σκέψεις για τις πνευματικές επαναστάσεις των ανθρώπων, του Κυρίου και του Υποτελών

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΩ ότι ζούμε τις απαρχές μιας παγκόσμιας πνευματικής επανάστασης, έχει αρχίσει από τη δεκαετία του ΄60, η οποία θα διαρκέσει πολλές δεκαετίες, ίσως και αιώνες. Η επανάσταση αυτή έχει πολλά κοινά σημεία με άλλες πνευματικές επαναστάσεις του παρελθόντος, έχει όμως δύο χαρακτηριστικά που την ξεχωρίζουν. Είναι η πρώτη που αφορά όλη την ανθρωπότητα, είναι η πρώτη παγκόσμια επανάσταση· οι φορείς αυτής της επανάστασης είναι η Υποτελής Ανθρωπότητα. Το υλικό της υπόβαθρο είναι αφενός η προϊούσα συρρίκνωση του καπιταλισμού και η αντίφαση μεταξύ τεράστιου πλούτου και επιβαλλόμενης σπάνης και ένδειας,  και αφετέρου το αδιέξοδο της δυτικής Κυριαρχίας (η αδυναμία εκπλήρωσης της επιθυμίας της αθανασίας, η αστοχία και αποτυχία της πλήρους και ολοκληρωτικής καθυπόταξης της φύσης).

ΓΙΑ να την μελετήσω και την κατανοήσω στρέφω το βλέμμα μου στις πνευματικές επαναστάσεις του παρελθόντος. Τις διακρίνω σε τρεις κατηγορίες, με γνώμονα τους φορείς της κάθε επανάστασης. Η πρώτη περιλαμβάνει αυτές που εκτυλίχθηκαν κατά την εποχή της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης και της νεολιθικής εποχής, δηλαδή της προκυριαρχικής περιόδου, που καταλαμβάνει το 90% της διάρκειας της ζωής του ανθρώπινου είδους. Η δεύτερη περιλαμβάνει τις πνευματικές επαναστάσεις του (δυτικού) Κυρίου και οι τρίτη αυτές των (δυτικών) Υποτελών – προσθέτω τον χαρακτηρισμό ‘δυτικός’ γιατί αυτές γνωρίζω καλύτερα.

ΓΙΑ  όλες αυτές τις επαναστάσεις του παρελθόντος θα ασχοληθούμε διεξοδικά στο μέλλον, φέτος τον χειμώνα. Δεν μπορώ να συγκρατηθώ όμως και θα παραθέσω κάποια σχόλια, δίκην ορεκτικού. Η πιο σημαντική πνευματική επανάσταση ήταν η ίδια η ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση. Τα αποτελέσματα της υλικής και πνευματικής επανάστασης  της νεολιθικής εποχής (καλλιέργεια της γης, απόθεμα, εκτροφή ζώων, μόνιμη εγκατάσταση) επιβιώνουν μέχρι σήμερα και θα επιβιώνουν μάλλον για πολύ ακόμα, αν όχι για πάντα.

ΑΠΟ τις πνευματικές επαναστάσεις του Κυρίου ξεχωρίζω αυτήν της αρχαϊκής Ελλάδας, με φορείς τους αριστοκράτες, την εποχή της μετάβασης από τον ποιμενικό στον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής, και αυτήν της Αναγέννησης, την εποχή του πρώιμου εμπορικού και βιοτεχνικού καπιταλισμού κυρίως στην Ιταλία, την Γαλλία, την Αγγλία. Μαρτυρίες αυτών των επαναστάσεων είναι τα κείμενα αυτών των περιόδων: έπος, λυρική ποίηση, φιλοσοφία και τραγωδία για την πρώτη· για τη δεύτερη θα παραθέσω κάποια γνωστά ονόματα: οι θεμελιωτές της πνευματικής επανάστασης Δάντης, Πετράρχης, Βοκάκιος στην Ιταλία, οι Τσόσερ,  Μίλτον και  Σέξπυρ στην Αγγλία, ο Ραμπελέ και ο Μοντέν στην Γαλλία.

ΑΠΟ τις πνευματικές επαναστάσεις των Υποτελών διακρίνω τον πρώιμο χριστιανισμό της εποχής της κρίσης της δουλοκτησίας και τον φεμινισμό της εποχής της επέκτασης του καπιταλισμού. Ασφαλώς και δεν είναι οι μόνες. Οι περισσότερες επαναστάσεις των Υποτελών ήταν περιορισμένες στον τόπο και τον χρόνο κι αυτό οφείλεται στην αντίδραση, την αφομοίωση και την καταστολή από την πλευρά της Κυριαρχίας.

ΤΙ είναι όμως μια πνευματική επανάσταση; Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της; Μια πνευματική επανάσταση είναι ένας κοινωνικός πειραματισμός που γίνεται με σκοπό να επιλυθεί κάποιο κοινωνικό πρόβλημα είτε μέσω της προσαρμογής σε ένα καινοφανές περιβάλλον (τρόπος παραγωγής, ζωής, σκέψης) είτε μέσω της δημιουργίας ενός νέου περιβάλλοντος – το εννοώ όπως το διευκρίνισα πριν από λίγο. Η πνευματική επανάσταση εγκαταλείπει κάτι και επινοεί κάτι νέο. Η εγκατάλειψη αυτή άλλοτε είναι σταδιακή και δεν γεννά αντιφάσεις και συγκρούσεις (όπως η νεολιθική), τις περισσότερες φορές όμως οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Η πρώτη πνευματική επανάσταση, η ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση,   ήταν μια πνευματική επανάσταση με πολλές και έντονες συγκρούσεις, οι οποίες ακόμα επιβιώνουν και θα επιβιώνουν, στην οποία όμως επικράτησε ο περιορισμός της ελευθερίας και της επιθυμίας και προκρίθηκε έτσι η συνεργασία και η συμβίωση. Όλες οι επαναστάσεις του Κυρίου και των Υποτελών είναι επαναστάσεις με έντονες συγκρούσεις μεταξύ τω φορέων τους αφενός και αφετέρου της ίδιας της επανάστασης με το περιβάλλον μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται.

ΑΥΤΟ που με ενδιαφέρει τα μάλα είναι το εξής ερώτημα. Αυτές οι αντιφάσεις, οι συγκρούσεις που εκτυλίσσονται σε μια πνευματική επανάσταση, εσωτερικεύονται και βιώνονται από τους φορείς τους; Εάν κάθε πνευματική επανάσταση, λόγω του αντιφατικού και συγκρουσιακού της χαρακτήρα, είναι ένας εμφύλιος πόλεμος, διεξάγεται κάποιος εμφύλιος πόλεμος μέσα μας κατά τη διάρκεια μιας πνευματικής επανάστασης; Ας θυμηθούμε την αισιοδοξία και τη χαρά της ζωής που αποπνέουν τα Σονέτα του Σέξπυρ και την απαισιοδοξία του  Άμλετ!

ΑΝ είναι έτσι, φίλες και φίλοι, τότε μέσα σε όλους μας και όλες μας διεξάγεται ένας εμφύλιος πόλεμος, αυτός της πνευματικής επανάστασης. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η έκβαση του: ποιες συνθήκες και προϋποθέσεις την καθορίζουν; Η διάρκεια του εμφυλίου αυτού πολέμου θα είναι η ίδια για όλους και όλες ή θα ποικίλει και γιατί; Και πώς θα  είμαστε μετά τη λήξη του;

ΜΕ το πρωινό τρένο φτάνει φίλος για τετραήμερο. Σκέφτονται να έρθουν να ζήσουν (τριμελής οικογένεια) στην Καστανούσσα – αντιλαμβάνεστε την σπουδαιότητα των ημερών. Κι επειδή είναι πρωινός τύπος, θα τα ξαναπούμε τη Δευτέρα το πρωί. Φαντάζομαι να κλαδεύουμε το αμπέλι εφτά παιδιά, έφηβοι, γυναίκες και άνδρες! Μόνος μου τρεις μέρες, όλοι μαζί σε μια μέρα! Κι αν τύχει και μας επισκεφτούν και φίλοι, πανηγύρι θα είναι, δεν θα είναι ούτε δουλείά ούτε εργασία. Πρέπει να αγοράσω άλλα πέντε κλαδευτήρια.