καταδίωξη, παράνοια και συνωμοτικότητα

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΧΑ γνωρίσει κάποτε ένα κλεφτρόνι, διαρρήκτη, πολύ εντάξει παληκάρι, είχε κάνει φυλακή· άλλαζε συχνά τόπο κατοικίας, συνήθως σε πολύ φτηνά και άθλια ξενοδοχεία των Αθηνών, και όπου πήγαινε το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να βρει τον τρόπο που θα την κάνει, που θα φύγει, όταν θα του την έπεφταν. Φρόντιζε να βρει το σημείο διαφυγής. Ως σεσημασμένος και καταζητούμενος διαρρήκτης ζούσε διαρκώς το άχθος της επικείμενης σύλληψης. Ήταν φιλύποπτος και καχύποπτος, ήταν δηλαδή παρανοϊκός. Δεν θα μπορούσε να μην ήταν.

ΟΤΑΝ συγκατοικούσα με τον Θόδωρα Μπασιάκο, πέθανε μέσα στο δωμάτιό μου ένας 35χρονος ηρωινομανής, γιος εφοπλιστικής οικογένειας από την Γλυφάδα. Με κάλεσαν στην Αστυνομία, στην πλατεία Παπαδιαμάντη, με ρώτησαν τι του έδωσα και πέθανε και μου είπαν να περιμένω σε μια αίθουσα αναμονής. Πριν όμως, μετά το έμαθα,  είχε έρθει η μητέρα του νεκρού, επιβεβαίωσε ότι το παράπονό του ήταν πως δεν μπορούσε να πεθάνει και ότι πολλές φορές τον είχαν μεταφέρει σε κωματώδη κατάσταση στο νοσοκομείο. Καθώς περίμενα, μέσα στο άγχος, σκέφτηκα να φύγω μην μου φορτώσουν τον θάνατο. Έρριξα λοιπόν μια ματιά στη πόρτα, παρατήρησα όμως δύο τύπους αριστερά και δεξιά που έκαναν τους αδιάφορους –  ήταν ασφαλίτες, θα με άρπαζαν μόλις έφτανα στην πόρτα. Θανάση, είπα στον εαυτό μου, κάτσε εδώ που κάθεσαι, πέρασε ό,τι είναι να περάσεις, θα κάνεις τη μεγαλύτερη βλακεία τη ζωή σου. Μετά από μία ώρα, μου είπαν να φύγω και δεν με ενόχλησαν ποτέ.

ΦΙΛΕΣ και φίλοι, ο Φρόιντ έγραψε ότι όλα τα ανθρώπινα όντα είναι παρανοϊκά, όταν είμαστε νήπια και παιδιά. Φοβόμαστε μην μας εγκαταλείψουν, έχουμε ενοχές γιατί θέλουμε να καταβροχθίσουμε τη μάνα μας για να μην μας φύγει ποτέ, όπως έγραψε η Μελανί Κλάιν και φοβόμαστε μην μας τιμωρήσουν, όλα αυτά ασυνείδητα. Με το πέρασμα του χρόνου παύουμε εν πολλοίς να είμαστε παρανοϊκοί. Αυτό είναι και το κομβικό περιεχόμενο της ψυχικής και πνευματικής καλλιέργειας, αποτέλεσμα της κοινωνικής καλλιέργειας, της καθημερινής δηλαδή δημιουργικής ενεργητικής αλληλεπίδρασης με τους άλλους και τις άλλες: η εξάλειψη της παράνοιας. Η οποία θα μπορούσε να οριστεί ως εξής, καθ΄ υπερβολήν: θα σε σκοτώσω, πριν με σκοτώσεις εσύ –  αν και δεν υπάρχει λόγος να φοβάμαι ότι θα με σκοτώσεις, ή ό,τι άλλο μπορείς να μου κάνεις. Εάν αυτό το μοντελάκι το μεταφέρουμε στη καθημερινή μας ζωή, θα παρατηρήσουμε ότι έχει ευρύτατη εφαρμογή: θα σε πληγώσω πριν με πληγώσεις, θα σε χωρίσω πριν με χωρίσεις, θα σε ρίξω πριν με ρίξεις. Και άλλα πολλά. Η ζήλεια είναι μια μορφή παράνοιας, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε όλοι και όλες.

Η παράνοια στις κυριαρχικές σχέσεις ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει. Είναι ένα δηλητήριο που μας μαραίνει, δεν μας επιτρέπει να συνάπτουμε φιλικές σχέσεις, ερωτικές, συνεργατικές, είναι οξύ διαλυτικό, σαν κι αυτό που το χρησιμοποιούμε για να βγάζουμε χρώματα από  μεταλλικές επιφάνειες. Δεν αντιλαμβανόμαστε πόσο παρανοϊκοί είμαστε, όλοι και όλες. Και η ψυχική, πνευματική και κοινωνική καλλιέργεια συνεχίζεται και θα συνεχίζεται σε όλη μας τη ζωή. Το ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά και μεγάλα βήματα, σε σημείο να καταφέρουμε να εξοβελίσουμε αυτή τη κατάρα, την παράνοια εννοώ, είναι κάτι που το θεωρώ βέβαιο.

ΣΤΗΝ κοινωνία που ζούμε είναι πολύ δύσκολο να μην είσαι παρανοϊκός, έστω και φευγαλέα, έστω και παροδικά. Η ίδια η κυριαρχική σχέση είναι μια σχέση που παράγει και αναπαράγει παράνοια. Το πρόβλημα, το μεγάλο πρόβλημα, είναι ότι παράνοια παράγει και κάθε απόπειρα αντίστασης στην κυριαρχική σχέση, κάθε απόπειρα κατάλυσης της κυριαρχικής σχέσης. Η ενοχή προκαλεί την καταδίωξη, που μπορεί να γίνει και μανία, και όλα αυτά την παράνοια. Σε μια ομιλία του στην Αθήνα, στη δεκαετία του 1980, αν δεν κάνω λάθος, ένας ακροατής είχε ρωτήσει τον Ρόναλντ Λαίνγκ, τον αντιψυχίατρο, ” δεν είναι τρελός αυτός που νομίζει ότι τον παρακολουθούν, τον καταδιώκουν;’, κι αυτός απάντησε ρητορικά: ”αυτός που νομίζει ότι δεν τον παρακολουθούν και δεν τον καταδιώκουν, δεν είναι τρελός;”

ΕΑΝ τώρα κάποιος, κάποια περνάει σε κάποια παραβατική συμπεριφορά, ελαφριάς μορφής, να πίνει κάνα τσιγάρο, λόγου χάριν, ή παραβαίνει διατάξεις του ποινικού κώδικα, π.χ. κλοπή, τότε η παράνοια είναι αναπόφευκτη. Νομίζεις ότι αυτός εκεί σε παρακολουθεί, ξέρει αυτό που κάνεις και φρικάρεις. Αυτή είναι η φρίκη της παράνοιας, η μανία καταδίωξης, όλοι είναι εχθροί, όλοι σε καταδιώκουν. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην τον υποπτεύεσαι. Αυτός μου φαίνεται ύποπτος, λέμε –  είναι υπ- οπτος, είμαι υπό το βλέμμα του, με βλέπει, με παρατηρεί, ενώ ο άνθρωπος απλά κοίταγε πίσω από σένα μια αιθέρια ύπαρξη!

ΕΙΝΑΙ δράμα, φίλες και φίλοι. Και πρέπει να βρεις ένα σημείο διαφυγής. Πρέπει να βρεις ένα τρόπο να προστατεύσεις τον εαυτό σου. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι, οι παρανοϊκοί είναι ιδίαιτερα εύστροφοι άνθρωποι. Σε καθημερινό επίπεδο, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι η μοναξιά, ο μονήρης βίος –  αν και η μοναξιά δεν προέρχεται πάντα και μόνο από την παράνοια. Να κλειστείς στον εαυτό σου, η εσωστρέφεια. Η παράνοια όμως ανήκει στα προβλήματα εκείνα, τα οποία σε μια κυριαρχική κοινωνία είναι πάρα πολλά, που η λύση δημιουργεί άλλο πρόβλημα. Εάν δεν είναι ριζική λύση, θέλω να πω. Διότι και η μοναξιά και  η εσωστρέφεια είναι προβλήματα –  η πρώτη προκαλεί κατάθλιψη, άρα η αντιμετώπισή της θα προκαλέσει άλλο πρόβλημα, η δεύτερη ενδέχεται να προκαλέσει καρκίνο, κοκ.

ΕΑΝ τώρα μεταφερθούμε σε ένα άλλο επίπεδο, αυτό της παράνομης πολιτικής δραστηριότητας, θα δούμε ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της παράνοιας είναι η συνωμοτικότητα. Η αναρχική πολιτική κουλτούρα του 19ου αιώνα μας έχει αφήσει κληρονομιά πολλά αρρωστουργήματα σχετικά με την συνωμοτικότητα. Μη λέω ονόματα, τα ξέρετε πολύ καλά. Υπήρξαν πολλές και ποικίλες κατηχήσεις επαναστατών με θέμα την συνωμοτικότητα. Τι είναι η συνωμοτικότητα; Είναι ένας τρόπος να αποφύγουμε τη σύλληψη, διότι έχουμε σκοτώσει κάποιον γαιοκτήμονα που βασάνιζε τους δουλοπαροίκους του, κάποιο πρόσωπο της αστυνομίας που βασάνιζε τους συλληφθέντες επαναστάτες, κάποιον πολιτικό, κάποιον πρίγκιπα. Ο Βίκτορ Σερζ, στο έξοχο ανάγνωσμα Αναμνήσεις ενός επαναστάτη, περιγράφει πώς εκτέλεσαν στη Βουλγαρία κάποιον που είχε σκοτώσει ένα μέλος της βασιλικής οικογένειας, αν θυμάμαι καλά:  τον έψησαν ζωντανό μέσα σε φούρνο.

ΕΑΝ έχεις σκοτώσει κάποιον, τότε ο τρόπος αυτός της εκτέλεσης θα σου εξασφαλίσει ισόβια αϋπνία. Τουλάχιστον: θα φοβάσαι τη σκιά σου. Δεν πρέπει να σε εντοπίσουν. Τον 19ο αιώνα ήταν δύσκολο να σε εντοπίσουν. Στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα δεν υπήρχε η φωτογραφία, έπρεπε κάποιος να σε αναγνωρίσει. Αλλά τους περισσότερους, μην πω όλους, τους εντόπιζαν. Τώρα, σε βλέπουν να  περπατάς σε κάποιο σταθμό του ηλεκτρικού πριν από μέρες, στις 11 και 38′ το πρωί! Θα έπρεπε  να έχεις καλυμμένο το πρόσωπο όταν θα κάνεις κάτι και θα έπρεπε οι συνεργάτες σου να είναι λίγοι. Θα πρέπει να μην τους γνωρίζεις, να γνωρίζεις μόνο λίγους.΄Ετσι προέκυψε ο συνωμοτικός τρόπος οργάνωσης. Ολιγομελείς πυρήνες που  τα μέλη τους δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, με ένα πρόσωπο που είναι σύνδεσμος μεταξύ των δύο πυρήνων. Ή και περισσότερων.

ΑΥΤΟΣ ο συνωμοτικός τρόπος οργάνωσης επιβίωσε μέχρι και τα τέλη του 20ού αιώνα –  όλα τα αντάρτικα πόλης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες με αυτόν τον τρόπο ήταν οργανωμένα. Όσο πιο λίγα τα μέλη, τόσο πιο ασφαλή αλλά και ελάχιστα παραγωγικό, αποτελεσματικό. Όσο περισσότεροι πυρήνες και μέλη, τόσο πιο ευάλωτη η οργάνωση –  χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Ερυθρές  Ταξιαρχίες στην Ιταλία.

ΑΥΤΟΣ ο τρόπος οργάνωσης, φίλες και φίλοι, έχει πεθάνει οριστικά και αμετάκλητα. Η εξέλιξη αυτή είναι πολύ ευχάριστη. Τρεις είναι οι λόγοι, θα τους αναφέρω άκρως συνοπτικά. Ο ένας είναι το τέλος της ένοπλης επαναστατικής πάλης, η χρήση των όπλων για εξεγερσιακούς και επαναστατικούς σκοπούς. Ο αντίπαλος διαθέτει ισχυρότερα και περισσότερα όπλα. Ο δεύτερος είναι η  άκρως αποτελεσματική επιτηρητική και παρακολουθητική τεχνολογία των ημερών μας –  δεν μπορείς να κρυφτείς, να διαφύγεις, είναι αδύνατον. Περισσότερο όμως μας ενδιαφέρει ο τρίτος.

Η έμπρακτη, καθημερινή  κατάλυση της κυριαρχικής σχέσης και το ξεπέρασμα της παράνοιας που προκαλεί τόσο η ίδια η σχέση όσο και κάθε απόπειρα υπέρβασής της, είναι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος –  δεν μπορεί η μία να πραγματοποιηθεί χωρίς την πραγματοποίηση της άλλης. Και ένας μόνο τρόπος υπάρχει, έτσι νομίζω, εσείς νομίζετε άλλα, δεν πειράζει: η φανερή, διαφανής, άφοβη ενεργητική καθημερινή αλληλεπίδραση μεταξύ μας, η ανοιχτή σύναψη σχέσεων που δεν έχουν τίποτα να κρύψουν. Μόνο να δείξουν.

Αθανάσιος Δρατζίδης

Καστανούσσα Σερρών

τηλ. 6979863877 και 23271 10172