το παρελθόν είναι απρόβλεπτο (ρώσικο γνωμικό)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα αναζητήσουμε την προέλευση της αντίληψης του παρελθόντος και της ιστορίας –  με τις δύο σημασίες της, των γεγονότων που έχουν συμβεί και της ιστοριογραφίας. Θα στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρελθόν –  αυτό δεν συνηθίζουμε να κάνουμε άλλωστε και ως άτομα και ως κοινωνία ή δυτικός πολιτισμός; Αυτό συνηθίζουμε να κάνουμε. Το θεωρούμε αυτονόητο. Το παρελθόν μάς ενδιαφέρει περισσότερο από το μέλλον. Το μέλλον είναι άγνωστο, απροσδιόριστο, απρόβλεπτο –  οπότε, πώς θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με αυτό;

ΕΙΜΑΣΤΕ βέβαιοι και βέβαιες ότι αυτή η προσήλωση και ενασχόληση με το παρελθόν είναι κάτι πολύ φυσικό, είναι ανθρωπολογικό χαρακτηριστικό, είναι ανθρώπινη συνθήκη. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Η προσήλωση και η ενασχόληση με το παρελθόν είναι μια πολιτισμική παράδοση που εμφανίστηκε πολύ πρόσφατα –  σε σχέση με τα 120.000 χρόνια ύπαρξης του ανθρώπου. Και εμφανίστηκε σε συγκεκριμένες κοινωνίες, σε συγκεκριμένες εποχές. Η παράδοση αυτή, αυτός ο τρόπος σκέψης τείνει πλέον να γίνει παγκόσμια γιατί ο κατ΄ εξοχήν φορέας της, ο δυτικός πολιτισμός,  έχει γίνει πλέον παγκόσμιος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ 2008 ο αστυκός (ή αστεακός, όχι αστικός) πληθυσμός, ο πληθυσμός που ζει στις πόλεις,  ξεπέρασε αριθμητικά αυτόν που δεν ζει στις πόλεις. Σήμερα, ζει στις πόλεις το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού ενώ το 2050 ενδέχεται να αγγίξει ή και να ξεπεράσει το 70%! Ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν συγκεντρώνεται μόνο στις πόλεις αλλά συμβαίνει και κάτι άλλο.  Εάν δείτε τον χάρτη της Γης που  δείχνει τη συγκέντρωση του πληθυσμού, θα παρατηρήσετε ότι αυτές οι πόλεις είναι επίσης συγκεντρωμένες γεωγραφικά, με αποτέλεσμα κάποια μέρη της Γης να είναι άκρως πυκνοκατοικημένα ενώ στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη ο πληθυσμός μειώνεται ή  είναι ακατοίκητο. Ποτέ ο πλανήτης μας δεν ήταν τόσο ακατοίκητος όσο σήμερα, σήμερα που έχουμε ξεπεράσει τα 7 δις και το 2050, εάν ζω θα είμαι 90 χρονών, μπορεί και να ζω, θα ξεπεράσει τα 9 δις, εάν δεν αλλάξει κάτι δραστικά! Δεν είναι παράξενο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η ιστορία του ανθρώπινου γένους δεν είναι ταυτόσημη με την Παγκόσμια Ιστορία. Με ενδιαφέρει η πρώτη, όχι η δεύτερη. Ποια είναι η διαφορά τους;  Η έννοια της Παγκόσμιας Ιστορίας χρησιμοποιείται με δύο τρόπους. Στην αρχή χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την ιστορία των πολιτισμένων κοινωνιών, δηλαδή των κοινωνιών με κράτος, οι οποίες ήταν γεωργικές. Κατόπιν η σημασία της διευρύνθηκε και συμπεριέλαβε την ιστορία του ανθρώπινου γένους από τη στιγμή (ως στιγμή εδώ εννοείται ένα μεγάλο χρονικό διάστημα) της εμφάνισης του ανθρώπου, πριν 120. 000 χρόνια κατά προσέγγιση.  Μπορεί και 200.000 χρόνια!

ΔΙΑΦΩΝΩ. Η ιστορία του ανθρώπινου γένους διακρίνεται σε δύο μεγάλες περιόδους:  της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, που διήρκεσε 2 εκ χρόνια, περιοριζόμαστε σε αυτά, και της ιστορίας του ανθρώπου, διάρκειας 200-120 χιλιετιών. Θα αντιλαμβάνεστε ότι χρησιμοποιώ τον όρο ‘ιστορία’ με διευρυμένη σημασία. Η ιστορία, με τη σημασία της ιστοριογραφίας, είναι εξιστόρηση αντικειμενικών γεγονότων αλλά είναι και αφήγηση. Ναι, έγινε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ακόμα ακόμα δεν τον έχουμε κατανοήσει. Τα αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν την ιστορία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας είναι πάρα πολλά. Πρόσφατα γεγονότα, οι δύο Πόλεμοι του 20ού αιώνα,  δεν έχουν ακόμα πλήρως κατανοηθεί. Γίνονται έρευνες – και θα γίνονται. Μα πώς μπορούμε να γράψουμε την ιστορία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, ενώ δεν μπορούμε να γράψουμε πρόσφατων κοινωνιών και γεγονότων;  Μα ακριβώς γι΄ αυτό μπορούμε να την γράψουμε διότι δεν μπορούμε να γράψουμε καμιά αντικειμενική ιστορία. Εξ άλλου, τα αντικειμενικά γεγονότα της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης είναι πολλά!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα κάνουμε μια πρώτη απόπειρα να  σχολιάσουμε την πρώτη πρόταση του Κεφαλαίου του Καρλ Μαρξ αλλά και τον πάρα πολύ ενδιαφέροντα σχολιασμό αυτής της πρώτης πρότασης από τον Τζον Χόλογουέι (John Holloway) που δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος (Μάιος 2019) του περιοδικού ΝΕΓΚΑΤΙΒΑ (εκδ. futura). Θα παραθέσω την πρώτη πρόταση του Κεφαλαίου και τον τίτλο του άρθρου του Χόλογουέι και θα αντιληφθείτε αμέσως την κομβικότητα και την κρισιμότητα του ζητήματος, το οποίο θα αναφανεί από τα δύο παραθέματα. Η πρώτη πρόταση του Μαρξ ( Το Κεφάλαιο, τόμος πρώτος, σελ. 19, μετ. Θ. Γκιούρας, εκδ. ΚΨΜ, 2016):

Ο πλούτος των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής εμφανίζεται σαν ένας ‘τεράστιος σωρός από εμπορεύματα’, το μεμονωμένο εμπόρευμα ως η στοιχειώδης μορφή του.

Να και ο τίτλος του άρθρου (σελ. 27-54) του Χόλογουέι:

ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΤΑΣΗ Ή ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΡΧΙΖΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ, ΟΧΙ ΜΕ ΤΟ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΗΝ τριετία 1984-7 ήμουν περιπλανώμενος εργάτης γης. Ένας εργάτης γης δεν μπορεί παρά να είναι περιπλανώμενος. Οι αγροτικές εργασίες, κυρίως συγκομιδή και φόρτωση λαχανικών και φρούτων,  διαρκούν από λίγες μέρες έως μερικές εβδομάδες οπότε η μετακίνηση είναι αναπόφευκτη. Αν ξεκινήσουμε από τον Ιούνιο, αρχίζαμε με τα βερίκοκα στο Κιάτο Κορινθίας, συνεχίζαμε στη Βάρδα Ηλείας με καρπούζια, στη Γαστούνη με ντομάτες, τρύγο στα χωριά του Ηρακλείου Κρήτης, μήλα στο Πήλιο τον Οκτώβρη, στο Ναύπλιο και στο Άργος για πορτοκάλια και μανταρίνια τον Νοέμβριο, ξεχειμωνιάζαμε στη Κρήτη δουλεύοντας ελιές και πορτοκάλια, την άνοιξη θερμοκήπια νότια Κρήτη και επιστρέφαμε για βερίκοκα κοκ. Αυτοί ήταν οι βασικοί σταθμοί μας. Υπήρχαν κι άλλα μέρη κι άλλα αγροτικά προϊόντα αλλά τα καλά λεφτά ήταν οι σταθμοί που ανέφερα. Διότι αυτό που μας ενδιέφερε ήταν να εργαζόμαστε λίγο και να πληρωνόμαστε καλά.

Continue reading →