το σχέδιο του Θεού και το σχέδιο ‘των παιδιών της γαλαρίας’

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Πριν απαντήσω στο σχόλιο του Κώστα Παππά που έκανε στην πολεμική κριτική μου για τις θέσεις των παιδιών της γαλαρίας για ένα μαχητικό, διεκδικητικό, συγκρουσιακό κίνημα ανέργων, θα  εκθέσω σήμερα κάποιες  σκέψεις που αφορούν τον στρατηγικό προσανατολισμό της εν λόγω θεωρητικής και πολιτικής ομάδας. Θα παραθέσω δύο πολύ σύντομα αποσπάσματα, τα οποία συμπυκνώνουν τον προβληματισμό της.

Στο προλογικό σημείωμα (σελ. 1-2)  δέχονται ότι

Είναι επίσης αλήθεια ότι, μαζί με το κίνημα και τη μουσική μας χάσαμε και τις πόλεις μας, χάσαμε την Αθήνα, όπως χάσαμε πολύ πιο πριν το Παρίσι των παιδιών του παραδείσου, την Ταγγέρη, το Ντιτρόιτ, τη Ρώμη. Ό,τι βιώσαμε, ό,τι ελπίσαμε, ό,τι φανταστήκαμε απομακρύνθηκε σαν μια αναπαράσταση αναρτημένη στο you tube.

Και το προλογικό σημείωμα τελειώνει ως εξής:

Πρέπει να ξαναπάρουμε την Ταγγέρη βάσει σχεδίου, οργανωμένου από κοινού με την εξεγερμένη πλέμπα της. Αυτή είναι μια προγραμματική δήλωση, αγαπητοί Σλόθροπ. Προσφέρουμε εδώ το πρώτο μέρος ενός Gebrauchsanleitung zur Aufhebung der Isolierung. Ουγκ!

Όλο το τεύχος λοιπόν είναι το πρώτο μέρος μιας οδηγίας χρήσης για την υπέρβαση της απομόνωσης. Να ποια είναι και η τελευταία πρότασής της:

Δική μας δουλειά είναι να κατανοήσουμε τις ριζικές αιτίες της αδυναμίας μας να συγκροτήσουμε ένα συλλογικό, ανατρεπτικό του καπιταλισμού κίνημα.

Ήττα και αδυναμία, λοιπόν. Αυτή η ομολογία ήταν που με παρώθησε να διατυπώσω τις σκέψεις μου σχετικά με τα αίτια της ήττας των πρόσφατων κινητοποιήσεων και εξεγέρσεων (2008-2014) και για την πρόταση σύμπηξης ενός μαχητικού, διεκδικητικού και συγκρουσιακού κινήματος ανέργων. Τα παιδιά της γαλαρίας θεωρούν ότι οι αιτίες της ήττας ήταν ένας συνδυασμός αστυνομικής καταστολής και εσωτερικών αδυναμιών: περιορισμένη συμμετοχή, μη υπέρβαση της αστικής νομιμότητας και αδυναμία αυτόνομης οργάνωσης, κυριαρχία της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας, αδυναμία συντονισμού, αδυναμία υπέρβασης της απομόνωσης των μερικών αγώνων. Τα παιδιά της γαλαρίας, και πολλοί άλλοι, ήλπιζαν και φαντάζονταν ότι θα γίνει χαμός, ότι η αμείλικτη επίθεση των καπιταλιστών που άρχισε το 2010 κατά του προλεταριάτου, ενεργού και ανενεργού, και κατά των αυταπασχολούμενων και μικρομεσαίων θα κινητοποιούσε εξεγερσιακά τα πληττόμενα κοινωνικά στρώματα και ότι υπήρχε η πιθανότητα ή η δυνατότητα μιας νίκης. Τελικά ο χαμός έγινε και πήρε τη μορφή της ήττας.

Εγώ υποστήριζα, και συνεχίζω να υποστηρίζω,  ότι ο μόνος τρόπος για να αποκρούονταν, για να αποκρουστεί η αμείλικτη επίθεση των καπιταλιστών και των υπηρετών τους ήταν μια γενική απεργία μακράς διάρκειας του βιομηχανικού προλεταριάτου. Όλοι φώναζαν όλοι στους δρόμους, εγώ πρότεινα, και συνεχίζω να προτείνω,  κανένας στη δουλειά, κανένας στους δρόμους. 

Το ότι το πρότεινα και το προτείνω δεν σήμαινε και δεν σημαίνει ότι θεωρούσα πως το βιομηχανικό προλεταριάτο θα απεργήσει τόσο όσο απαιτείται για να αποκρουστεί η επίθεση. Θεωρούσα και θεωρώ ότι το βιομηχανικό προλεταριάτο αδιαφόρησε, αδιαφορεί και θα συνεχίσει να αδιαφορεί γιατί ήταν το κοινωνικό στρώμα που θίχτηκε λιγότερο σχετικά με τα άλλα πληττόμενα, γιατί ένα μεγάλο μέρος του ήταν χρεωμένο και γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι απεργία σημαίνει απόλυση.

Η αδιαφορία του βιομηχανικού προλεταριάτου φέρνει στο προσκήνιο πάρα πολλά ερωτήματα, ερωτήματα τα οποία απασχολούν τη θεωρία της επανάστασης ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, ερωτήματα που έθεσαν και επιχείρησαν να απαντήσουν τόσο μαρξιστές όλων των ρευμάτων όσο και αναρχικοί όλων των ρευμάτων. Τα παιδιά της γαλαρίας, και δεν είναι οι μόνοι, αδιαφορούν για πολλά από αυτά τα ερωτήματα, ενώ σε άλλα δίνουν απαντήσεις για τις οποίες δεν χωράει άλλη κουβέντα. Θεωρούν λόγου χάριν ότι μόνο ένα συλλογικό κίνημα μπορεί να ανατρέψει τον καπιταλισμό κι ότι αυτό το κίνημα πρέπει να διαθέτει ένα σχέδιο, το οποίο θα διαμορφώσουν, θα οργανώσουν οι επαναστάτες, μεταξύ των οποίων και τα παιδιά της γαλαρίας, καλή ώρα, με την εξεγερμένη πλέμπα. 

Ποια είναι αυτά τα ερωτήματα και ποιες απαντήσεις έχουν δοθεί, φίλες και φίλοι, εδώ και σχεδόν δύο αιώνες;  Είναι ένα αχανές ζήτημα, πολύ ενδιαφέρον –  θα καταπιαστούμε με αυτό διεξοδικά προσεχώς, μέσα στους επόμενους μήνες. Θα παραθέσω όμως τα πιο βασικά ώστε να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο που θα μας επιτρέψει να εξετάσουμε τις απόψεις των παιδιών της γαλαρίας περί συλλογικού, ανατρεπτικού του καπιταλισμού κινήματος,  εφοδιασμένου με σχέδιο των επαναστατών οργανωμένο από κοινού με την  εξεγερμένη πλέμπα.

1. Είναι εφικτή η κοινωνική επανάσταση, η εγκαθίδρυση άλλων, μη κυριαρχικών,  κοινωνικών σχέσεων, η ανατροπή του καπιταλισμού;

2. Εάν είναι, ποιοι θα την κάνουν, ποιοι θα  ανατρέψουν τον καπιταλισμό, ποιοι θα εγκαθιδρύσουν μη κυριαρχικές, κομμουνιστικές κοινωνικές σχέσεις;

3. Πώς θα την κάνουν, πως θα εγκαθιδρύσουν τον κομμουνισμό, πως θα ανατρέψουν τον καπιταλισμό; 

Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα, φίλες και φίλοι. Το τι έχει γραφτεί για αυτά τα ερωτήματα,  εδώ και δυο αιώνες σχεδόν, από τους ουτοπικούς σοσιαλιστές και τους μαρξιστές και τους αναρχικούς όλων των ρευμάτων μέχρι τους μεταναρχικούς, μεταμαρξιστές, μεταδομιστές διανοητές δεν λέγεται! Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα: ο Ζαν Μποντριγιάρ υποστήριξε ότι η κοινωνική επανάσταση έχει γίνει ήδη στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες! Δεν ξέρω τι κάνετε εσείς αλλά εγώ διαβάζω με πολύ μεγάλη προσοχή και σεβασμό και σκέφτομαι και ξανασκέφτομαι κάθε άποψη, όσο εκκεντρική, κουφή, παράξενη και ελιτίστικη κι αν μας φαίνεται. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στην Ολλανδία πάνω από το 50% των εργαζομένων προτιμούν τη μερική απασχόληση, τετράωρη συνήθως, τότε η άποψη του Μποντριγιάρ έχει κάποια δόση αλήθειας; Κάποιοι θα πουν ότι δεν έχει –  εγώ θα πω ότι έχει.

Κάθε ένα από τα παραπάνω ερωτήματα είναι ένας τόπος συνάντησης πολλών άλλων ερωτημάτων.

Εάν ο καπιταλισμός δεν παράγει μόνο εμπορεύματα αλλά και το προλεταριάτο, είναι δυνατόν αυτό το προϊόν του, ως μερικότητα,  να τον ανατρέψει, να ανατρέψει την ολότητα του καπιταλισμού; Είναι δυνατή, είναι εφικτή μια κοινωνία μη κυριαρχικών, κομμουνιστικών κοινωνικών σχέσεων; Εάν ο καπιταλισμός παράγει έναν τύπο ανθρώπου ανταγωνιστικό, ατομικιστικό και φοβισμένο, εάν οι συνέπειες του καπιταλισμού διαμορφώνουν έναν τέτοιο τύπο ανθρώπου, είναι δυνατόν αυτός ο τύπος ανθρώπου να τον ανατρέψει και να εγκαθιδρύσει κομμουνιστικές ή άλλως πως λεγόμενες κοινωνικές σχέσεις;  Θέλει το προλεταριάτο, θέλει αυτός ο τύπος ανθρώπου να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να εγκαθιδρύσει μη κυριαρχικές κοινωνικές σχέσεις; Είναι δυνατόν να υπάρξει κοινωνία χωρίς Κράτος, χωρίς Κυριαρχία, χωρίς Εμπόρευμα και Χρήμα;

Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι πολλές και ποικίλες. Κάποιοι ομολογούν ότι είναι ικανό, άλλοι ότι δεν είναι ικανό το προλεταριάτο να ανατρέψει τον καπιταλισμό αλλά μπορεί να γίνει. Εάν είναι ικανό, γιατί δεν τον ανέτρεψε;  Η απάντηση: πρέπει να περιμένουμε, δεν ήρθε ακόμα η ώρα του, μια μέρα θα τον ανατρέψει. Ας περιμένουμε. Και τί θα κάνουμε μέχρι το προλεταριάτο να ανατρέψει τον καπιταλισμό;  Άλλοι λένε ότι δεν είναι ικανό, δεν μπορεί από μόνο του. Τί γίνεται σε αυτή την περίπτωση; Θα το βοηθήσουμε να γίνει;  Ποιοι θα το βοηθήσουμε;  Οι επαναστάτες;  Πώς;  Με την εκπαίδευση, είπαν και λένε κάποιοι. Άλλοι λένε ότι πρέπει να εισαγάγουμε την επαναστατική συνείδηση στο προλεταριάτο. Θα πρέπει να περιμένουμε από όλο το προλεταριάτο να ανατρέψει τον καπιταλισμό ή μόνο από ένα τμήμα του;  Θα είναι αυθόρμητη ή θα είναι οργανωμένη; Θα είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής ενός σχεδίου ή δεν χρειάζεται κάποιο σχέδιο;

Η ανατροπή του καπιταλισμού θα είναι αιφνίδια και ταχεία ή θα είναι μια μακροχρόνια και σταδιακή διαδικασία; Η κατάλυση της καπιταλιστικής Κυριαρχίας θα είναι ταυτόσημη με την κατάκτηση του Κράτους κι αλλών τόπων και χώρων του καπιταλισμού; Η ανατροπή θα είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης εφόδου της μεγάλης νύχτας στον ουρανό;  Και τί γίνεται στην περίπτωση που η  καπιταλιστική Κυριαρχία δεν είναι τόπος αλλά ένα σύνολο σχέσεων, διάχυτων, εάν ο καθένας μας είναι Κύριος προς τον άλλον; Η ανατροπή θα είναι βίαιη ή ειρηνική;  Είναι δυνατόν να είναι βίαιη, είναι δυνατόν το προλεταριάτο υπερισχύει οπλικά και στρατιωτικά του αντιπάλου του;  Θα καταφύγει το προλεταριάτο στη χρήση των πυρηνικών όπλων για να ανατρέψει τον καπιταλισμό;  Θα χρησιμοποιήσουν οι καπιταλιστές πυρηνικά όπλα για να καταστείλουν μια παγκόσμια κοινωνική επανάσταση; Εάν ναι, τί θα κάνει το προλεταριάτο σε αυτήν την περίπτωση; Είναι δυνατός ο έλεγχος του καπιταλιστικού χώρου με τα όπλα;  Θα πρέπει να πολεμήσουμε στο πεδίο του χώρου ή του χρόνου;

Θα πρέπει να υπάρξει ταύτιση μέσων και σκοπών ή ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;  Η εγκαθίδρυση των κομμουνιστικών κοινωνικών σχέσεων θα αρχίσει πριν ή μετά την ανατροπή του καπιταλισμού; Εάν αρχίσει πριν, δεν υπάρχει το ενδεχόμενο ο καπιταλισμός να τις ενσωματώσει, να τις διαχειριστεί;  Μήπως ο καπιταλισμός και το Κράτος είναι διαχειριστές ενός διάχυτου, μοριακού κομμουνισμού; Εάν δεν υπάρχει ταύτιση μέσων και σκοπών, μήπως αυτή η μη ταύτιση είναι το έμβρυο μιας νέας Κυριαρχίας κι ενός νέου Κράτους;

Αυτά είναι τα σημαντικότερα ερωτήματα που μας απασχολούν εδώ και δύο αιώνες σχεδόν, φίλες και φίλοι. Όλοι και όλες, όσοι και όσες σκέφτονται για τη δυνατότητα ή μη ανατροπής του καπιταλισμού, για το ποιος και πώς θα την πραγματώσει έχουν διαμορφώσει τις θέσεις τους, τις σκέφτονται, τις ξανασκέφτονται, τις αναθεωρούν, τις επεξεργάζονται, σήμερα υιοθετούν τη μία άποψη, αύριο την  άλλη. Τα παιδιά της γαλαρίας θεωρούν ότι η ανατροπή του καπιταλισμού και η εγκαθίδρυση μιας εξισωτικής, κομμουνιστικής κοινωνίας είναι εφικτά· ότι η ανατροπή θα είναι αιφνίδια, ταχεία και με τη χρήση όπλων· το προλεταριάτο όμως δεν είναι ικανό να ανατρέψει από μόνο του τον καπιταλισμό, θα χρειαστεί τη βοήθεια επαναστατών· οι επαναστάτες και εξεγερμένη πλέμπα από κοινού θα οργανώσουν ένα σχέδιο, το οποίο θα υλοποιηθεί από ένα συλλογικό, ανατρεπτικό του καπιταλισμού  κίνημα.

Αυτό όμως το συλλογικό, ανατρεπτικό του καπιταλισμού κίνημα δεν έχει συγκροτηθεί ακόμα, και δεν έχει συγκροτηθεί διότι προφανέστατα υπάρχουν  αδυναμίες και τα παιδιά της γαλαρίας θεωρούν καθήκον τους, αυτή είναι η δική τους δουλειά, να κατανοήσουν τις ριζικές αιτίες αυτής της αδυναμίας. Τις ψάχνουν εδώ και πολλές δεκαετίες και θα τις ψάχνουν ακόμα. Δεν έχουν όμως αναρωτηθεί εάν ένα συλλογικό κίνημα εφοδιασμένο με σχέδιο,  οργανωμένο από επαναστάτες και εξεγερμένη πλέμπα,  είναι ικανό να ανατρέψει τον καπιταλισμό. Το κίνημα είναι αποτέλεσμα της κίνησης –   κίνηση της εξεγερμένης προλεταριακής πλέμπας με τα όπλα στα χέρια από ένα σημείο σε ένα άλλο· προφανώς το σημείο αυτό είναι η καπιταλιστική παραγωγή και το καπιταλιστικό Κράτος. Η δε κίνηση, η επίθεση, η έφοδος θα γίνει βάσει σχεδίου, το οποίο προφανώς θα αναπροσαρμόζεται ανάλογα με την έκβαση της εφόδου των κινηματιών. Κάποια προλεταριακά στρατεύματα θα επιτεθούν εδώ, κάποια αλλού, θα υπάρχει συντονισμός, κλιμάκωση, επιθέσεις, υποχωρήσεις. Το σχέδιο θα είναι ο προλεταριακός Ναπολέων.

Το προλεταριακό σχέδιο ανατροπής του καπιταλισμού θα αντιπαρατεθεί με αυτό του αντιπάλου, των καπιταλιστών. Τα παιδιά της γαλαρίας λένε ότι το σημερινό σχέδιο του αντιπάλου είναι η περικύκλωση του προλεταριάτου. Παραδέχονται ότι το σχέδιο έχει πραγματωθεί –  το προλεταριάτο έχει περικυκλωθεί. Τί θα το κάνει τώρα ο Κύριος καπιταλιστής το περικυκλωμένο, πολιορκημένο προλεταριάτο; Μπορεί να σπάσει τη περικύκλωση, την πολιορκία το προλεταριάτο.  Μπορεί, διατείνονται τα παιδιά της γαλαρίας, αλλά δεν το έχει κάνει. Θα το κάνει, αρκεί να κατανοήσουμε τις αδυναμίες συγκρότησης ενός συλλογικού ανατρεπτικού του καπιταλισμού κινήματος. Το οποίο θα εφορμήσει και θα σπάσει την περικύκλωση.

Το χρειάζεται αυτό το προλεταριάτο ο Κύριος καπιταλιστής; Την απάντηση την έδωσε ο Μαρξ πριν από ενάμιση αιώνα: με την εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας στην καπιταλιστική παραγωγή, ο τεράστιος παγκόσμιος πλούτος των εμπορευμάτων θα παράγεται παρά πολύ γρήγορα, με πολύ λίγα χέρια. Την πραγμάτωση αυτής της πρόγνωσης τη ζούμε στις μέρες μας και θα τη ζήσουμε πιο έντονα τις προσεχείς δεκαετίες.  Η πραγμάτωση αυτή θα σηματοδοτήσει τη συρρίκνωση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Για την επέκταση όμως και τη συρρίκνωση των τρόπων παραγωγής θα ασχοληθούμε διεξοδικά καθ΄όλη τη διάρκεια του 2015.

Οι επαναστάτες και η εξεγερμένη πλέμπα που από κοινού θα επεξεργαστούν το σχέδιο ανατροπής του καπιταλισμού θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους και την πρόγνωση του Μαρξ αλλά και το σχέδιο του Θεού, το οποίο ο Χέγκελ παρουσίασε ως σχέδιο της Ιστορίας (κατά συνέπεια, ο Θεός είναι ταυτόσημος με την Ιστορία). Το οποίο δεν είναι παρά το σχέδιο του δουλοκτήτη Κυρίου που το κληρονόμησε στον φεουδάρχη Κύριο κι αυτός στον καπιταλιστή: να γίνει πιο ισχυρός κι από τη φύση κι από τον αντίπαλό του, τους Υποτελείς. Πιο ισχυρός από τη φύση, αθάνατος δηλαδή, δεν μπορεί να γίνει. Ούτε από τους Υποτελείς, αφού δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτούς. Θα έχει μόνο όσους χρειάζεται. Ο Μαρξ είπε ότι θα είναι λίγοι κι εγώ συμφωνώ. Εάν όμως είναι λίγοι, η αντίστροφη μέτρηση του καπιταλισμού άρχισε. Ποιος τρόπος παραγωγής θα ακολουθήσει δεν το γνωρίζουμε. Η γνώμη μου είναι ότι θα έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τη δουλεία. Και ότι η εποχή της συρρίκνωσης  του καπιταλισμού θα είναι και εποχή της διεύρυνσης του εμμενούς κομμουνισμού.