φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΓΙΑ να γράψω μια μελέτη με αντικείμενο τη γέννηση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, μελετώ τα λεξιλόγια της ισχύος, της επιθυμίας και της σκέψης στην Ιλιάδα – και δευτερευόντως στην Οδύσσεια. Η Ιλιάδα είναι το κλειδί για την κατανόηση αυτής της γέννησης, όπως και της ιστορίας και της τραγωδίας. Τα λεξιλόγια αυτά θα τα παρουσιάσω στο μέλλον – έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Σήμερα θα περιοριστώ να εκθέσω κάποια γενικά χαρακτηριστικά.
ΤΟ λεξιλόγιο της ισχύος είναι τεράστιο, πολλαπλάσιο αυτών της επιθυμίας και της σκέψης. Το λεξιλόγιο της επιθυμίας είναι επίσης μεγάλο αλλά της σκέψης πολύ περιορισμένο. Γιατί, φίλες και φίλοι, γιατί; Θα αφήσουμε το ερώτημα προς το παρόν αναπάντητο αλλά δεν θα το λησμονήσουμε. Όσον αφορά το λεξιλόγιο της σκέψης θα παραθέσω μόνο μια αξιοσημείωτη παρατήρηση. Ενώ τα ρήματα νοέω, νοώ, και σκέπτομαι δεν δηλώνουν σκέψη αλλά αντίληψη και παρατήρηση αντίστοιχα, κατέληξαν να δηλώνουν τη σκέψη, τα ρήματα που δηλώνουν σκέψη, όπως τα μήδομαι και μητιάω εξαφανίστηκαν. Κι από τα ρήματα και τα ονόματα που δηλώνουν σκέψη, πολλά, όπως το προαναφερθέν μητιάω, εμφανίζουν τη σκέψη ως άμεσα συσχετισμένη με την απάτη. Λες και το βασικό αντικείμενο της σκέψης να είναι η ύφανση πλεκτάνης, επινόηση τρόπων εξαπάτησης.
ΥΠΑΡΧΕΙ και μια άλλη κατηγορία ονομάτων και ρημάτων που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι λέξεις αυτές δηλώνουν ταυτόχρονα και επιθυμία και σκέψη ή άλλοτε την επιθυμία κι άλλοτε τη σκέψη. Δηλώνουν συχνά επίσης και την απόφαση, μιας και στην απόφαση συγχωνεύονται, εκβάλλουν η επιθυμία και η σκέψη. Πολύ συχνά ο ήρωας της Ιλιάδας δεν διακρίνει την επιθυμία από τη σκέψη: θέλω και σκέπτομαι είναι το ίδιο. Θα εξετάσουμε σήμερα κάποιες λέξεις, συγγενικές ετυμολογικά, για να μελετήσουμε αυτή τη μη διάκριση επιθυμίας και σκέψης.
Η λέξη βουλή μας είναι γνωστή από τη Βουλή, το κοινοβούλιο. Τι εννοούμε εδώ όταν δηλώνουμε τον τόπο της κοινής βουλής; Κοινή σκέψη, κοινή επιθυμία ή κοινή απόφαση; Τρία σε ένα! Στον ενικό δεν χρησιμοποιείται , μόνο στον πληθυντικό – επιβιώνει όμως στο σύνθετο επιβουλή: άγνωστες οι βουλές του Υψίστου! Είναι επιθυμίες; Σκέψεις; Αποφάσεις; Τρία σε ένα! Στην Ιλιάδα η λέξη βουλή μερικές μόνο φορές δηλώνει μόνο τη θέληση – στη νέα ελληνική μεταχειριζόμαστε τη λέξη βούληση, που προέρχεται από το ρήμα βούλομαι, το οποίο δεν θα το βρούμε σε κανένα λεξικό της νέας ελληνικής γιατί πέθανε ως λέξη προ πολλού χρόνου. Στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια σημαίνει αρχικά θέλω, επιθυμώ και αργότερα προτιμώ – η προτίμηση είναι μια ιδιαίτερη εκδήλωση της επιθυμίας.
ΑΠΟ τη λέξη βουλή όμως παρήχθη το ρήμα βουλεύω και βουλεύομαι. Το πρώτο τα τίναξε τα πέταλα, το δεύτερο όπου να ΄ναι. Στην Ιλιάδα σημαίνει ‘σκέφτομαι, διανοούμαι’. Το διαβουλεύομαι όμως ζει και βασιλεύει, όπως και το επιβουλεύομαι. Στο ρήμα αυτό όπως και στο όνομα επιβουλή επιβιώνει η μη διάκριση επιθυμίας και σκέψης: επιθυμώ το κακό κάποιου και σκέφτομαι, σχεδιάζω και παίρνω την απόφαση να το πράξω! Επιβιώνει και στο διαβουλεύομαι: επιθυμούμε να σχεδιάσουμε κάτι για να το κάνουμε και συσκεπτόμαστε, ανταλλάσσουμε σκέψεις για να αποφασίσουμε. Η μη διάκριση σκέψης και επιθυμίας που δηλώνουν αυτά τα ρήματα προέρχεται από την αρχική λέξη από την οποία παράγεται το ρήμα βουλεύω/βουλεύομαι, τη λέξη βουλή. Από το ρήμα βουλεύω προέρχεται μια πολύ γνωστή και προσφιλής λέξη: ο βουλευτής! Ναι, ναι, θα τη διαβάσουμε μια φορά στην Ιλιάδα (Ζ 110) – είναι επίθετο στη λέξη γέρων, μιας και στην Ιλιάδα οι γέροντες συσκέπτονται και αποφασίζουν, εξ ου και η Γερουσία. Μεγάλο και ενδιαφέρον ζήτημα, θα το εξετάσουμε ένα άλλο πρωινό. Από τη λέξη βουλευτής, το βουλευτιλίκι. Κάποτε άκουσα σε χωριό να λένε δουλευτής – όχι ο δουλευταράς, αυτός μας δουλεύει. Ο βουλευτής είναι αυτός που επιθυμεί να κάνει κάτι, να συντάξει ένα νόμο, λόγου χάριν, συσκέπτεται με άλλους, διαβουλεύεται, ανταλλάσσει επιθυμίες και σκέψεις και τελικά αποφασίζει.
Η λέξη βουλή στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια σπανιότατα δηλώνει μόνο την επιθυμία, τη θέληση ή τη σκέψη, το επινόημα ή τη συμβουλή, τη γνώμη και κατά συνέπεια τη σύνεση και την εμπειρία ή την απόφαση. Μόνο σε μια περίπτωση είναι πολύ σαφής η σημασία της: όταν δηλώνει τη συνέλευση των αρχόντων αλλά και το τόπο της συνέλευσης, το βουλευτήριο – είναι ακριβώς το αντίθετο της αγοράς, της λαϊκής συνέλευσης. Πολύ αργότερα η αγορά θα δηλώσει τον τόπο της αγοραπωλησίας – η συνέλευση των ελευθέρων πολιτών θα δηλωθεί με τον όρο εκκλησία (του δήμου). Σχεδόν πάντα η επιθυμία συνυπάρχει με τη σκέψη, η σκέψη με τη συμβουλή, η επιθυμία με την απόφαση, η επιθυμία με τη σκέψη και την απόφαση.
ΘΑ παραθέσω μόνο ένα παράδειγμα. Στον στίχο 5 της Α΄ραψωδίας διαβάζουμε για πρώτη φορά, από τις 40 (σαράντα) συνολικά, τη λέξη βουλή. Μας λέει ο αοιδός ότι θα αφηγηθεί τη ολέθρια οργή του Αχιλλέα, την οργή που προξένησε πολλές συμφορές στους Αχαιούς και σχολιάζει ότι με αυτές τις συμφορές, Διός δέ τελείετο βουλή, εκπληρώθηκε, πραγματοποιήθηκε η βουλή του Διός – η επιθυμία, η σκέψη, το σχέδιο, η απόφαση.
ΜΑΣ φαίνεται παράξενο, φίλες και φίλοι, αυτή η μη διάκριση επιθυμίας και σκέψης. Κάποτε όμως επετεύχθη! Που να οφείλεται άραγε αυτή η μη διάκριση επιθυμίας, σκέψης και απόφασης; Ποια είναι η καταγωγή της, η προέλευσή της; Και κάτω από ποιες συνθήκες εκτυλίχθηκε η διάκριση – πότε έγινε αυτό; Έχει κάποια σχέση με τη γέννηση της φιλοσοφίας;
ΟΠΟΙΟΣ, όποια μου δώσει 1.000 (χίλια) ευρά θα του στείλω την απάντηση.
Σχολιάστε ελεύθερα!