φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι ένας στοχασμός του Κυρίου γαιοκτήμονα δουλοκτήτη πάνω στην Κυριαρχία επί της Φύσης και επί του Ανθρώπου, όπου ο άνθρωπος είναι αφενός ο άλλος Κύριος και αφετέρου ο Υποτελής – αυτή είναι η κεντρική ιδέα της μελέτης Κυριαρχία και Φιλοσοφία: εισαγωγή στην Ιστορία της Φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου. Ο στοχασμός εμφανίστηκε κατά το τέλος μιας διαδικασίας ενός και μισού αιώνα περίπου (750-600), ο πυρήνας της οποίας ήταν η εγκατάλειψη της προσωποποίησης φυσικών και κοινωνικών φαινομένων, διαδικασιών και σχέσεων, με άλλα λόγια του ανθρωπομορφισμού. Κι ενώ υπάρχει συμφωνία περί αυτής της διαδικασίας, δεν έχουν κατανοηθεί οι αιτίες αυτής της εγκατάλειψης.
Η εποχή της προσωποποίησης, του ανθρωπομορφισμού, η εποχή του μύθου, ήταν μια περίοδος διατύπωσης επιθυμιών του ήρωα ποιμένα πολεμιστή. Οι επιθυμίες αυτές καταγράφονται στον μύθο. Ταυτόχρονα, ο μύθος καταγράφει και τη λατρεία της Ισχύος της Φύσης – ο Κύριος πριν αρχίσει να στοχάζεται από της Κυριαρχίας επιθυμούσε την Ισχύ και την απεριόριστη αύξησή της και λάτρευε κάθε εκδήλωση της Ισχύος που έβλεπε και παρατηρούσε.
ΓΙΑ να κατανοήσουμε λοιπόν τη γένεση της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας κατά τους αρχαϊκούς χρόνους θα πρέπει να εξετάσουμε διεξοδικά την εποχή του μύθου, να εξετάσουμε δηλαδή τις επιθυμίες του ήρωα και τη λατρεία της Ισχύος. Κατόπιν οφείλουμε να δώσουμε μια εξήγηση του φαινομένου της εγκατάλειψης του μύθου, της εγκατάλειψης της προσωποποίησης, του ανθρωπομορφισμού, πώς δηλαδή από την Επιθυμία κατοχής απεριόριστης Ισχύος πέρασε στον Στοχασμό επί της Ισχύος και επί της Κυριαρχίας. Πριν όμως δούμε ποιες επιθυμίες και λατρείες της Ισχύος καταγράφει ο μύθος, θα πρέπει να εξετάσουμε την αρχική σημασία της λέξης μύθος, όπως την διαβάζουμε την Ιλιάδα. Διότι εδώ στην Ιλιάδα η λέξη μῦθος δεν έχει θρησκευτική σημασία, σε κανένα από τους 146 στίχους που τη διαβάζουμε. Το αυτό ισχύει και για το ρήμα μυθέομαι, που παράγεται από τον μῦθον.
ΣΗΜΕΡΑ θα καταπιαστούμε με τις μαρτυρίες των λέξων μύθος και μυθέομαι στην ραψωδία Α για να πάρουμε μια πρώτη γεύση της σημασίας των λέξεων αυτών και ένα άλλο πρωινό θα εκθέσω το συνολικό σημασιολογικό εύρος των λέξεων που μελετάμε.
μύθος και μυθέομαι στην Α
Ο Χρύσης έρχεται στο στρατόπεδο των εισβολέων Αχαιών και ζητά να αφήσουν ελεύθερη την νεαρή κόρη του, η οποία είναι κτήμα του Αγαμέμνονος. Το αίτημα αυτό είναι πολύ μεγάλη προσβολή: εάν την απελευθερώσει ο αρχηγός του στρατού, ο πιο ισχυρός, πλούσιος και διάσημος άνδρας, θα μειωθεί ο πλούτος του, η ισχύς του και το κλέος του, η φήμη του, η δόξα του – ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε έναν ήρωα ποιμένα πολεμιστή όσο ζει. Ο Αγαμέμνων, αυτός που άρχει (μέδ-μων > μέμνων) διαθέτοντας μεγάλη ισχύ (άγαν), οργίζεται τα μάλα. Είναι η πρώτη οργή στην Ιλιάδα, που αφηγείται την οργή του Αχιλλέως, η οποία είναι απότοκος της οργής του Αγαμέμνονος και η οποία προκαλείται για τον ίδιο ακριβώς λόγο αφού ο Αγαμέμνων προσβάλλει θανάσιμα τον Αχιλλέα μειώνοντας τον πλούτο του, την ισχύ του και τη φήμη του παίρνοντάς του την αιχμάλωτη πιτσιρίκα Βρισηΐδα που ανήκε στον Αχιλλέα. Να πως περιγράφει την οργή του Αγαμέμνονος η Ιλιάδα.
ΤΟ αίτημα αυτό, της απελευθέρωσης της Χρυσηΐδας, δεν άρεσε καθόλου στον Αγαμέμνονα (ουκ ηνδανε θυμώ, 24) αλλά τον έδιωξε σκαιά (κακώς αφίει, 25) και του απηύθυνε την εξής αυστηρή απειλή (κρατερόν δ΄ επί μυθον έτελλε, 25): χάσου από μπροστά μου, αμέσως τώρα, δεν πρόκειται να την απελευθερώσω, φύγε, μη με εξοργίζεις άλλο αν θέλεις να σώσεις το τομάρι σου (αλλ΄ ιθι, μη μ΄ ερέθιζε, σαώτερος ως κε νέηαι, 32). Την πρώτη φορά που διαβάζουμε τη λέξη μυθος έχει τη σημασία της απειλής. Αν και τη λέξη με τη σημασία αυτή θα τη συναντήσουμε κι άλλες φορές, είναι βέβαιο ότι δεν είναι συχνή.
ΦΟΒΗΘΗΚΕ ο Χρύσης (έδεισεν δ΄ ο γέρων, 33) και υπάκουσε στα λόγια, στην απειλή του Αγαμέμνονος (καί επείθετο μύθω, 33). Η φράση επείθετο μύθω είναι μια στερεότυπη φράση, ένας λογότυπος, μια formula, την οποία διαβάζουμε πάντα στο τέλος του στίχου πέντε φορές συνολικά. Θα δούμε ότι, όποιο κι αν είναι το περιεχόμενο του μύθου (απειλή, προτροπή, συμβολή, αφήγηση, επίπληξη, παρότρυνση), ο σκοπός του ομιλητή είναι να πείσει τον συνομιλητή του, με ένα μήνυμα που άλλοτε είναι σαφές και άλλοτε υπαινίσσεται ή λανθάνει.
ΟΤΑΝ κλιμακώνεται η διένεξη του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, ο πρώτος κάποια στιγμή πολύ εξοργισμένος σκέφτεται να τραβήξει το σπαθί και να σκοτώσει τον αντίπαλό του αλλά η Αθηνά τον συγκρατεί (εδώ, η Αθηνά είναι προσωποποίηση των δικών του σκέψεων) συμβουλεύοντάς τον να αντιμετωπίσει την κατάσταση σε βάθος χρόνου, δηλαδή να τον εκδικηθεί, και τελικά όντως αυτοσυγκρατείται: ουδ΄απίθησε/μύθω Αθηναίης (220-221): υπάκουσε, αφού πείστηκε, στα λόγια της Αθηνάς.
ΠΡΟΣΠΑΘΩΝΤΑΣ να συμφιλιώσει τους δύο αντιπάλους , ο λαλίστατος Νέστωρ αφηγείται πως όταν ήταν νέος ήταν μεγάλος και συνετός πολεμιστής και και πώς όλοι πείθονταν στα λόγια του και στις συμβουλές του – πείθοντό τε μύθω, (273). Η αφήγησή του είναι μια αφήγηση, ένας μυθος, που την απευθύνει και προς τους δύο αντιπάλους αλλά δεν μπόρεσε να καταφέρει απολύτως τίποτα – δεν μπόρεσε να τους πείσει.
Η διένεξη του Αγαμέμνονος με τον Αχιλλέα τελειώνει και ο πρώτος εκστομίζει άλλη μια αυστηρή, τρομερή και φοβερή απειλή ( κρατερόν δ΄επί μυθον έτελλε, 326 =25), απευθυνόμενος προς τους δύο κήρυκες που θα πάνε να πάρουν την Βρισηΐδα από το καλύβι του Αχιλλέα: εάν δεν τη δώσει, θα πάω εγώ να την πάρω με περισσότερους άνδρες και αυτό θα είναι πολύ χειρότερο γι΄ αυτόν.
Ο Αγαμέμνων παίρνει την Βρισηΐδα και ο Αχιλλεύς περίλυπος συνομιλεί με την μάνα του και της αφηγείται τα γεγονότα. Επαναλαμβάνει τον στίχο 25 (αλλά κακώς αφίει , κρατερόν δ΄επί μύθον έτελλε – 379 =25). Κάποια στιγμή, λέει στη μάνα του, ο Αγαμέμνων σηκώθηκε όρθιος και ηπείλησεν μυθον, ο δη τετελεσμένος εστί (388) – με απείλησε ότι θα μου πάρει τη Βρισηΐδα και το έκανε, η απειλή του πραγματοποιήθηκε, εκτελέστηκε. Και της ζητά να επισκεφτεί τον Δία να τον παρακαλέσει να πάρει το μέρος των Τρώων ώστε να ηττηθούν οι Αχαιοί και να αναγκαστεί ο Αγαμέμνων να πέσει στα πόδια του.
Η μάνα του η Θέτις πηγαίνει, συναντά τον Δία αλλά η Ήρα θέλει να μάθει τι συζήτησαν. Οργισμένος ο Ζεύς της λέει, μην ελπίζεις πως θα μάθεις όλα όσα λέω, σκέφτομαι και αποφασίζω : μη δή πάντας εμούς επιέλπεο μύθους/ ειδήσειν (545-6). Όλα αυτά που της λέει είναι μύθος, λόγια που τα λέει για να την πείσει. Δεν την πείθει όμως – εκνευρισμένη και αγανακτισμένη η Ήρα αναφωνεί: ποιον τον μύθον έειπες (552), τι είναι αυτά που λες; – πρόταση που την απευθύνει στον Δία συνολικά έξι φορές στην Ιλιάδα. Ο Ζεύς οργίζεται με την αγανάκτηση της Ήρας και την απειλεί: αλλ΄αέκουσα κάθησο, εμώ δ΄ επιπείθεο μύθω (565), κάτσε κάτω και υπάκουσε στα λόγια μου γιατί διαφορετικά δεν θα μπορέσουν οι άλλοι θεοί να σε σώσουν έτσι και απλώσω πάνω σου τα ανείπωτα ισχυρά χέρια μου.
ΣΤΗ ραψωδία Α διαβάζουμε και δύο φορές το ρήμα μυθέομαι – 20 φορές συνολικά στην Ιλιάδα. Ζητάει ο Αχιλλεύς από τον Κάλχαντα να του πει γιατί είναι θυμωμένος ο Απόλλων και αυτός του λέει (74-5) : μου ζητάς, πανίσχυρε Αχιλλέα (Διΐ φίλε), μηθήσασθαι /μηνιν Απόλλωνος, να εξηγήσω (μυθήσασθαι) γιατί είναι οργισμένος ο Απόλλων. Στον δε στίχο 291 έχει σαφώς τη σημασία εκστομίζω. Ο Αγαμέμνων κατά τη διάρκεια της διένεξης διαμαρτύρεται και λέει: επειδή αυτός είναι πολύ ισχυρός πολεμιστής, μπορεί να εκστομίζει βρισιές και προσβλητικά λόγια (ονείδεα μυθήσασθαι);
μῦθος:
Α 25, 33, 221, 273, 326, 379, 388, 545, 552, 565.
Β 16, 59, 156, 199, 200, 224, 245, 282, 335, 433, 796.
Γ 76, 87, 171, 212, 303, 427, 437.
Δ 25, 323, 357, 412.
Ε 420, 493, 632, 650, 715.
Ζ 343, 381.
Η 46, 54, 277, 358, 374, 388, 404, 406, 445.
Θ 29, 209, 462, 280, 412, 426, 492, 524.
Ι 51, 55, 56, 62, 173, 309, 431, 443, 518, 619, 623, 624, 690, 707.
Κ 61, 61, 140, 186, 190, 203, 288, 337, 429, 440. 522, 646.
Λ 642, 780, 838.
Μ 80, 232.
Ν 306, 748.
Ξ 91, 127, 189, 330.
Ο 13, 202, 284.
Π 83, 199, 440, 631.
Ρ 141, 628, 694.
Σ 252, 361, 391.
Τ 84, 85, 107, 185, 220, 242.
Υ 114, 248, 292, 295, 369,.
Φ 287, 393, 471.
Χ 167, 281.
Ψ 68, 157, 204, 235, 271, 456, 478, 491, 657, 706, 752, 786, 794, 801, 830.
Ω 103, 200, 424, 485, 548, 571, 632, 682, 777.
μυθέομαι:
Α 74, 291 Β 488 Γ 235 Ζ 376, 382 Η 76, 284 Θ 40 Ι 641 Λ 201 Ρ 200, 442 Σ 289 Υ 202, 246, 433 Φ 462 Χ 184 Ψ 305
Σχολιάστε ελεύθερα!