ο τρωικός πόλεμος δεν έγινε

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΑΣ προειδοποιώ ότι το κείμενο είναι πολύ μεγάλο (θα μπορούσε να γραφεί ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο) αλλά είμαι βέβαιος ότι όσοι και όσες θα κάνουν τον κόπο να το διαβάσουν θα το ρουφήξουν μέχρι την τελευταία γουλιά.

Ο τρωικός πόλεμος είναι ο πιο γνωστός πόλεμος του δυτικού πολιτισμού, μόνο που αυτός δεν έγινε. Εάν έγινε όπως μας τον αφηγείται η Ιλιάδα, τότε δεν έγινε: δεν θα μπορούσε να γίνει με αυτόν τον τρόπο. Σε αυτό το συμπέρασμα έχω καταλήξει και στο σημερινό σημείωμα θα εκθέσω τις σκέψεις μου και τα επιχειρήματά μου. Θα περπατήσουμε με πολύ προσεκτικά βήματα γιατί το έδαφος είναι βαλτώδες και δύσκολα βρίσκουμε σταθερά σημεία να πατήσουμε. Αυτά τα σταθερά σημεία προσπαθώ να βρω και πάνω τους να πατήσω.

Η μόνη πηγή που έχουμε για τον τρωικό πόλεμο είναι η Ιλιάδα. Η Ιλιάδα όμως είναι έπος, είναι ηρωική, επική ποίηση, ήταν προφορική ποιητική αφήγηση που καταγράφηκε τουλάχιστον πέντε αιώνες μετά τον τρωικό πόλεμο-  πότε, που,από ποιον ή από ποιους και γιατί δεν το ξέρουμε και ίσως να μην το μάθουμε ποτέ, μόνο βάσιμες εικασίες και ευλογοφανείς υποθέσεις διατυπώνουμε. Το έπος δεν είναι ιστορία, αν και πάντα αναφέρεται σε κάποιο ιστορικό γεγονός. Για την Ιλιάδα αυτό το ιστορικό γεγονός ήταν ο τρωικός πόλεμος. Αυτά είναι τα δεδομένα.

Η Ιλιάδα μας αφηγείται γεγονότα μιας περιόδου που δεν ξεπερνά τους δύο μήνες κατά το δέκατο έτος του τρωικού πολέμου. Μετά από λίγους μήνες η Τροία αλώθηκε και λεηλατήθηκε, καταστράφηκε, ο πληθυσμός της εξοντώθηκε, οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας σύρθηκαν αιχμάλωτες. Αυτά μας λέει η Ιλιάδα –  είναι όμως αυτή η ιστορική πραγματικότητα;

ΤΟ ερώτημα που διατυπώνω είναι το εξής: η Ιλιάδα  μας αφηγείται  κάποια γεγονότα του τρωικού πολέμου –  μήπως όμως αναφέρεται σε κάτι άλλο; Εάν αναφέρεται σε κάτι άλλο, ποιο είναι αυτό και γιατί δεν μας το λέει ευθέως;

ΘΑ το θέσω διαφορετικά. Η Ιλιάδα μας αφηγείται τις ληστρικές επιδρομές των Μυκηναίων στα μικρασιατικά παράλια και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Γι αυτές τις επιδρομές είμαστε βέβαιοι. Μας τις επιβεβαιώνουν τα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου. Σε πολλές πινακίδες καταγράφονται γυναίκες , με τα παιδιά τους, άλλοτε μικρότερης και άλλοτε μεγαλύτερης ηλικίας, οι οποίες προέρχονται από τη Λήμνο, τη Μίλητο, την Αλικαρνασσό, πιθανόν τη Χίο και άλλα μέρη και μάλλον είναι αιχμάλωτες, είναι δούλες. Ληστρικές επιδρομές γίνονταν λοιπόν πριν τον τρωικό πόλεμο (γύρω στο 1200 π. Χ., μερικοί προτείνουν το 1184-1174!). Πιθανόν να αλώθηκε και να καταστράφηκε και η Τροία, πολύ πιθανόν, δεν αντιλέγω. Εάν όμως στηριχθούμε στην Ιλιάδα, θα έχουμε πολλούς λόγους να το ξανασκεφτούμε.

ΔΕΝ έκαναν όμως μόνο ληστρικές επιδρομές, ετήσιες, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Επιχείρησαν να εγκατασταθούν εκεί, στα νησιά και τα μικρασιατικά παράλια. Η Μίλητος ήταν μυκηναϊκή αποικία ενώ στη Ρόδο υπήρχε ένα μυκηναϊκό βασίλειο. Εάν θέλεις να εγκατασταθείς κάπου, θα αναγκαστείς και ληστρικές επιδρομές, με ορμητήριο τον τόπο εγκατάστασης,  να κάνεις και πόλεμο να κάνεις:  στη πρώτη περίπτωση για να εξασφαλίσεις τροφή αλλά και γυναίκες, σκεύη, ρουχισμό, εργαλεία, όπλα, μέταλλα –  η Ιλιάδα είναι φλύαρη πάνω σε αυτό το ζήτημα· στη δεύτερη περίπτωση, θα κάνεις πόλεμο για να αρπάξεις χώρο, να τον ελέγξεις και να τον υπερασπιστείς. Το επαναλαμβάνω γιατί το ζήτημα είναι πολύ σταθερό έδαφος. Άλλο η ετήσια επιδρομή με ορμητήριο τη νότια ελλαδική χερσόνησο κι άλλο η απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης που δεν μπορεί να γίνει χωρίς ληστρικές επιδρομές και πόλεμο.

ΚΑΙ ερωτώ:  ποιο από τα δύο αυτά ενδεχόμενα μας αφηγείται η Ιλιάδα; Αυτό είναι ένα πολύ κρίσιμο ερώτημα, φίλες και φίλοι.

ΠΡΙΝ απαντήσουμε όμως ας εξετάσουμε άλλα τρία σταθερά σημεία. Το πρώτο: οι προερχόμενοι από την νότια ελλαδική χερσόνησο Μυκηναίοι διεξήγαγαν ετήσιες επιδρομές και προσπαθούσαν να εγκατασταθούν μόνιμα στα μικρασιατικά παράλια και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, όπου ζούσαν πληθυσμοί που δεν ήταν ελληνικής καταγωγής, γιατί στις περιοχές αυτές υπήρχε καλή και πολλή λεία! Ποια λεία τους ενδιέφερε; Η Ιλιάδα είναι σαφής: τροφή (ζώα και σιτάρι), γυναίκες, μέταλλα, αγγεία, σκεύη, εργαλεία, μουσικά όργανα, ό,τι έμψυχο και άψυχο μπορούσε να μεταφερθεί. Οι περιοχές αυτές ήταν πλούσιες και ζούσαν εκεί μεγάλοι πληθυσμοί, ήταν πυκνοκατοικημένες. Γιατί υπήρχε τόσος πλούτος και τόσο μεγάλοι πληθυσμοί;  Γιατί ήταν ένας κόσμος αγροτικών κοινοτήτων, ήταν ένας κόσμος ειρηνικός –  δεν τα εικάζω, η Ιλιάδα μας τα λέει. Ήταν ένας πολιτισμός τελείως διαφορετικός από τον μυκηναϊκό, που ήταν πολεμικός και ληστρικός. Ο κόσμος αυτός ήταν ένας διαρκής κίνδυνος για τους Μυκηναίους. Να λοιπόν γιατί εξόντωναν όλον τον πληθυσμό και άρπαζαν τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Εκκαθάριση λέγεται αυτό. Θα μπορούσαν να κρατήσουν τη χήνα που κάνει τα χρυσά αυγά και κάθε χρόνο να τα παίρνουν! Όχι, ήταν πιο σημαντικό να σφάξουν τη χήνα! Με αυτόν  ακριβώς τον τρόπο έγινε και η εκκαθάριση στη νότια ελλαδική χερσόνησο: όλοι οι γηγενείς εξοντώθηκαν.

ΤΟ δεύτερο σταθερό έδαφος: είναι βέβαιο, δεν είναι ανάγκη να μας το πει η Ιλιάδα, και μας το λέει βέβαια, ότι οι κάτοικοι των μικρασιατικών παραλίων και των νησιών του ανατολικού αιγαίου αντιστάθηκαν και πολέμησαν τους επιδρομείς και κατακτητές. Κατά τη μυκηναϊκή εποχή δεν είχαν καταφέρει να κατακτήσουν και να εκκαθαρίσουν όλη αυτή την περιοχή. Τα κατάφεραν αργότερα –  αυτό είναι όμως το ζήτημα που κυρίως μας ενδιαφέρει και θα το εξετάσουμε παρακάτω.

ΤΟ τρίτο σταθερό έδαφος είναι πολεμικής φύσης: οι γηγενείς πολεμούσαν πολύ διαφορετικά από τους Μυκηναίους. Δεν πολεμούσαν μεταξύ τους, πολεμούσαν συμμαχώντας μεταξύ τους τους εισβολείς. Δεν γνώριζαν τον επιθετικό πόλεμο αλλά τον αμυντικό. Η επιδίωξη του αμυντικού πολέμου είναι η εκδίωξη του εισβολέα, του επιδρομέα, ο τραυματισμός του, όχι ο φόνος του. Ο σκοπός των Τρώων στην Ιλιάδα δεν είναι να σκοτώσουν τους επιδρομείς αλλά να κάψουν τα πλοία τους! Χωρίς πλοία ήταν χαμένοι! Οι Μυκηναίοι πολεμούσαν για να αρπάξουν και να σκοτώσουν, πολεμούσαν εκ του σύνεγγυς,  γι αυτό και τα βασικά τους όπλα ήταν το δόρυ και το ξίφος. Τα βασικά όπλα των γηγενών ήταν το τόξο και η σφενδόνη: οι γηγενείς πολεμούσαν από μακριά, για να τραυματίσουν και να εκφοβίσουν. Ελάτε τώρα να φανταστούμε μια μάχη μεταξύ Μυκηναίων επιδρομέων και γηγενών κατοίκων. Οι γηγενείς κρατούν τους εισβολείς σε απόσταση και τους ακινητοποιούν. Το βεληνεκές του (σύνθετου, ενισχυμένου, πολύ ισχυρού) τόξου ήταν 120 μέτρα –  σε τραυμάτιζε. Στα εξήντα μέτρα σε διαπερνούσε όπως η οδοντογλυφίδα την ελιά του μεζέ στο τσίπουρο. Θα αναγκαστούν να φύγουν, χωρίς λεία, οργίλοι και βλοσυροί και ηττημένοι!  Εάν προχωρήσουν, θα τραυματιστούν· εάν προχωρήσουν κι άλλο, θα πεθάνουν.

ΠΩΣ αντιμετώπισαν οι επιδρομείς αυτή τη δυσκολία;  Με δύο τρόπους: τις ολόσωμες ασπίδες και τις αστραπιαίες, αιφνίδιες, αναπάντεχες, ταχύτατες ημερήσιες και νυκτερινές επιδρομές. Και για τα δύο αυτά ζητήματα η Ιλιάδα μας λέει πολλά.

ΚΑΙ μετά από όλα αυτά, ας επιστρέψουμε στο ερώτημα που θέσαμε. Τι μας αφηγείται η Ιλιάδα;  Μια ετήσια ληστρική επιδρομή με ορμητήριο την νότια ελλαδική χερσόνησο ή μια απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης που συνοδεύεται από ληστρικές επιδρομές και πόλεμο με τους γηγενείς; Διαβάζουμε την Ιλιάδα και αντιλαμβανόμαστε ότι δεν ξέρει τι της γίνεται –  μάλλον, ξέρει τι της γίνεται: μας αφηγείται και το ένα και το άλλο!

ΟΙ ετήσιες ληστρικές επιδρομές άρχιζαν την άνοιξη, εξ ου και το ιερόν έαρ, και τελείωναν τέλη καλοκαιριού. Την άνοιξη φυσούν νοτιάδες και μπορείς να πλεύσεις από τον νότο στο βορρά ή από τη δύση στην ανατολή. Τέλη καλοκαιριού έχουμε τα μελτέμια, βόρειοι άνεμοι, και μπορείς να πλεύσεις προς τις αντίθετες κατευθύνσεις. Εάν η λεία ήταν μεγάλη, μπορούσαν να επιστρέψουν, να αδειάσουν τη λεία και να επιστρέψουν για επιδρομές. Ο Αχιλλέας μας λέει (ραψωδία Ι), απειλεί, ότι όχι μόνο δεν θα πολεμήσει αλλά ότι θα φύγει και τη τρίτη μέρα θα φτάσει στο σπίτι του. Τροία-  Λαμία σε τρεις μέρες το πολύ! Οι επιδρομείς όμως στην Ιλιάδα βρίσκονται στα παράλια της Τροίας για δέκα ολόκληρα χρόνια! Και τι κάνουν εκεί;  Πολιορκούν την Τροία;  Όχι, βέβαια! Τον περισσότερο χρόνο τον σπαταλούν επιδιδόμενοι σε ληστρικές επιδρομές στα χωριά γύρω από την Τροία για να βρούνε να φάνε και να γαμήσουν! Και να αρπάξουν! Και τι κάνουν τον χειμώνα εκεί;  Ξέρετε τι ψοφόκρυο έκανε και κάνει σε εκείνα τα μέρη; Τι βροχές και τι καταιγίδες; Γιατί να μην επιστρέψουν στη θαλπωρή του σπιτιού τους;

ΚΑΙ απόπειρα εγκατάστασης, δέκα χρόνια παραμονή και διαμονή, και ετήσια επιδρομή – στο τέλος οι επιδρομείς επιστρέφουν, μας λέει και η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Γιατί η Ιλιάδα δεν αποφασίζει περί τινος πρόκειται; Πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, ας δούμε κάτι άλλο περίεργο.

ΣΤΗΝ Ιλιάδα ο πόλεμος μεταξύ επιδρομέων και γηγενών διεξάγεται με δύο διαφορετικούς τρόπους. Διεξάγεται μεταξύ δύο εχθρών που ο ένας πολεμάει με τόξα και ο άλλος με δόρατα και νικητής είναι ο πρώτος. Η πρώτη ραψωδία είναι σαφής. Ο τοξότης Απόλλων, προσωποποίηση των γηγενών πολεμιστών,   το πολιορκεί το στρατόπεδο των εισβολέων για να μην μπορούν να εφοδιαστούν με νερό και τροφή και να αναγκαστούν να φύγουν αλλά αυτοί δεν φεύγουν! Πολύ περίεργο για ετήσια ληστρική επιδρομή! Δεν φεύγουν, πεθαίνουν της πείνας (λιμός) και αρρωσταίνουν (λοιμός). Κι αφού δεν φεύγουν, ο Απόλλων σκοτώνει με τα βέλη του τα σκυλιά τους και τα μουλάρια τους, με τα οποία κάνουν τις επιδρομές για να τρομοκρατήσουν (σκυλιά) και να μεταφέρουν την λεία (μουλάρια). Κι αφού ούτε έτσι φεύγουν, αναγκάζεται να σκοτώσει με τα βέλη του και πολλούς από αυτούς! Και τελικά οι επιδρομές αναγκάζονται να επιστρέψουν την Χρυσηΐδα (τις αιχμάλωτες γυναίκες) μόνο και μόνο για να παραμείνουν. Αυτό δεν είναι ετήσια ληστρική επιδρομή, είναι απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης!

ΠΟΛΕΜΟΥΝ και με ένα άλλο τρόπο:  και οι δύο με δόρατα –  οι γηγενείς και με τόξα, σπανιότερα. Η σύμφυρση είναι σαφής και την κατανοούμε με δύο τρόπους. Ο ένας είναι αφηγηματικός: δεν θα μπορούσε να εξιστορήσει όσα μας εξιστορεί η Ιλιάδα εάν οι αντίπαλοι πολεμούσαν με τα ιδιαίτερα όπλα τους. Θα έπρεπε να πολεμούν και οι δύο με δόρατα –  αλλιώς αφήγηση δεν θα μπορούσε να υπάρξει! Δεν θα μπορούσε παρά να μιλάνε ελληνικά οι γηγενείς, όπως στις ταινίες οι ερυθρόδερμοι μιλάνε αγγλικά! Ο δεύτερος τρόπος: να πολεμούσαν μεταξύ τους οι ελληνόφωνοι επιδρομείς!

ΑΣ διατυπώσουμε τώρα και το πιο σημαντικό ερώτημα. Πότε άλλοτε, εκτός από την μυκηναϊκή εποχή,  έκαναν επιδρομές ή πολέμησαν στα  μικρασιατικά παράλια και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου οι προερχόμενοι από την κεντρική και νότια ελλαδική χερσόνησο; Ένα, ενάμισι αιώνα μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών διοικητικών κέντρων (ανακτόρων), το 1100-1050 π. Χ, όταν ομιλούντες την αιολική (κεντρική Ελλάδα) και την ιωνική (νότια Ελλάδα) επιχείρησαν να εγκατασταθούν σε αυτές τις περιοχές. Είναι ο λεγόμενος πρώτος αποικισμός. Για να εγκατασταθείς εκεί, σε περιοχές πλούσιες και πυκνοκατοικημένες, πρέπει να πολεμήσεις για να αποκτήσεις ζωτικό χώρο και μετά να κάνεις ληστρικές επιδρομές για να επιβιώσεις. Χωρίς ληστρικές επιδρομές δεν μπορείς να επιβιώσεις, είναι παντελώς αδύνατον. Οι μικρές ποσότητες τροφής που μπορείς να μεταφέρεις με το πλοίο θα τελειώσουν σε λίγες μέρες. Και ο πιο γρήγορος και εύκολος τρόπος να εξασφαλίσεις τροφή είναι η εκτροφή ζώων. Τα οποία πρέπει να αρπάξεις –  άλλα για να φας και άλλα για να τα πολλαπλασιάσεις.

ΟΙ άποικοι αντιμετώπιζαν πολλά προβλήματα. Έπρεπε να ταξιδέψουν νωρίς την άνοιξη ώστε να κτίσουν κάποιες κατοικίες, καλύβες μάλλον, για να αντιμετωπίσουν τις βροχές και τα χιόνια και τα κρύα του χειμώνα. Έπρεπε να κάνουν επιδρομές για να φάνε, για πρώτες ύλες, για γυναίκες, να βρουν ζώα να εκθρέψουν, να πολεμήσουν. Αντιμετώπιζαν όμως κι ένα άλλο πολύ σοβαρό πρόβλημα, το σύνηθες πρόβλημα των επιδρομέων και κατακτητών: να μοιράσουν τη λεία. Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα με το οποίο καταπιάνεται η Ιλιάδα! Υπήρχαν δύο τρόποι διανομής της λείας: ο παραδοσιακός ποιμενικός και αυτός της κοινωνικής κυριαρχίας. Σύμφωνα με τον πρώτο, στη διανομή συμμετέχουν όσοι συμμετέχουν στην επιδρομή. Και τα περισσότερα τα παίρνουν όσοι διακρίθηκαν στην επιδρομή. Σύμφωνα με τον δεύτερο, η λεία ανήκει στον πολέμαρχο, στον πιο ισχυρό άνδρα, που κρατάει τα περισσότερα, αυξάνοντας έτσι τον πλούτο του, την ισχύ του και το κλέος του, τη φήμη του, και μοιράζει τα υπόλοιπα στους πολεμιστές. Η σύγκρουση μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα είναι η σύγκρουση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, μεταξύ του παραδοσιακού και του νεώτερου τρόπου διανομής της λείας, στην οποία σύγκρουση νικητής αναδείχθηκε ο Αγαμέμνων!  Αυτό που γίνεται μεταξύ του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα κατά τη διάρκεια του τρωικού πολέμου της Ιλιάδας μπορούσε να γίνει σε οποιαδήποτε ληστρική επιδρομή και όντως γινόταν. Ένας από τους λόγους που η Ιλιάδα ήταν τόσο δημοφιλής μεταξύ των πλούσιων και ισχυρών αριστοκρατών,  ποιμένων ή γαιοκτημόνων, καθ΄ όλη την ιστορία του δυτικού πολιτισμού, ήταν η εξιστόρηση και ο χειρισμός αυτής της παραδοσιακής σύγκρουσης. Προφανέστατα οι άποικοι κατακτητές και επιδρομείς θα αντιμετώπιζαν κι αυτοί αυτό το πρόβλημα και θα έριζαν για το πώς θα μοιράζονταν τη λεία. Τα γράφω αυτά γιατί θα μας χρειαστούν παρακάτω.

ΑΣ δούμε τώρα και κάτι άλλο. Οι άποικοι δεν έφεραν μαζί τους τροφή και όπλα και εργαλεία και λίγα ζώα, προφανώς. Έφεραν και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό: την προφορική ποιητική αφήγηση, την ηρωική ποίηση. Είμαστε πια βέβαιοι  ότι υπήρχε μυκηναϊκή ηρωική ποίηση στις περιοχές όπου επικρατούσε ο ποιμενισμός και όχι τα ανάκτορα –  στη Φθία, στους σημερινούς νομούς Φθιώτιδας και Μαγνησίας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ήρωας της Ιλιάδας είναι ο Αχιλλέας από τη Φθία και που τον πατέρα του τον έλεγαν Πηλέα (Πήλιο)! Όλοι σχεδόν οι ήρωες είναι μυκηναϊκής καταγωγής! Δεν ξέρουμε και δεν μπορούμε να μάθουμε εάν και η ιστορία της σύγκρουσης μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα είναι μυκηναϊκής προέλευσης.  Θα μπορούσε να είναι, μιας και τότε υπήρχε το μείζον πρόβλημα της διανομής της λείας.

ΘΑ μπορούσε να είχε επινοηθεί όταν οι άποικοι εγκαταστάθηκαν στα μικρασιατικά παράλια και το ζήτημα της διανομής της λείας ήταν ζωτικής σημασίας –  δεν είναι παίξε γέλασε, πρόκειται περί επιβίωσης και Κυριαρχίας! Όταν εγκαταστάθηκαν στα μικρασιατικά παράλια είδαν τα ερείπια της Τροίας, αυτού του ισχυρού και μεγαλοπρεπούς οχυρού, δεν ήξεραν πώς και πότε καταστράφηκε και ή μετέφεραν εκεί την παραδοσιακή, μυκηναϊκής προέλευσης, σύγκρουση μεταξύ  Αχιλλέως και Αγαμέμνονος ή την επινόησαν και την τοποθέτησαν χωρικά και χρονικά στη Τροία κατά την διάρκεια ενός πολέμου νικηφόρου –  αφού υπάρχουν ερείπια, θα υπήρξε και πόλεμος, θα υπήρξε και νίκη!

Η διαδικασία σχηματισμού της παράδοσης του τρωικού πολέμου ήταν πολύ μακράς διάρκειας. Επινοήθηκε μια αιτία (η αρπαγή της ωραίας Ελένης), επινοήθηκε μια άλλη αιτία για την οργή της Ήρας (προσωποποίηση της οργής των επιδρομέων) –  η ιστορία με τον Πάρι. Τα ελάσσονα ποιήματα του επικού λεγόμενου κύκλου (Ιλίου πέρσις, Κύπρια, μικρά Ιλιάς, νόστοι) είναι όλα μεταγενέστερα της Ιλιάδας, είναι όλα μεθομηρικά, μεταγενέστερες επινοήσεις για να καλυφθούν τα κενά.

Η τοποθέτηση της εξιστόρησης έξω από τα τείχη της Τροίας σε κάποιο μακρινό παρελθόν εξυπηρετούσε δύο σκοπούς.  Συνέδεε το παρόν με το ένδοξο παρελθόν (προγονολατρεία και ηρωολατρεία) και απέκρυπτε, και δικαιολογούσε, νομιμοποιούσε,  τη δράση των επιδρομέων αποίκων.

ΤΕΛΕΙΩΝΩ ανακεφαλαιώνοντας την θεωρία μου. Ένα αιώνα και περισσότερο (1100-1050) μετά την κατάρρευση (1200) των μυκηναϊκών διοικητικών κέντρων (ανακτόρων), χρονική περίοδος πολύ μεγάλη για να επιβιώσουν  προφορικά ακριβείς εξιστορήσεις για τις μυκηναϊκές ληστρικές επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια, ελληνόφωνοι  εγκαθίστανται εκεί και στα απέναντι νησιά, πολεμούν με τους γηγενείς, διεξάγουν συχνές ληστρικές επιδρομές για να επιβιώσουν, ερίζουν για τη διανομή της λείας, βλέπουν τα  ερείπια του οχυρού, εικάζουν ότι θα έγινε κάποιος νικηφόρος πόλεμος και εξιστορούν ότι γίνονται έξω από τα τείχη του αυτά που ζουν καθημερινά: ληστρικές  επιδρομές και χρόνιες διαμάχες για την διανομή της λείας. Συνδέουν το παρόν με το ένδοξο παρελθόν, αποκρύπτουν τις ληστρικές επιδρομές και επινοούν την απαγωγή της Ελένης:  οι γηγενείς φταίνε, όχι οι επιδρομείς! Και επειδή η Ιλιάδα μας λέει πολύ λίγα για τον τρωικό πόλεμο, μικρότερα, σε έκταση και ποιητική αξία, μεταγενέστερα έπη καλύπτουν τα κενά: την εξιστόρηση της άλωσης, της επιστροφής των αρχηγών του στρατού (νόστοι, Οδύσσεια!)

ΕΑΝ ο τρωικός πόλεμος έγινε όπως τον περιγράφει η Ιλιάδα, τότε δεν έγινε, δεν μπορούσε να γίνει με αυτόν τον τρόπο. Ο τρωικός πόλεμος δεν έγινε. Επινοήθηκε από τους αποίκους δύο αιώνες μετά, εξ αιτίας της ύπαρξης των ερειπίων, της διεξαγωγής ληστρικών επιδρομών, του προβλήματος της διανομής της λείας, της σύνδεσης με το ένδοξο παρελθόν, της νομιμοποίησης του αποικισμού.