φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΜΙΑ ανοιξιάτικη μέρα, είχαν ανθίσει τα ζουμπούλια, το αγαπημένο λουλούδι και άρωμα της φύσης, μαζί με τη μουνίλα, γυρνώντας από το σχολείο, πήγαινα στη Τρίτη, 1967, με φώναξαν τέσσερις γυναίκες, μεταξύ των οποίων και η μάνα μου, να πάω να φάω πιταλιά. Κάθονταν και συζητούσαν μπροστά στο φούρνο της γειτόνισας, της Θανάσινας, ποτέ δεν έμαθα το όνομά της. Περίμεναν να βγάλουν την πιταλιά – είναι κάτι σαν λαγάνα που ψήνεται γρήγορα, μέχρι να βγει το ψωμί, οι Ιταλοί έχουν, είχαν, την πίτσα. Κάθισα κοντά τους κι άκουγα. Μετά από λίγο έρχεται με βήμα βιαστικό μια άλλη γειτόνισσα και κάπως συνωμοτικά τις είπε ότι η τάδε άκουσε στο ράδιο ότι στην Αθήνα έγινε. . . . . Δεν κατάλαβα τι έγινε στην Αθήνα αλλά πρέπει να ήταν κάτι έκτακτο, κάτι σημαντικό, αν υπέθετα σωστά από την έκφραση των προσώπων των γυναικών. Εντυπώθηκε, χάριν της πιταλιάς, βαθιά στη μνήμη μου αυτό το περιστατικό και μετά από χρόνια υπέθεσα τι είχε γίνει: στις 21 Απριλίου 1967 περίμενα κοντά στο φούρνο με άλλες πέντε γυναίκες να φάω πιταλιά. Έτσι βίωσα εγώ την 21η Απριλίου 1967 – άλλοι και άλλες με διαφορετικό τρόπο, με διαφορετικούς τρόπους, πολλούς και ανεπανάληπτους.
ΜΕΤΑ από κάποια χρόνια τα σημερινά νήπια και μικρά παιδιά θα θυμούνται ότι οι γονείς τους και όλοι οι άλλοι και τα ίδια φορούσαν μάσκα για να βγουν έξω αλλά θα είναι μνήμη, εάν δεν συνεχίσουμε να φοράμε μάσκα και τα επόμενα είκοσι ή τριάντα χρόνια. Μάλλον δεν θα φοράμε. Δεν θα φοράμε. Πώς βιώνουμε την πανδημία σήμερα; Με τον ίδιο τρόπο; Όχι, βέβαια, κατά κανένα τρόπο. Με πολλούς και διαφορετικούς και ανεπανάληπτους τρόπους. Αυτό, φίλες και φίλοι, είναι το προσωπικό βίωμα, η προσωπική εμπειρία, η υποκειμενικότητα, τα οποία βέβαια όλα αυτά συνοδεύονται και από έναν προσωπικό αναστοχασμό, σκέψη. Όσο αλλοτριωμένοι και αλλοτριωμένες να είμαστε, όσο αποπροσανατολισμένοι, αποβλακωμένοι, υποταγμένοι, δεν παύουμε ποτέ να νιώθουμε και να σκεφτόμαστε.
ΕΑΝ ρωτήσουμε κάποιον, κάποιαν, της ηλικίας μου πάνω κάτω, να μας πει γιατί έγινε το στρατιωτικό πραξικόπημα και η δικτατορία, γιατί διήρκεσε εφτά χρόνια, θα μας δώσουν διαφορετικές απαντήσεις. Εάν ρωτήσουμε ιστορικούς κι αυτοί δεν θα συμφωνούν. Γνωρίζουμε όμως ότι στην εφταετία της δικτατορίας έγιναν τόσες επενδύσεις από αμερικάνικα, γαλλικά, γερμανικά και αγγλικά κεφάλαια όσες δεν έγιναν ποτέ στο ίδιο χρονικό διάστημα. Εάν η ελληνική οικονομία έγινε καπιταλιστική, έγινε το 1967-1974. Με αυτή τη αντικειμενική, βέβαιη διαπίστωση κατά νου, εάν θέσουμε ένα διαφορετικό ερώτημα, η απάντηση θα φανεί πιο σαφής: τι θα γινόταν, εάν δεν γινόταν δικτατορία, την εποχή της επέκτασης του καπιταλισμού στην ελληνική κοινωνία; Εάν λάβουμε υπ΄ όψει μας την κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική κατάσταση της προηγούμενης δεκαετίας (1957-1967), νομίζω δεν είναι δύσκολο να απαντήσουμε: απεργίες, κοινωνική αταξία,γενικευμένη κοινωνική αναταραχή. Από το 1973 όμως, πριν τη Νομική και το Πολυτεχνείο είχαν αρχίσει να γίνονται απεργίες και τη συνέχεια την γνωρίζουμε. Οι απεργίες που έγιναν την περίοδο 1973-1981 δεν έγιναν ποτέ άλλοτε στην ελληνική κοινωνία. Παροξυσμός κοινωνικού πολέμου. Το 1981 το ΠαΣοΚ στην εξουσία.
ΘΑ ρωτήσουμε λοιπόν: τι θα γινόταν, εάν δεν παίρνονταν μέτρα για την αντιμετώπιση, για τον έλεγχο της εξάπλωσης του κορονοϊού; Εάν συνεχίζαμε τη ζωή μας ως είχε. Πολύ εύκολη ερώτηση: θα πέθαιναν μέσα σε ένα χρόνο 50, 100 χιλιάδες, θα παθαίναμε ανοσία και θα τελείωνε η φάση εκεί. Εάν δεν υπήρχε στις ειδήσεις των τηλεοπτικών σταθμών, η πανδημία δεν θα υπήρχε. Υπάρχει μόνο ό,τι υπάρχει στις οθόνες μας. Εάν μια μέρα τα κανάλια εστιάσουν στα ελληνοτουρκικά ή στον χιονιά ή στον σεισμό, η πανδημία δεν υπάρχει! Πολύ ωραία! Θέλετε να πείτε ότι τα μέτρα παίρνονται για να μην εξαπλωθεί ο κορονοϊός και έχουμε δεκάδες χιλιάδες θύματα. Θέλετε να πείτε ότι νοιάζονται, ανησυχούν για μας, για την υγεία μας, για τη ζωή μας. Στον τοίχο να με στήσετε, εγώ αυτό δεν το δέχομαι, δεν το πιστεύω. Η κυβέρνηση και τα άλλα κόμματα και τα κανάλια λένε ότι νοιάζονται για μας και τη ζωή μας και την υγεία μας αλλά εμείς οι ενήλικες γνωρίζουμε πολύ καλά, ακόμα κι όταν κι αν τους πιστεύουμε, ότι δεν νοιάζονται για μας και την υγεία μας και την ζωή μας.
ΓΙΑΤΙ λοιπόν παίρνονται όλα αυτά τα απαγορευτικά μέτρα; Θα επαναλάβω αυτά που είχα γράψει τον Μάρτιο του 2020: παίρνονται για να μη γίνει αυτό που θα γινόταν αν δεν παίρνονταν: γενική αστοχία όλων των επί μέρους συστημάτων παραγωγής και αναπαραγωγής, γενικευμένη κοινωνική αναταραχή, κοινωνική αταξία. Λόγω του μεγάλου αριθμού ασθενών και νεκρών μέσα σε ένα μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, η παραγωγή του κοινωνικού πλούτου, η κυκλοφορία των εμπορευμάτων, οι συγκοινωνίες, οι μεταφορές, η περίθαλψη, η εκπαίδευση, η καθαριότητα των πόλεων, όλα αυτά τα συστήματα θα κατέρρεαν, θα δυσλειτούργαν έστω για μεγάλο χρονικό διάστημα και όλη αυτή η αναταραχή θα ήταν πρόσφορο έδαφος και για άλλες αναταραχές. Ολική ή μερική αστοχία όλων των συστημάτων που συγκροτούν την καπιταλιστικη κοινωνία. Θα έρχονταν στο προσκήνιο λανθάνουσες συγκρούσεις του εμμενούς κοινωνικού πολέμου που θα κλιμακώνονταν και θα γενικεύονταν.
ΑΠΟ τον Μάρτιο του 2020 μέχρι σήμερα νιώσαμε φόβο, ανησυχήσαμε, αυτοπεριοριστήκαμε αλλά και σκεφτήκαμε. Αυτά τα συναισθήματα, αυτή η σκέψη, ο αναστοχασμός δεν φαίνονται, δεν είναι αντιληπτά με τις αισθήσεις αλλά υπάρχουν. Υπάρχουν για το κάθε τι που ζούμε στην καθημερινή ζωή μας. Σε αυτό το σημείο όμως θα κάνω μια πολύ σύντομη παρέκβαση, νομίζω πως είναι αναγκαία για να μπορέσω να συνεχίσω τις σκέψεις μου και την επιχειρηματολογία μου.
ΔΕΝ διαβάζω νεοελληνική ποίηση και λογοτεχνία (διήγημα, μυθιστόρημα), όχι γιατί δεν υπάρχουν ενδιαφέροντα κείμενα, κάθε άλλο, αλλά γιατί δεν προλαβαίνω. Διαβάζω όμως δοκίμια – εδώ η πνευματική παραγωγή είναι πολύ αξιόλογη και ενδιαφέρουσα, μαθαίνω και σκέφτομαι πολλά. Διαβάζω για ζητήματα που με ενδιαφέρουν, που με βοηθούν να τα κατανοήσω πληρέστερα. Ένα παράδειγμα. Εάν μία από τις κομβικές επιθυμίες του δυτικού Κυρίου, και του Υποτελούς που τον μιμείται, είναι αυτή της σωματικής αθανασίας, η επιθυμία αυτή δεν μπορεί να μην έχει σχηματίσει μια εικόνα, ένα ιδεώδες, ένα πρότυπο του αθάνατου σώματος, νεανικού οπωσδήποτε. Ποιο είναι αυτό; Μας το δείχνουν τα γυμνά αγάλματα της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, της γλυπτικής δηλαδή. Εάν υπάρχει αυτό το όραμα, αυτό το πρότυπο, τότε η σχέση μας με το σώμα θα πρέπει να καθορίζεται από αυτό το πρότυπο. Το οποίο είναι πρότυπο του Κυρίου κατ΄αρχήν. Η σχέση του με το σώμα του καθορίζεται από το πρότυπο. Το σώμα του δεν είναι κάτι που είναι σταθερό και μόνιμο αλλά υπό συνεχή ανακατασκευή, βελτίωση και η τεχνολογία μας βοηθάει: διατροφή, άσκηση, φάρμακα, καλλυντικά, διορθωτική πλαστική και άλλα πολλά για να προσεγγίσουμε, όσο μπορούμε, το ιδεώδες νεανικό αθάνατο σώμα. Μαζί με την εικόνα για το σώμα έχουμε αναπτύξει και μια κοσμοθεωρία και για την υγεία και για την ασθένεια και για τη ζωή. Το υποβιβασμένο, ασκητικό σώμα της χριστιανικής εποχής αναβαθμίζεται, απομονώνεται στην καπιταλιστική εποιχή, αυτονομείται από την ψυχή και το πνεύμα, με αποτέλεσμα να έχει συγκροτηθεί ένα πρότυπο, το βιοϊατρικό πρότυπο. Σε κοινωνικό επίπεδο, αυτό το πρότυπο συνοδεύεται από ένα άλλο, αυτό του ελέγχου των σωμάτων των Υποτελών από το Κράτος και την Κυριαρχία – το γνωστό μας βιοπολιτικό πρότυπο. Με όλα αυτά τα ζητήματα ασχολούνται η (μικρο)κοινωνιολογία και η ανθρωπολογία του σώματος, της υγείας, της ασθένειας, του θανάτου, η ιατρική ανθρωπολογία και άλλοι κλάδοι. Από το 1960, και πιο πριν με τον Κανγκιλέμ, τον δάσκαλο του Φουκό, έχουν γραφτεί πολλά και άκρως ενδιαφέροντα κείμενα (να αναφέρω ενδεικτικά τον Φουκό, τον Μπουρντιέ, την Μπάτλερ, τον Γκόφμαν, την Χάραγουέι). Η ελληνική πνευματική παραγωγή σε αυτούς τους κλάδους είναι και πολλή και πάρα πολύ ενδιαφέρουσα – θα αναφέρω μερικά ονόματα, αλφαβητικά, για όσους και όσες πιθανόν ενδιαφερθούν, ζητώντας ταπεινά συγγνώμη από όσους και όσες παραλείψω: Αγραφιώτης Δ., Αλεξιάς Γ., Μακρυνιώτη Δ, Οικονόμου Χ., Παπαγαρουφάλη Ε, Πουρκός Μ, Σαββάκης Μ., Σπυριδάκης Μ., Τζανάκης Μ., Τσιώλης Γ.
ΑΥΤΑ τα δύο πρότυπα, φίλες και φίλοι, έχουν δεχτεί οξύτατη κριτική και έχουν αμφισβητηθεί από τους ίδιους τους Υποτελείς, χρόνια ασθενείς, ανάπηρους, γενετήσια ιδιαίτερους, μελλοθάνατους και άλλους πολλούς και πολλές. Όταν ενέσκηψε η πανδημία, η ανυπακοή προς το βιοϊατρικό πρότυπο και η ανυπακοή προς το βιοπολιτικό πρότυπο υπήρχαν. Ξαφνιαστήκαμε και φοβηθήκαμε, σκεφτήκαμε όμως, όλοι μας και όλες μας, και συνεχίσαμε την ανυπακοή και στα δύο πρότυπα. Τα επόμενα χρόνια θα γραφούν πάρα πολλά για αυτή την περιπέτεια που ζούμε, μιας και ο θεωρητικός, εννοιολογικός και μεθοδολογικός εξοπλισμός μας είναι πλουσιότατος. Η αλλαγή της συμπεριφοράς μας από τον περασμένο Νοέμβριο (2020), των ημερών μας (Μάρτιος 2021) σε σχέση με αυτήν του Μαρτίου 2020 είναι σαφής. Εάν λοιπόν η λήψη των απαγορευτικών μέτρων γίνεται για να αποτραπεί μια γενικευμένη αναταραχή, που θα υπήρχε εάν δεν είχαν ληφθεί τα μέτρα, τότε ο αριθμός των κρουσμάτων μπορεί να ειδωθεί από δύο οπτικές γωνίες: του βιοϊατρικού και βιοπολιτικού προτύπου αλλά και του κοινωνικού πολέμου, της συγκεκριμένης ανυπακοής: ο αριθμός καταγράφει και τα κρούσματα αλλά και την έκταση της ανυπακοής. Και όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός, τόσο πιο σαφής και ευρεία είναι η έκταση της διττής ανυπακοής.
ΟΣΗ όμως σαφής και ευρεία κι αν είναι η διττή ανυπακοή, δεν είναι επαρκής: όλοι και όλες μας υποφέρουμε από τον οικιακό εγκλεισμό, όσο και να τον αμφισβητούμε και τον αρνούμαστε. Πώς είναι οι πόλεις χωρίς όλους αυτούς τους χώρους που συναντιόμαστε, που τρώμε και πίνουμε, που μαθαίνουμε και γνωριζόμαστε, που εκφραζόμαστε και απολαύουμε την έκφραση των άλλων; Είναι απέραντα μαντριά, στρατόπεδα, στρατώνες, εργοστάσια, φυλακές, τόποι θλιβεροί. Η κατάσταση αυτή, που έχει διαμορφωθεί για να μην υπάρξει γενικευμένη αστοχία των συστημάτων και κοινωνική αναταραχή και αταξία, δημιουργεί τις συνθήκες για γενικευμένη κοινωνική αναταραχή, η οποία δεν γνωρίζουμε, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι μορφές θα πάρει. Αλλά είναι αναπόφευκτη, νομίζω. Το γνωρίζουν πολύ καλά αυτό οι Κύριοι και ανησυχούν: μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα.
Η διαχείριση της πανδημίας από το Κράτος και την καπιταλιστική Κυριαρχία θα φέρει στο προσκήνιο πολλά ζητήματα. Εάν το κλείσιμο των ιδιόκτητων αλλά κοινόχρηστων χώρων, των κομμουνιστικοτήτων δηλαδή, μας έχει φέρει σε απόγνωση, τότε ένα από αυτά τα ζητήματα θα είναι και ο ζωντανός κομμουνισμός. Οι συνέπειες της συρρίκνωσής του είναι σαφείς: απόγνωση και κατάθλιψη, απόσταση και ασκητισμός, επιβιωτισμός και μοναξιά. Είναι όμως βέβαιο, έτσι νομίζω, ότι αφενός η διττή ανυπακοή θα συνεχιστεί και θα ενταθεί και αφετέρου θα έρθει στο προσκήνιο, το θεωρητικό και το κοινωνικό, η προβληματική του ζωντανού κομμουνισμού και της συρρίκνωσής του – και των συνεπειών αυτής της συρρίκνωσης.
Πάω στο αμπέλι.
Σχολιάστε ελεύθερα!