις βαμβακοφυτείες του αμερικάνικου Νότου; Έπασχαν από δραπετομανία – απεφάνθησαν οι ψυχίατροι της εποχής. Ο μαθητής θα κάνει κοπάνα, κοπάνα θα κάνει και ο εργάτης. Ο μαθητής δεν θα προσέχει στο μάθημα, θα είναι αλλού νοερώς, λούφα θα κάνει ο εργάτης και ο στρατιώτης. Οι στρατιώτες στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο λιποτακτούσαν και όταν συλλαμβάνονταν εκτελούνταν αμέσως χωρίς δίκη. Η λιποταξία είναι φυγή, είναι μια οδός διαφυγής. Η παντρεμένη γυναίκα θα μοιχεύσει – είναι φυγή η μοιχεία. Για να αποφύγουν την δουλοπαροικία στον Μεσαίωνα χωρικοί της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Γερμανίας κατέφευγαν στα ψηλά βουνά των Άλπεων – η σημερινή Ελβετία είναι το αποτέλεσμα αυτών των φυγών. Οι δυσπρόσιτες για τους διώκτες φεουδάρχες Άλπεις ήταν η οδός διαφυγής των χωρικών που ήθελαν να παραμείνουν ελεύθεροι ή να αποφύγουν την υποδούλωση. Η οδός διαφυγή των ρώσων χωρικών που δεν ήθελαν να υποβιβαστούν, να περιέλθουν στην κατάσταση του δουλοπάροικου ήταν η Σιβηρία.
Η παράδοση της φυγής των Υποτελών έχει πολύ μεγάλη ιστορία, είναι πολύ μεγάλης διάρκειας και πλουσιότατη σε εμπειρίες. Αποδείχθηκε ότι ήταν αποτελεσματική και είχε δραστικές συνέπειες. Το γνώριζαν αυτό οι Κύριοι. Κάθε φορά που έφραζαν τις οδούς διαφυγής, οι Υποτελείς ανακάλυπταν ή επινοούσαν νέες. Οι Κύριοι όμως δεν φράζουν μόνο τις οδούς διαφυγής αλλά συχνά τις οργανώνουν και τις προτείνουν στους Υποτελείς για να αποτρέψουν τόσο τη φυγή τους όσο και την ανατροπή της ίδιας της Κυριαρχίας. Οργανώνουν την θεσμοποιημένη προσωρινή κατάλυση της κυριαρχίας, είτε με τη μορφή της γενικευμένης ανυπακοής και ασυδοσίας όσο και της αντιστροφής των ρόλων μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς. Πάνω σε αυτό το ζήτημα ο Αριστοφάνης έχει πολλά να μας πει, ιδίως με τις τρεις κωμωδίες στις οποίες πρωταγωνιστούν γυναίκες (Λυσιστράτη, Εκκλησιάζουσαι, Θεσμοφοριάζουσαι). Τα Θεσμοφόρια και τα Αδώνεια ήταν γιορτές που συμμετείχαν μόνο γυναίκες – γιορτές ξακουστές για την σεξουαλική ελευθεριότητα των γυναικών. Το καρναβάλι είναι ένα πολύ γνωστό κατάλοιπο προσωρινής, ανακουφιστικής ανατρεπτικής γιορτής, αν και πολύ ψαλιδισμένο ως προς την ανατρεπτικότητά του. Πολλά καο εξόχως ενδιαφέροντα διαβάζουμε στο μελέτη του Μ. Μπαχτίν “Ο Ραμπελαί και ο κόσμος του” (εκδ. ΠΕΚ, μετ. Γ. Πινακούλας).
ΕΑΝ κάποτε οι Υποτελείς έφευγαν, δραπέτευαν από τη βία, την καταπίεση, την καταναγκαστική εργασία, από τα πεδία των μαχών και τους χώρους εγκλεισμού, σήμερα επιχειρούν να δραπετεύσουν από την ανία, την πλήξη και την βαρεμάρα. Η απόδραση από την ρουτινιάρικη καθημερινότητα είναι ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα ζητήματα με τα οποία ασχολούνται στις μέρες μας οι Σπουδές Σχόλης (Ελεύθερου χρόνου). Η νοσταλγία, οι φαντασιώσεις απόδρασης, οι κινηματογραφικές ταινίες, οι τηλεοπτικές σειρές, τα εξτρίμ σπορ, ο τουρισμός, τα ψώνια, το κλάμπιγκ, τα ναρκωτικά (το 97% των αμερικάνικων χαρτονομισμάτων έχουν ίχνη κοκαΐνης, μα την Παναγία!) είναι οι σύγχρονες μορφές φυγής και απόδρασης, μόνο που η διαφορά με τις φυγές του παρελθόντος είναι πολύ σαφής: πολύ σύντομα ο δραπέτης αντιλαμβάνεται ότι η μορφή απόδρασης που επιλέγει δεν είναι παρά μια επιβεβαίωση και ενίσχυση της καθημερινής ανίας και πλήξης. Οι οδοί διαφυγής δεν έχουν οδούς διαφυγής, οδηγούν σε αδιέξοδο – είναι παγίδες.
ΔΕΝ φεύγουν όμως μόνο οι Υποτελείς. Φεύγουν και οι Κύριοι, άλλοτε επιτυχώς άλλοτε ανεπιτυχώς. Μονάρχες και βασιλιάδες και δικτάτορες διέφυγαν κατά τη διάρκεια (ή πριν) εξεγέρσεων και έσωσαν το κεφάλι τους, απομονωμένοι και φυλακισμένοι στα απρόσιτα και καλά προστατευμένα καταφύγια των προστατών τους. Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄, ο Μουσολίνι, ο Καντάφι, ο Σαντάμ και ο Τσαουσέσκου δεν τα κατάφεραν. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία, η εκλογή των πρωθυπουργών και των προέδρων, η συντομία της θητείας τους είναι οδός διαφυγής από τον κίνδυνο της εξέγερσης και της κατάλυσης της πολιτικής κυριαρχίας των καπιταλιστών. Οι σύμβουλοι του καπιταλιστή Κυρίου δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να μελετούν τους ενδεχόμενους κινδύνους που αντιμετωπίζει η καπιταλιστική κυριαρχία και να σχεδιάζουν τρόπους αντιμετώπισής τους, οδούς διαφυγής. Ποιες είναι οι οδοί διαφυγής του καπιταλισμού και της δυτιικής κυριαρχίας; Εάν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και των δύο είναι η επιθυμία αύξησης της ισχύος, οι οδοί διαφυγής ταυτίζονται: το σύνολο, σχεδόν, των επενδύσεων σήμερα αφορά τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη, τις metaverse (εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα), την βιοτεχνολογία, την νανοτεχνολογία και όλα τα σχετικά: η κατάργηση της εξάρτησης από τους εργαζόμενους από τη μια, η κατάργηση της εξάρτησης από τη φύση από την άλλη – η εκπλήρωση της επιθυμίας της σωματικής αθανασίας, της θεραπείας της νόσου του γήρατος, η ψηφιακή αθανασία. Αυτές οι οδοί διαφυγής, και του καπιταλισμού και της δυτικής κυριαρχίας, δεν είναι οδοί διαφυγής αλλά αδιέξοδα και παγίδες. Εάν εκπληρωθούν οι επιθυμίες των καπιταλιστών για τον πλήρη αυτοματισμό της παραγωγής, για τον καθολικό εξοβελισμό της μισθωτής εργασίας, τότε ο καπιταλισμός θα παύσει να είναι καπιταλισμός, μιας και το πρώτο και καθοριστικής σημασίας χαρακτηριστικό του είναι η χρησιμοποίηση της εργασιακής δύναμης, η μισθωτή εργασία – χωρίς αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός. Εάν δεν εκπληρωθούν στο βαθμό που περιμένουν, εάν δεν θα έχουν τα αποτελέσματα που προσδοκούν, τότε βρισκόμαστε πολύ κοντά σε μια από τις πιο οξείες κρίσεις που γνώρισε ο καπιταλισμός από την εποχή της γένεσής του, εδώ και πέντε, έξι αιώνες – κάτι που νομίζω ότι θα συμβεί μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια (μάλλον πολλά είναι!). Όσο για την εκπλήρωση της επιθυμίας της σωματικής αθανασίας και της ψηφιακής, δεν θα αργήσουν να αντιληφθούν ότι η οδός διαφυγής οδηγεί σε αδιέξοδο, σε παγίδα, στην οποία έχουν πέσει ήδη. Δεν θα μπορέσουν να φύγουν. Οι οδοί διαφυγής δεν έχουν οδούς διαφυγής.
ΑΥΤΟ, φίλες και φίλες, είναι το αδιέξοδο και του καπιταλισμού και της δυτικής Κυριαρχίας. Και είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με το αδιέξοδο των κόσμων της εργασίας και της αεργίας. Σφιχτά αγκαλιασμένοι οδεύουμε προς το Μεγάλο Αδιέξοδο. Οδεύουμε προς την επίγεια Κόλαση.
Σχολιάστε ελεύθερα!