φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΙΜΑΙ άνεργος (οικοδόμος) πάνω από τέσσερα χρόνια, πάνω από τρία η γυναίκα μου η Τασούλα. Η ανεργία και η βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται να ξαναβρούμε δουλείά στην Αλεξανδρούπολη, όπου ζούσαμε, μας ανάγκασε να μετακομίσουμε σε χωριό, στην Καστανούσα, μεταξύ των λιμνών Δοϊράνης και Κερκίνης, στους πρόποδες του Μπέλες. Εδώ δεν έχουμε ενοίκιο, κόβουμε ξύλα από το δάσος για να ζεσταθούμε και να μαγειρέψουμε, ψήνουμε και μαγειρεύουμε στον ξυλόφουρνο, παράγουμε ένα πολύ μεγάλο μέρος της τροφής μας, φίλοι και φίλες έρχονται φορτωμένoι τσάντες με τρόφιμα που δεν μπορούμε να παράγουμε και φεύγουν με τις ίδιες τσάντες γεμάτες τρόφιμα που παράγουμε, κάποιες ψιλουδουλείτσες προκύπτουν, κάποιες μικρές οικονομικές βοήθειες μας έρχονται από φίλους, φίλες και συγγενείς, επιβιώνουμε και ζούμε όπως μπορούμε, με ό,τι έχουμε. Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε με αυτόν τον τρόπο και μάλλον θα συνεχίσουμε. Αλλά τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται.
ΔΕΝ σκέφτομαι μόνο εμάς, σκέφτομαι τα παιδιά μας, τα δικά μας και τα ξένα (αν μπορούμε να θεωρήσουμε τα άλλα παιδιά ξένα!), σκέφτομαι όλους τους ανέργους και καταλαβαίνω το δράμα τους γιατί το ζω, το ζούμε εδώ πέρα στην Καστανούσα. Δεν σκέφτομαι μόνο τους ανέργους στην Ελλάδα αλλά τους ανέργους σε όλο τον κόσμο. Στην Ολλανδία αντιμετώπισαν την ανεργία με την εφαρμογή της μερικής εργασίας (τετράωρης – 51% αυτή τη στιγμή!), στη Γερμανία την αντιμετωπίζουν με μεγάλα επιδόματα, 1000 εβρά το μήνα, αν δεν κάνω λάθος, για τρία χρόνια, και μετά βλέπουμε, αλλά αυτές τις λύσεις τις προκρίνουν ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες με μεγάλη κερδοφορία. Τί θα κάνουν αν αύριο, μεθαύριο αυτή η κερδοφορία πάρει την κατηφόρα;
ΠΟΛΛΟΙ άνεργοι και άνεργες στις πόλεις και στα χωριά αντιμετωπίζουν την ανεργία με την οικονομική στήριξη φίλων και συγγενών αλλά αυτή δεν είναι λύση – οι δυνατότητες των συγγενών, και των γειτόνων συχνά, δεν είναι μεγάλες και οι γέροι συνταξιούχοι πεθαίνουν ή θα πεθάνουν μέσα στα επόμενα 10-15 χρόνια. Κάποιοι μεταναστεύουν μόνιμα ή προσωρινά σε χώρες της Ευρώπης ή αλλού. Το ότι με αυτούς τους τρόπους αντιμετωπίζεται σήμερα η ανεργία στην ελληνική κοινωνία δεν σημαίνει ότι θα μπορούμε να την αντιμετωπίζουμε και στο απώτερο μέλλον.
ΓΡΑΦΩ και λέω αυτά που νιώθω, αυτά που σκέφτομαι, όχι αυτά που πρέπει, το γνωρίζετε πολύ καλά. Θα εκθέσω τις απόψεις μου για την ανεργία, για το μέλλον της, πως μπορεί να επιλυθεί και ποιες θα είναι οι συνέπειές, αν επιλυθεί. Θα στηρίξω τις θέσεις μου σε κάποιες βεβαιότητες, τις οποίες εκλαμβάνω ως σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο θα πατήσω για να περάσω την κινούμενη άμμο του βάλτου – για τις οποίες είμαι πρόθυμος να συζητήσω, αν η λέξη βεβαιότητα σας ενοχλεί ή σας τρομάζει.
ΩΣ προς το μέλλον της ανεργίας θεωρώ ότι κατά τα επόμενα είκοσι χρόνια η τάση θα είναι αυξητική. Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός, η τεχνολογία και η τάση του καπιταλισμού προς τη στασιμότητα θα αυξήσει τον αριθμό των ανέργων σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό ξεχωριστά, κατά συνέπεια και παγκοσμίως.
ΘΕΩΡΩ ότι ο μόνος τρόπος επίλυσης της ανεργίας είναι η μείωση του χρόνου εργασίας ώστε να εργαζόμαστε όλοι και όλες. Η λύση της ανάπτυξης είναι ένα παραμύθι, ένας αισχρός αρχαϊσμός. Όχι μόνο γιατί δεν πρόκειται να υπάρξει ανάπτυξη, ή αν υπάρξει θα είναι μικρή και προσωρινή μιας και ο καπιταλισμός κινείται ολοταχώς και αδυσώπητα προς τη στασιμότητα και μετά αναπόφευκτα προς τη συρρίκνωση, αλλά και επειδή η ανάπτυξη, η αύξηση των κερδών μέσω της αύξησης της παραγωγής, κατά μεγάλος προέρχεται από την εφαρμογή της τεχνοεπιστήμης στην καπιταλιστική παραγωγή που καταργεί περισσότερες θέσεις από ό,τι δημιουργεί. Θεωρώ επίσης ότι για αυτόν τον τρόπο επίλυσης της ανεργίας ο Κύριος καπιταλιστής δεν θέλει να ακούει λέξη. Για δύο λόγους. Πρώτον, θα έχει μεγάλη απώλεια κερδών – κάτι τέτοιο θα το θεωρήσει ήττα και τη λέξη ήττα δεν θέλει ούτε να την ακούει. Δεύτερον, μια μείωση του χρόνου εργασίας είναι επικίνδυνη για την καπιταλιστική Κυριαρχία: θα μετακινηθούμε από την επιβίωση στη ζωή, θα αναγκαστούμε να μειώσουμε κι άλλο το χρόνο εργασίας αφού θα υπάρξει αποεμπορευματοποίηση και αποανάπτυξη, μιας και με τον πολύ ελεύθερο χρόνο που θα έχουμε θα παράγουμε εμείς οι ίδιοι πολλά προϊόντα που τώρα τα παράγουν οι βιομηχανίες.
ΘΕΩΡΩ ότι την ανεργία θα την επιλύσουμε εμείς, όχι το Κράτος, όχι η Αριστερά με τις κυβερνήσεις της. Και ο μόνος τρόπος να την επιλύσουμε είναι η απεργία και το πέρασμα στην πράξη. Πολλοί και πολλές θα μου πουν δεν γίνεται αυτό. Μερικές φορές την πρόταση αυτή δεν θέλω να την ακούω – γίνεται, γιατί να μην γίνεται; Εάν είμαστε άνθρωποι κι αν είμαστε αυτό που είμαστε, εάν έχουμε τεράστιες δυνατότητες σήμερα, εάν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε όλα τα προβλήματα, από τα προσωπικά (που δεν είναι προσωπικά, κατά κανένα τρόπο!) μέχρι τα παγκόσμια, είναι γιατί είμαστε το υποκείμενο και το αποτέλεσμα αλλαγών, εξεγέρσεων και επαναστάσεων – μορφές όλα αυτά του κοινωνικού πολέμου. Γιατί το ξεχνάμε αυτό; Μπορεί τα νήματα να τα κινεί ο Κύριος αλλά αυτά να νήματα εμείς τα φτιάξαμε – ο Κύριος διαχειρίζεται τον εμμενή κομμουνισμό, αυτή είναι η μεγάλη αντίφαση της Κυριαρχίας.
ΤΙ εννοώ όταν λέω εμείς; Εννοώ εμείς οι άνεργοι και οι άνεργες; Όχι, φίλες και φίλοι, κατά κανένα τρόπο! Οι άνεργοι δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση να επιλύσουν το πρόβλημα της ανεργίας: ούτε με κινήματα, με διαδηλώσεις και αιτήματα και ικεσίες, ούτε με τα όπλα ούτε με τις εκλογές. Το πρόβλημα της ανεργίας μπορούν να το επιλύσουν οι εργαζόμενοι. Μόνοι τους; Όχι, κατά κανένα τρόπο! Μόνο όλοι μαζί, ubutu (όλοι μαζί, στη γλώσσα των Ζουλού της νότιας Αφρικής): εργαζόμενοι και άνεργοι και συνταξιούχοι και παιδιά και έφηβοι. Πριν εξηγηθώ, πριν διατυπώσω τη γνώμη μου, την πρότασή μου, θα ήθελα να κάνω μια παρέκβαση, αναγκαία και απαραίτητη.
ΕΖΗΣΑ ως φοιτητής και ως οικοδόμος δύο νικηφόρες απεργίες (η φράση απεργιακή κινητοποίηση μου προκαλεί αναγούλα). Η πρώτη δεν ήταν μια απεργία, ήταν πολλές απεργίες, όλες σε εργοστάσια, κατά τη χρονική περίοδο 1977 μέχρι το 1980, περίπου. Ήμουν τότε φοιτητής, δούλευα όμως τα καλοκαίρια στην οικοδομή. Συνέπεσε την περίοδο αυτή για πολλούς μήνες όλα τα Πανεπιστήμια να είναι κατειλημμένα: καταλήψεις, αποχή από τα μαθήματα, οργάνωση αντιμαθημάτων για να αποσυρθεί ένα νομοσχέδιο (330) που περιόριζε τη διάρκεια των σπουδών – και το νομοσχέδιο αποσύρθηκε! Οι καταλήψεις διαρκούσαν μήνες, η κυβέρνηση Καραμανλή ανυποχώρητη. Ξέρετε πότε έντρομη η κυβέρνηση το απέσυρε; Όταν προτάθηκε, από τροτσκιστές φοιτητές κυρίως, και επιχειρήθηκε να συνδέσουμε τις καταλήψεις με τις απεργίες του βιομηχανικού προλεταριάτου! Πολλές από αυτές τις απεργίες διήρκεσαν πολλούς μήνες, από τρεις μέχρι και χρόνο! Όλες σχεδόν απέβησαν νικηφόρες – πολλά αιτήματα των απεργών ικανοποιήθηκαν και κάποια ικανοποίησε η κυβέρνηση Παπανδρέου, το 1981 – όπως μια επιπλέον εβδομάδα άδεια, πληρωμένη ασφαλώς!
ΓΙΑΤΙ νίκησαν τότε οι απεργοί; Νίκησαν γιατί ήταν αγρότες που έγιναν εργάτες, που εγκλείονταν στα εργοστάσια και δούλευαν από το πρωί μέχρι το βράδυ (η μείωση του χρόνου εργασίας ήταν ένα από τα αιτήματα), αντιλαμβανόμενοι τι έχασαν (το ότι εργάζονταν στη γη χωρίς ρολόι και εγκλεισμό), μόνο που δεν μπορούσαν να γυρίσουν πίσω. (Διεθνώς, τις μεγαλύτερες νίκες τις έκανε το προλεταριάτο πρώτης γενιάς, αυτοί που έφυγαν από τα χωράφια και πήγαν να δουλέψουν στα εργοστάσια). Νίκησαν γιατί απεργούσε το μεγαλύτερο μέρος των εργατών. Νίκησαν γιατί σε πολλές περιπτώσεις τα εργοστάσια ήταν κοντά στα χωριά τους και μπορούσαν να ζήσουν χωρίς να εργάζονται.
Η δεύτερη νικηφόρα απεργία διήρκεσε μόνο μια μέρα. Δούλευα τότε στο Διδυμότειχο – απήργησαν για πρώτη και τελευταία φορά μέχρι και οι εργαζόμενοι στο Διδυμότειχο! Ήταν άνοιξη του 2002. Η κυβέρνηση Σημίτη επιχείρησε να αυξήσει τα όρια συνταξιοδότησης, να παρατείνει δηλαδή τον χρόνο εργασίας μερικά χρόνια, με νομοσχέδιο του Γιαννίτση. Έγινε γενική απεργία και απήργησαν οι πάντες, ιδιωτικός και δημόσιος τομέας. Την άλλη μέρα, έντρομη η κυβέρνηση το απέσυρε αλλά την ήττα αυτή δεν την ξέχασε και ο Κύριος επανήλθε δριμύτερος και καβλωμενότερος.
ΓΙΑΤΙ νικήσαμε σε αυτήν την απεργία; Γιατί συμμετείχαμε όλοι και όλες. Γιατί συμμετείχαμε όλες και όλοι; Γιατί δεν φοβηθήκαμε την απόλυση; Γιατί δεν σκεφτήκαμε το μεροκάματο που θα χάναμε; Γιατί, φίλες και φίλοι; Δεν φοβηθήκαμε την απόλυση γιατί οι εργολάβοι, μιλάω για την οικοδομή, έψαχναν να βρουν μαστόρους και εργάτες και δεν έβρισκαν – υπήρχε μεγάλη ζήτηση εργατικών χεριών. Δεν σκεφτήκαμε το μεροκάματο γιατί οι εργολάβοι ανταγωνίζονταν ποιος θα δώσει το μεγαλύτερο μεροκάματο για να κρατήσει τους μαστόρους τους και τους εργάτες τους. Θέλω να πω ότι το μεροκάματο ήταν πολύ καλό – στ΄ αρχίδια μας κι αν χάναμε κι ένα! Θυμάμαι εκείνη τη μέρα πήγαμε στο εργοτάξιο, αποφασίσαμε να μην πάμε στη δουλειά, πήγαμε για καφέ και μετά για ούζα – τι ωραία να πίνεις ουζάκι, να καλαμπουρίζεις και να μη δουλεύεις!
ΚΑΤΑ τη διάρκεια όμως της πενταετούς καπιταλιστικής επίθεσης (2010-4), που συνεχίζεται και θα συνεχιστεί, οι εργαζόμενοι δεν απήργησαν (δεν απήργησαν, πως να το κάνουμε δηλαδή;) και βέβαια με 48ωρες γενικές απεργίες στις οποίες συμμετείχαν ελάχιστοι και δη κρατικοί και δημόσιοι υπάλληλοι και με διαδηλώσεις δεν μπορείς να αποκρούσεις την επίθεση – και ηττηθήκαμε. Γιατί δεν απήργησαν οι εργαζόμενοι, όπως το 2002 ή το 1977-80; Δεν απήργησαν γιατί η ανεργία άρχιζε να καλπάζει και οι περισσότεροι, να μην πω όλοι, ήταν χρεωμένοι στις τράπεζες – μήπως έδιναν τα δάνεια και αύξησαν την ανεργία για να προετοιμάσουν και εξασφαλίσουν τη νίκη της επίθεσης; Οι εργαζόμενοι και την απόλυση φοβόντουσαν και το μεροκάματο που θα έχαναν σκέφτονταν. Όλα τα άλλα που λένε κάποιοι είναι δικαιολογίες, για να μην χρησιμοποιήσω καμιά άλλη έκφραση, καθόλου κομψή.
Η αποτροπή της απόπειρας να αυξηθεί ο χρόνος εργασίας ή/και η απόπειρα να μειωθεί ο χρόνος εργασίας ή/και η επίλυση της ανεργίας είναι τόσο σοβαρές υποθέσεις που μόνο με την καταφυγή στο ισχυρότερο, στο αποτελεσματικότερο, στο έσχατο μέσο διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου μπορεί να πραγματοποιηθούν – το οποίο δεν είναι άλλο από την απεργία. Η απεργία όμως έχει ένα αδύνατο σημείο: τί θα φάει ο απεργός (και η οικογένεια του) εάν η απεργία διαρκέσει ή εάν ο βιομήχανος κλείσει το εργοστάσιο (λοκ άουτ, ανταπεργία), προσωρινά βεβαίως! Πώς αντιμετωπίσθηκε αυτό το μειονέκτημα στο παρελθόν; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί σήμερα;
Θα απαντήσω αύριο σε αυτά τα ερωτήματα και θα συνεχίσω την διατύπωση της πρότασής μου. Τώρα, θελωπρέπει να ζυμώσω. Περιμένουμε δύο άνδρες, μια γυναίκα κι ένα παιδί – ο Παύλος έχει γενέθλια το Σάββατο, κλείνει τα δώδεκα. Πώς περνάει η ζωή, όνειρο είναι!
Ωραίο το άρθρο σου Αθανάσιε, μόνο μια ιστορική παρατήρηση: ο νόμος για τα πανεπιστήμια ήταν ο 815, ο 330 ήταν για το συνδικαλισμό, την πολιτική απεργία, τα λοκ-αουτ κλπ.
Ναι, παρασκευάς βας, έχεις δίκιο, ευχαριστώ πολύ για τη διόρθωση, έχουν περάσει πολλά χρόνια και δεν θυμάμαι λεπτομέρειες – σε ευχαριστώ για άλλη μια φορά.
Πολύ ενδιαφέρον το κείμενό σου. Απλά ένα σχόλιο. Στην Ολλανδία η μερική εργασία μπορεί να είναι ιδιαίτερα υψηλή αλλά αφορά κυρίως γυναίκες και φοιτητές κάτι που νομίζω αποτυπώνεται και στις επίσημες στατιστικές. Όσον αφορά τους φοιτητές και τους απόφοιτους σχολών και πανεπιστημίων ο στόχος τους είναι η πλήρης απασχόληση που αμείβεται πολύ καλά. Από την εμπειρία μου, αυτοί που αντιστέκονται στο κυρίαρχο μοντέλο κοινωνικών σχέσεων ειναι κυρίως μετανάστες που ζουν σε γειτονιές – γκέτο (τα ενοίκια εκεί είναι σχετικά χαμηλά) γιατί ακόμα κουβαλούν μαζί τους πολιτιστικά στοιχεία της χώρας προέλευσής τους (για παράδειγμα οι Κούρδοι). Η μερική απασχόληση δεν οδηγεί απαραίτητα στην αποεμπορευματοποίηση των κοινωνικών σχέσεων. Αν και αυτό που γράφω μπορεί να είναι μια αυθαίρετη γενίκευση, ο Ολλανδός/η είναι η πεμπτουσία του ενσωματωμένου μικροαστού, τα πάντα πωλούνται και αγοράζονται.
Κύριε Αθανάσιε, δε σου στερώ το στερητικό α- και να σε πω Θανάση πρώτον γιατί εσύ το διάλεξες μα και διότι ο λόγος σου ξεπερνά τα εφήμερα. Πολλή εύστοχη ήταν η ανάλυσή σου. Περισσότερο θα συμφωνήσω με την διαπίστωσή σου πως αν μειωθεί ο χρόνος εργασίας θα περάσουμε από την επιβίωση στην ζωή. Εργάζομαι 15 χρόνια. Πολλές φορές διαπιστώνω πως όσοι δεν έχουν κοινωνική ζωή (οικογένεια, φίλους, συνήθειες, κλπ) γαντζώνονται από υπαρξιακή ανάγκη στην εργασία τους για να θρέψουν το λογικό τους με νόημα. Δυστυχώς ο αριθμός αυτών είναι αυξητικός στην κοινωνία μας…και πως να τους πείσεις αυτούς να απεργήσουν; πως να σε ακολουθήσουν στην ζωή; δυστυχώς διολισθαίνουμε στην ατομικότητα. Εν τέλει, προσωπική μου άποψη είναι πως βασική αιτία αποτελεί ο υλισμός, είτε αριστερός είτε δεξιός.