φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΥΝΗΘΙΖΟΥΜΕ να μεταφράζουμε την ιταλική λέξη repubblica, από το λατινικό res publica, ως δημοκρατία. Στις ευρωπαϊκές γλώσσες όμως, λατινογενείς πολλές εξ αυτών, έχει προκριθεί η χρήση του όρου δημοκρατία (democracy κλπ) . Ο Αλέξις ντε Τοκβίλ τιτλοφορεί το βιβλίο του De la Democratie en Amerique, αποφεύγει τον όρο republique!Γιατί; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της res publica και της δημοκρατίας; Γιατί στις ΗΠΑ τα δύο κυρίαρχα κόμματα ονομάζονται ρεπουμπλικανικό και δημοκρατικό;
ΤΙ σημαίνει η φράση των Ρωμαίων res publica; Η συνηθισμένη πρόσληψη του όρου παραπέμπει στις κοινές υποθέσεις, στη συζήτηση των κοινών υποθέσεων των πολιτών, οι οποίο συζητούν και λαμβάνουν αποφάσεις. Να πως προκύπτει η μετάφραση δημοκρατία, με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου. Τεράστιο, τεραστιότατο ατόπημα. Η res publica δεν είναι οι κοινές υποθέσεις που πρέπει να συζητήσουν οι πολίτες και να αποφασίσουν ψηφίζοντας. Τι είναι λοιπόν;
ΕΑΝ μεταφράσουμε τη λέξη res (θηλυκού γένους) πιστά τότε θα έρθει στο προσκήνιο η λέξη πράγμα. Το κοινό πράγμα είναι η res publica. Όχι τα πραγματα – το πράγμα. Ποιο είναι αυτό το πράγμα; Το πράγμα είναι ένα υλικό αντικείμενο για το οποίο πρέπει να συζητήσουμε. ‘Ετσι, η λέξη res απέκτησε τη σημασία της δημόσιας συζήτησης για κάποιο υλικό αντικείμενο. Γιατί να συζητήσουμε γι΄ αυτό; Διότι υπάρχει διαφωνία, γι΄ αυτό.
ΑΣ τα αφήσουμε όλα αυτά προς το παρόν κι ας ρίξουμε ένα βλέφαρο στην ρεπουμπλικανική περίοδο της ρωμαϊκής ιστορίας, η οποία έληξε με τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Οκταβιανό, τον Αύγουστο, τις τελευταίες δεκαετίες του 1ου π. Χ. αιώνα, την εποχή που γεννήθηκε ο Χριστός μας. Η συνέλευση των Ρωμαίων πολιτών ονομαζόταν comitia centuriata, η λοχίτις εκκλησία, όπως την αποκαλούν οι Έλληνες ιστορικοί. Γιατί λοχίτις; Διότι στη συνέλευση αυτή δεν ψήφιζαν οι πολίτες αλλά οι λόχοι. Ένας λόχος (centuria) αποτελούνταν αρχικά από 100 πολίτες (centum, εκατό). Κάθε λόχος είχε μία ψήφο. Πόσοι ήταν οι λόχοι; 193. Οι ψήφοι λοιπόν ήταν 193. Αλλά και ο ρωμαϊκός στρατός αποτελούνταν από λόχους, ο αρχηγός των οποίων λεγόταν εκατόνταρχος. Έχουμε λοιπόν ταύτιση στρατιωτικής και πολιτικής οργάνωσης. Αυτή την ταύτιση θα την κάνουμε κορνίζα και θα την κρεμάσουμε στο σαλόνι του μυαλού μας για να μην την ξεχάσουμε ποτέ. Οι πολίτες προσέρχονταν στη συνέλευση ως στρατιώτες. Αυτή είναι η στρατιωτική δημοκρατία. Ποιμενικής προέλευσης.
ΠΑΜΕ παρακάτω. Οι Ρωμαίοι πολίτες- στρατιώτες ήταν κατανεμημένοι σε classes (κλάσεις, στη γλώσσα των Ελλήνων ιστορικών του τέλους της ρεπουμπλικανικής περιόδου και μεταγενέστερα). Υπήρχαν πέντε κλάσεις συν άλλες δύο, μία υπεράνω κλάσεων (supra classem) και μία κάτω από την κλίμακα των κλάσεων (infra classem). Ποιο ήταν το κριτήριο της κατανομής των Ρωμαίων πολιτών σε κλάσεις; Η περιουσία, το τίμημα, το census. Οι censores, οι τιμητές, οι κένσορες, ήταν ανώτατοι αξιωματούχοι, πλούσιοι πατρίκιοι αρχικά, που εκτιμούσαν, υπολόγιζαν την περιουσία του κάθε πολίτη-στρατιώτη. Στην κορυφή, στην supra classem, βρίσκονταν οι πολύ πλούσιοι και ισχυροί πατρίκιοι, ο αριθμός των οποίων ήταν μικρός, που συγκροτούσαν 18 λόχους, άρα 1800. Στον πάτο, στην infra classem, βρίσκονταν οι πιο φτωχοί, ο αριθμός των οποίων ήταν μεγάλος, που μεγάλωνε από γενιά σε γενιά, οι ακτήμονες, αυτοί που το μόνο περουσιακό στοιχείο τους ήταν τα παιδιά τους! Τα όποια τα έλεγαν proles – ήταν οι proletarii. Αυτοί συγκροτούσαν πέντε (5) λόχους (500)! Οι κανονικές κλάσεις ήταν πέντε, όπως είπα. Η πρώτη, αμέσως κάτω από την supra classem, ήταν κι αυτοί πλούσιοι και ισχυροί πατρίκιοι, γαιοκτήμονες, και συγκροτούσαν 80 λόχους. Τα μέλη τους ονομάζονταν classici: μεταφορικά η λέξη σημαίνει τον εξαιρετικό, της πρώτης κατηγορίας – κλασική περίπτωση μεταφοράς! Η δεύτερη, η τρίτη και η τέταρτη αποτελούνταν από 20 λόχους η κάθε μία και η πέμπτη απο 30 – σύνολο 193 λόχοι, 193 ψήφοι. Εάν οι δύο πρώτες, η infra και οι classici, οι πλουσιότεροι, οι ισχυρότεροι και οι λιγότεροι κοινωνικά, συμφωνούσαν τότε είχαν την πελιοψηφία με 98 ψήφους οπότε οι άλλοι κλάσεις δεν χρειαζόταν να ψηφίσουν! Και γαμώ τις δημοκρατίες!
ΕΑΝ μου ζητούσατε να συνοψίσω τη ρωμαϊκή ιστορία, την ιστορία της ρωμαϊκής κοινωνίας, σε λίγες λέξεις, αυτές θα ήταν: η λατρεία της ανισότητας, της ιεραρχίας και της πειθαρχίας. Άλλη μια κορνίζα για το σαλόνι του μυαλού σας. Διότι ο μόνος τρόπος να αναπαραχθεί η ανισότητα και η ιεραρχία είναι η πειθαρχία – η γνωστή ρωμαϊκή πειθαρχία, η υπακοή. Η οποία λατρεία βέβαια είχε επιβληθεί από τους πλούσιους και ισχυρούς πατρίκιους γαιοκτήμονες. Ελάτε τώρα, φίλες και φίλοι, να δούμε ποιες δημόσιες υποθέσεις συζητούσαν οι ρωμαίοι πολίτες-στρατιώτες. Ήταν μία και μόνο μία: ο πόλεμος. Εάν θα πολεμήσουν ή όχι; Ναι – όχι όμως μόνο αυτό. Σε αυτό δεν διαφωνούσαν, όχι συχνά τουλάχιστον. Δεν διαφωνούσαν διότι ο πόλεμος φέρνει λάφυρα και λεία (υλικά αντικείμενα, ανθρώπους και γη), αυξάνει τον πλούτο, αυξάνει την ισχύ και τη δόξα (fama – η infamia, η κακή φήμη, ήταν ό,τι το χειρότερο για τον ρωμαίο πολίτη). Το βασικό ζήτημα που συζητούσαν και διαφωνούσαν ήταν η μοιρασιά των λαφύρων, της πολεμικής λείας. Διότι η λεία ήταν κοινό κτήμα. Δεν άρπαζε ο καθένας ό,τι μπορούσε. Την συγκέντρωναν και μετά την μοίραζαν. Με ποιο κριτήριο όμως την μοιραζόντουσαν;
ΤΟ κοινό κτήμα της πολεμικής λείας λεγόταν res publica! Μια πολύ αρχαία φράση που η αρχική της σημασία ατόνισε και λησμονήθηκε. Προς επίρρωση αυτής της σημασιολογικής εξέλιξης της φράσης θα επικαλεστώ την αντίθετη φράση, πολύ γνωστή από το ρωμαϊκό δίκαιο: res privata. Η res privata είναι η προσωπική, ατομική περιουσία. Πώς μοιράζονταν λοιπόν την κοινή λεία; Κάθε πολίτης-στρατιώτης έπαιρνε ίσο μερίδιο, μοιράζονταν εξ ίσου η λεία; Υπήρχε ισονομία, με την αρχική σημασία της λέξης, υπήρχε ίση μοιρασιά (νομή); Όχι, βέβαια! Αλίμονο. Όσο πιο ισχυρός και πλούσιος, τόσο μεγαλύτερο μέρος της λείας έπαιρνες. Άλλη μία κορνίζα για το σαλόνι του μυαλού μας. Κάθε πατρίκιος, πλούσιος και ισχυρός γαιοκτήμονας δουλοκτήτες, επιθυμούσε διακαώς να συμμετέχει στον πόλεμο, σε ηγετικές θέσεις, ώστε να γίνει πλουσιότερος και ισχυρότερος. Με την σημασιολογική εξέλιξη των παραγώγων του ρήματος augeo έχω ασχοληθεί στο παρελθόν και μπορείτε να το διαβάσετε. Augeo σημαίνει αυξάνω και από δω προέρχεται η λέξη Αύγουστος (augustus)!
ΑΥΤΗ είναι, φίλες και φίλοι, η ρωμαϊκή res publica: είναι ένα πολίτευμα (civitas) που η βάση του είναι ένας συγκεκριμένος τρόπος μοιρασιάς της πολεμικής λείας, ένας τρόπος που βασίζεται στην ανισότητα, την ιεραρχία και την πειθαρχία με σκοπό να τα αυξήσει και να τα ενισχύσει. Μένουν πολλά ζητήματα να συζητήσουμε ακόμα αλλά θα το κάνω αύριο το πρωί. Θα ασχοληθούμε με τη διαφορά της res publica με τη δημοκρατία, θα ασχοληθούμε με την απόλυτη και σχετική Κυριαρχία, δηλαδή με τις δύο στρατηγικές της δυτικής Κυριαρχίας, την διαίρεση των Κυρίων σε σκληρούς (καταστολή, εξόντωση)και ήπιους (παραχωρήσεις), θα δούμε τις διαφορές μεταξύ ρεπουμπλικανικού και δημοκρατικού κόμματος στις ΗΠΑ. Και μελλοντικά θα ασχοληθούμε με την αμερικάνικη κοινωνία, θα εξετάσουμε το ζήτημα της δημοκρατίας την εποχή της αεργίας και της συρρίκνωσης του καπιταλισμού. Διότι ένα από τα επίδικα αντικείμενα των συγκρούσεων στο πεδίο της πολιτικής θα είναι η κατάργηση ή μη της δημοκρατίας. Είναι συμβατή η δημοκρατία με τη συρρίκνωση του καπιταλισμού και την κοινωνία της αεργίας;
Σχολιάστε ελεύθερα!