φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ότι οι Εσκιμώοι μέσα στα ιγκλού κοιμόντουσαν γυμνοί. Ενώ όλη τη μέρα φορούσαν βαριές και χοντρές γούνες πολικών αρκούδων κι άλλων ζώων, όταν κοιμόντουσαν τις μισές τις έκαναν στρώμα και τις άλλες μισές σκέπασμα, πάπλωμα. Εάν κοιμόντουσαν με τις γούνες, θα ίδρωναν και θα αρρώσταιναν. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ιστορίας οι άνθρωποι κοιμόντουσαν γυμνοί ή με ελάχιστα ρούχα, με αυτά που φορούσαν στην καθημερινή τους ζωή. Η πρακτική αυτή δεν επικρατούσε μόνο στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές του πλανήτη αλλά και στις εύκρατες – και στις περιοχές με πολικό κλίμα. Η διαπίστωση αυτή μας παρακινεί να αναρωτηθούμε πώς και γιατί οι άνθρωποι άρχισαν να φοράνε ρούχα όταν κοιμούνται και γιατί αυτή η πρακτική συνεχίστηκε και συνεχίζεται. Το ερώτημα αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο, γενικότερο: γιατί ντύθηκε ο άνθρωπος, γιατί ντυνόμαστε;
ΓΙΑ να προστατευθούμε από το κρύο ή από τον ήλιο. Εάν δεν ντυθείς στη Σαχάρα και στην Αραβία, την έβαψες. Εάν δεν ντυθείς στην Γροιλανδία, πάγωσες. Η διαπίστωση αυτή όμως δεν έχει γενική ισχύ. Διότι γνωρίζουμε πολύ καλά πώς ντύνονταν οι άρχοντες των Μάγιας και των Αζτέκων στην τροπική ζώνη της κεντρικής Αμερικής – με πολλά και πολύ βαριά ρούχα! Οι υποτελείς βέβαια, οι καλλιεργητές χωρικοί, φορούσαν λίγα και ανάλαφρα ρούχα. Η ενδυμασία αποκτά συμβολικό χαρακτήρα, γίνεται σύμβολο της κοινωνικής θέσης. Γιατί στελέχη επιχειρήσεων και πολιτικοί φοράνε καλοκαιριάτικα κοστούμια και κλειστά πουκάμισα που τα κάνουν πιο ασφυκτικά ακόμα οι γραβάτες; Γιατί οι επίσκοποι φοράνε αυτά τα βαριά ρούχα, τα χρυσοκεντημένα με 40 βαθμούς Κελσίου; Γιατί οι στρατιωτικοί; Για τον ίδιο ακριβώς λόγο που τα φορούσαν και οι αρχοντες των Αζτέκων και των Μάγιας.
ΤΙ συνέβη και αρχίσαμε να φοράμε ρούχα όταν κοιμόμαστε; Δεν τα φοράμε γιατί κρυώνουμε – κρυώνουμε όταν τα φοράμε – επειδή ιδρώνουμε! Το να κοιμόμαστε με ρούχα είναι παραλογισμός, εκτός κι αν δεν υπάρχουν σκεπάσματα. Το καλοκαίρι όμως; Ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων κοιμούνται σχεδόν γυμνοί αλλά οι περισσότεροι κοιμούνται με ρούχα και το καλοκαίρι. Δεν είναι παράξενο. Η συνήθεια; ΄Η μήπως ο φόβος της γύμνιας; Λίγοι και λίγες συνεχίζουν να κοιμούνται χωρίς ρούχα τον χειμώνα. Ποια είναι αυτά τα ρούχα; Οι πιτζάμες!
ΕΑΝ ρίξουμε ένα βλέφαρο στην παγκόσμια ιοτορία θα παρατηρήσουμε ότι, όταν οι άνθρωποι κοιμούνται με ρούχα, κοιμούνται είτε με τα ρούχα που φοράνε τη μέρα είτε με ρούχα που προορίζονται για τον ύπνο. Θα παρατηρήσουμε και κάτι άλλο. Ο μόνος πολιτισμός που διαθέτει ειδικά ρούχα για τον ύπνο είναι ο δυτικός. Γιατί; Υπάρχει κάποια εξήγηση; Υπάρχει! Η διαπίστωση αυτή μας οδηγεί να διερευνήσουμε την ιστορία της πιτζάμας.
Η πιτζάμα ήταν ένα φαρδύ, χαλαρό πολύ άνετο παντελόνι που το φορούσαν στην Ινδία και στην Περσία. Είναι το σαλβάρι, η φαρδιά παντελόνα. Η ινδική λέξη είναι πατζάμα και προέρχεται από την περσικά πατζαμέ – ρούχο (ζαμέ) του ποδιού (πατ). Τη μέρα φορούσαν μόνο την πατζάμα και με αυτήν κοιμόντουσαν, όχι πάντα. Ώστε η αρχική χρήση της πιτζάμας ήταν ένα απλό, άνετο, χαλαρό, φαρδύ παντελόνι της καθημερινής ζωής. Αν στρέψουμε τώρα το βλέμμα μας προς τα δυτικά, θα παρατηρήσουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα το καλοκαίρι φορούσαν έναν φαρδύ και ελαφρύ χιτώνα, ένα κομμάτι τετράγωνου υφάσματος από λινάρι, ενώ τον χειμώνα φορούσαν από πάνω τον μανδύα, ένα μάλλινο βαρύ ρούχα που έμοιαζε πολύ με την κάπα. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν παπλώματα για τον χειμώνα – ο μανδύας τους ήταν το πάπλωμά τους! Έκαναν κατά κάποιο τρόπο αυτό που συνήθιζαν οι Εσκιμώοι. Δεν γνωρίζω εάν κοιμόντουσαν με τον χιτώνα, το ιμάτιο, αλλά μας επιτρέπεται να εικάσουμε ότι τον έβγαζαν τις ζεστές νύχτες του καλοκαιριού, μιας και αρέσκονταν πολύ να ζούνε γυμνοί. Ο Ησίοδος στα Έργα και Ημέραι γράφει, γυμνός να οργώνεις, γυμνός να σπέρνεις. Σχεδόν όλα τους τα αγάλματα ήταν γυμνά.
ΕΑΝ πάμε τώρα πιο δυτικά, στην αρχαία Ρώμη, θα παρατηρήσουμε ότι οι στρατιώτες στα ρωμαϊκά στρατόπεδα έπρεπε κατά τη διάρκεια της νύχτας να είναι σε διαρκή εγρήγορση, σε ετοιμότητα. Όχι κυρίως λόγω της πιθανότητας αιφνιδιαστικής επίθεσης αλλά λόγω πειθαρχίας. Γίνονταν συχνά επιθεωρήσεις και εγερτήρια, και οι στρατιώτες έπρεπε να σηκωθούν και να ετοιμαστούν μέσα σε λίγα λεπτά της ώρας. Αναγκάζονταν λοιπόν να κοιμούνται με τα ρούχα τους. Τα ρούχα τους βέβαια ήταν ένα μέρος της αμυντικής τους πανοπλίας – απλά έβγαζαν τον θώρακα.
ΑΥΤΟΙ οι στρατιώτες ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που κοιμόντουσαν το βράδυ με τα ρούχα της ημέρας, τα οποία ήταν βαριά και πολλά. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία διαλύθηκε, η συνήθεια όμως αυτή διαιωνίστηκε – όχι τόσο μεταξύ των στρατιωτών, δεν υπήρχαν στρατόπεδα στη μεσαιωνική φεουδαρχική εποχή αλλά κάπου αλλού. Ήταν ο χώρος που συνέβαλε όσο κανένας άλλος στη γένεση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, του νεωτερικού λεγόμενου πολιτισμού. Τα μοναστήρια των Βενεδικτίνων, τα άντρα της εργασιακής πειθαρχίας, που εμφανίστηκαν τον 6ο μ. Χ. αιώνα.
ΤΑ μοναστήρια αυτά ήταν μια μορφή ρωμαϊκού στρατοπέδου. Δεν είναι τυχαία η έκφραση ”μοναστικά τάγματα”. Η ζωή στα μοναστήρια αυτά είχε οργανωθεί με πρότυπο το ρωμαϊκό στρατόπεδο, το οποίο είχε εκλείψει ήδη έναν, ενάμιση αιώνα πριν. Από τα 79 άρθρα της λειτουργίας και της οργάνωσής τους τα μισά αφορούσαν την πειθαρχία. Το μοναστήρι λειτουργούσε σε 24ωρη βάση. Τη νύχτα τα λυχνάρια δεν έσβηναν ποτέ. Ανά πάσα στιγμή, όπως οι λεγεωνάριοι των ρωμαϊκών στρατοπέδων, υπήρχε το ενδεχόμενο να εγερθούν και να ασχοληθούν με κάποια εργασία. Ζούσαν όπως οι ρωμαίοι πολεμιστές, σε διαρκή ετοιμότητα. Ήταν σαφώς πιο αυστηρά από τα ρωμαϊκά στρατόπεδα. Δεν παραξενευόμαστε λοιπόν που κοιμόντουσαν με τα ρούχα που φορούσαν τη μέρα, χειμώνα-καλοκαίρι. Σε αυτά τα μοναστήρια καθιερώθηκε η καρέκλα, το κάθισμα σε καρέκλα, ως όργανο τιμωρίας και βασανισμού. Εδώ επινοήθηκε το ρολόι, ως όργανο μέτρησης του χρόνου, ως όργανο επιτήρησης και επιβολής της πειθαρχίας. Από τις μεγάλες ορειχάλκινες καμπάνες που κατασκεύαζαν προήλθαν τα πρώτα πυροβόλα όπλα, το 1300 μ. Χ. , κι από αυτά ο κινητήρας εσωτερικής έκρηξης. Η οργάνωση όλων των κοινωνικών χώρων είχαν ως πρότυπο τα μοναστήρια των Βενεδικτίνων (εργοστάσιο, νοσοκομειο, σχολείο και άλλοι).
Η πρακτική να κοιμούνται με τα ρούχα της ημέρας επεκτάθηκε σε όλα τα μοναστήρια καθώς και στον υπόλοιπο πληθυσμό. Το σαν φούστα νυχτικό των πλούσιων φεουδαρχών και αστών προήλθε από τα ιμάτια των μοναχών. Με αυτο το νυχτικό κοιμόντουσαν και οι Άγγλοι αποικιοκράτες στην Ινδία! Εκεί, αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν κάτι πιο ελαφρύ – την ινδική πατζάμα, την οποία και έφεραν στην Αγγλία. Για να κρύψουν και τη γύμνια του πάνω μέρους του σώματος, επινόησαν το πάνω μέρος της πιτζάμας. Αργότερα, η χρήση του σαν φούστα νυχτικού υποχώρησε μέχρι που αντικαταστάθηκε πλήρως απο τις ελαφριές πιτζάμες. Τον 20ό αιώνα, η βιομηχανία της πιτζάμας ήταν μια από τις πιο κερδοφόρες στο χώρο της ενδυμασίας.
ΔΕΝ γνωρίζουμε ποιο είναι το μέλλον της πιτζάμας. Πιθανότατα η εγκατάλειψή της να αναδειχτεί σε κομβική πτυχή μιας μεγάλης πολιτισμικής επανάστασης που θα εκτυλιχθεί τις επόμενες δεκαετίες και θα μετεξελίξει τον δυτικό πολιτισμό.
Σχολιάστε ελεύθερα!