φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η αύξηση, η μεγέθυνση, η επέκταση της ισχύος (της ικανότητας, της δυνατότητας επιβολής της θέλησης) είναι το κομβικό, το εντονότερο χαρακτηριστικό της Κυριαρχίας, της κοινωνικής σχέσης μεταξύ δύο προσώπων, δύο ομάδων, προσώπου και ομάδας, κοκ. (ή μεταξύ προσώπου/ομάδας κοκ και φύσης αλλά εδώ θα περιοριστούμε στην Κυριαρχία μεταξύ ανθρώπων)· η Κυριαρχία πολώνεται ανάμεσα σε δύο φορείς της σχέσης, επιβάλλεται, εγκαθιδρύεται από από ένα πρόσωπο ή ομάδα ή κοινότητα ή φυλή, κοκ, στον οποίο πόλο δίνουμε το όνομα Κύριος, πάνω σε έναν άλλο αντίστοιχο και το οποίο ονομάζουμε Υποτελής ή Υποτελείς.
Η αύξηση γίνεται με δύο τρόπους: θετικά, με την αύξηση της ισχύος του Κυρίου, και αρνητικά, με τη μείωση της ισχύος του Υποτελούς. Εκ των πραγμάτων, ο θετικός τρόπος επιφέρει την μείωση της ισχύος του Υποτελούς ενώ ο αρνητικός την αύξηση της ισχύος του Κυρίου. Είναι η αδυναμία που ωθεί κάποιον να επιβάλλει η θέλησή του μέσω της διαθέσιμης ισχύος, την Κυριαρχία, για να επιβληθεί όμως αυτή απαιτείται μια κάποια αρχική, πρωτογενής ισχύς. Η εγκαθιδρύουσα την Κυριαρχία ισχύς είναι εκδήλωση αδυναμίας: ο ισχυρός Κύριος είναι αδύναμος διότι είναι αδύνατον να υπάρξει χωρίς τον αδύναμο Υποτελή. Όσο όμως υπάρχει η σχέση, όσο κι αν ο ισχυρός γίνεται ισχυρότερος και ο αδύναμος ακόμα πιο αδύναμος, η εξάρτηση του Κυρίου από τον Υποτελή δεν εξαλείφεται: αυτό σημαίνει ότι ο ισχυρός Κύριος, όσο ισχυρός και να είναι, παραμένει αδύναμος· και ο Υποτελής, όσο αδύναμος και να είναι, παραμένει ισχυρός. Ο μόνος τρόπος να είναι πανίσχυρος ο Κύριος είναι να εξαλειφθεί ο Υποτελής· στην περίπτωση όμως αυτή, καταργείται η Κυριαρχία και ο Κύριος υποπίπτει στην κατάσταση της πλήρους αδυναμίας: Ο Θεός δεν μπορεί να υπάρξει, δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς πιστούς!
Η εγγενής τάση της ισχύος είναι η κλιμάκωση – η ιεραρχία είναι εκδήλωση αυτής της κλιμάκωσης: ο Κύριος μπορεί να είναι Υποτελής και ο Υποτελής Κύριος. Εφόσον η ισχύς είναι εγγενής αδυναμία, ο μόνος τρόπος να μην είναι, είναι να αυξάνεται, η μεγεθύνεται, να επεκτείνεται. Όσο αυξάνεται, τόσο πιο πολύ πρέπει αυξάνεται αλλά η διαδικασία αυτή, μια πλεονική σπείρα, σε ένα πεπερασμένο σύνολο έχει όρια: αυξάνεται τόσο πολύ που δεν μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω και τότε αρχίζει η εκκίνηση της μειονικής σπείρας, μια διαδικασία απώλειας ισχύος που μπορεί να καταλήξει στην εξαφάνιση ή, στην καλύτερη περίπτωση, στην επιστροφή της αρχικής κατάστασης. Για να διατηρηθεί η ισχύς σε ένα δοσμένο επίπεδο χρειάζεται περισσότερη ενέργεια, πρώτες ύλες, εργασία κλπ αφού η ισχύς δεν είναι μια αφηρημένη έννοια αλλά ένα σύνολο θεσμών, πρακτικών, θεσπίσεων. Όταν η ισχύς γίνεται τόσο μεγάλη που δεν μπορεί πια να αναπαραχθεί, αρχίζει να καταρρέει.
_ . _ . _ .
Ο Γιάννης Τζανάκος με παρακίνησε να διαβάσω ένα κείμενό του με θέμα την παρουσίαση και εξέταση της ορολογίας της ρωμαϊκής πολιτικής κυριαρχίας (http://aftokathorismos.blogspot.gr/2011/11/blog-post_12.html) και να εκφράσω τη γνώμη μου. Το διάβασα με την δέουσα προσοχή και σπεύδω να εκθέσω αυτά που γνωρίζω και αφού το κάνω θα διατυπώσω και την άποψή μου. Θα αφιερώσουμε πολλά σημειώματα, μιας και το θέμα της προέλευσης της ορολογίας της ρωμαϊκής Κυριαρχίας είναι και πολύ ευρύ και πολύ ενδιαφέρον. Και μετά τα σημειώματα, θα γράψω ένα σημείωμα, που θα βασιστεί πάνω σε αυτά που εξετάζουν την ορολογία, με θέμα: εισαγωγή στην ιστορία των ρωμαϊκού δουλοκτητικού κοινωνικού σχηματισμού με οδηγό τη διαδικασία σχηματισμού του λατιφούντιου (latifundium) και της aυτοκρατορίας (imperium).
Θα μας απασχολήσουν δηλαδή δύο ερωτήματα: πώς ένας μικρός λαός μιας πολύ μικρής επικράτειας έγινε τόσο ισχυρός και επεκτάθηκε τόσο πολύ κι έγινε μια τεράστια αυτοκρατορία, ποια κοινωνική σχέση επικρατούσε στη κονωνία αυτού του λαού, ποια ήταν η κοινωνική διαφοροποίηση και πως αυτή συνέβαλε στον σχηματισμό της αυτοκρατορίας; Και, δεύτερο, γιατί και πώς κατέρρευσε αυτή η αυτοκρατορία. Οι απαντήσεις έχουν ήδη δοθεί στην σύντομη εισαγωγή περί Κυριαρχίας που παρέθεσα· θα σπεύσουμε όμως να εξετάσουμε τη γλώσσα και τους όρους της ρωμαϊκής Κυριαρχίας διότι είναι μια ιστορική πηγή πολύ μεγάλης σημασίας: η ετυμολογία μιας λέξης μας δείχνει την πρωταρχική της σημασία, και αυτή δεν μπορεί παρά να παραπέμπει σε κοινωνικές σχέσεις την εποχή του σχηματισμού της λέξης.
Θα συνεχίσω αύριο το πρωί.
1. augeo, auctus, αFέξω, αύξω
[Τρίτη, 1 Ιουλίου 2014]
Η λέξη auctoritas, αφηρημένο ουσιαστικό, προέρχεται από το nomen agentis (όνομα του δρώντος προσώπου) auctor· πριν εξετάσουμε τις πολλές σημασίες που έχουν αυτές οι δύο λέξεις, θα εστιάσουμε τη προσοχή μας στην ετυμολογία τους και στην αρχική τους σημασία. Είμαστε βέβαιοι ότι στο όνομα auctor υπάρχει η ρίζα aug- (aug-tor > auctor), που την εντοπίζουμε στο ρήμα augeo, που η πρωταρχική σημασία του ήταν αυξάνω, μεγαλώνω· να σημειώσουμε ότι δεν αναφέρεται στη φύση, στα φυτά ή τα ζώα, αλλά στον πλούτο, στο κύρος, την ισχύ. Ας δούμε μερικές χρήσεις του ρήματος: augeo possesiones σημαίνει μεγαλώνω τα κτήματά μου ενώ augeo republicam agris, αυξάνω την πολιτεία με αγρούς. Και στις δύο περιπτώσεις η αύξηση γίνεται με την αρπαγή ξένου πλούτου, με την κατάκτηση. rumorem laudando auget σημαίνει με επαίνους μεγαλώνει, αυξάνει τη φήμη, άρα την προσωπική ισχύ· honore eum auget, με τιμές αυξάνει τον εαυτό του, με τιμές αυξάνει την διαθέσιμη προσωπική ισχύ. animum viri augeo σημαίνει αυξάνω την ψυχή του άνδρα, δηλαδή τον ενθαρρύνω, αυξάνω το θάρρος του άνδρα. augeo aram σημαίνει αυξάνω τον βωμό, δηλαδή, αυξάνω τη θυσία στον βωμό, τιμώ περισσότερο τον βωμό, επιδεικνύοντας έτσι, άρα αυξάνοντας, τη διαθέσιμη προσωπική ισχύ. Για τους Ρωμαίους, potentia auget, η δύναμη, η ισχύς αυξάνει, μεγαλώνει ενώ populi Romani magnitudo auxit, το μέγεθος του ρωμαϊκού λαού αυξάνεται, μεγαλώνει.
Το ρηματικό επίθετο auctus σημαίνει αυξημένος: auctior est animi vis, η δύναμη της ψυχής μπορεί να αυξηθεί περισσότερο, να γίνει μεγαλύτερη, ενώ οι θεοί δίνουν περισσότερα: auctius di fererunt.
Ετυμολογικά, άρα και σημασιολογικά, το augeo αντιστοιχεί στο αρχαιοελληνικό αέξω (αFέξω) και αύξω. Το πρώτο το διαβάζουμε μόνο στήν Ιλιάδα, την Οδύσσεια και τους ομηρικούς ύμνους ενώ η αρχαιότερη μαρτυρία του δεύτερου ανάγεται στον Πίνδαρο. Όπως και το λατινικό augeo,δεν αναφέρονται στο μεγάλωμα των φυτών και των ζώων αλλά στην αύξηση της ισχύος και του πλούτου. Θα παραθέσω δὐο μόνο πολύ χαρακτηρικά εδάφια. Στην Ιλιάδα, στην Μ, 214, ο Πολυδάμας συμβουλεύει τον ΄Εκτορα και μεταξύ των άλλων του λέει, σον δε κράτος αιέν αέξειν, η δική σου η δύναμη, η ισχύς πάντα θα μεγαλώνει. Στη Πολιτεία του ο Πλάτων γράφει (591 d), τον όγκον του πλήθους. . . άπειρον αυξήσει. Η πλατωνική, μάλλον, λέξη αύξις πλάστηκε ως αντίθετο στη λέξη φθίσις: γράφει στον Φίληβο (42 c) , αύξεσι και φθίσεσι, με αυξήσεις και μειώσεις.
Ας δούμε τώρα την ετυμολογία των ρημάτων augeo και αύξω. Οι φιλόλογοι και οι ιστορικοί γλωσσολόγοι διακρίνουν δύο μορφήματα: το αυ, au που δηλώνει τον χρόνο (επίρρημα) που σημαίνει πάλι, και πάλι, εκ νέου· το εντοπίζουμε στις λέξεις αυτίκα, αυτός, αύτε, autem (πάλι) – και στo γερμανικό auch (< γοτθικό auk). Και το s (ελληνική) ή το e (λατινική), μηδενισμένες βαθμίδες του μορφήματος εσ, es, που το εντοπίζουμε στο ρήμα ειμί (<εσ-μί)και στο λατινικό sum, es, est κτλ.. απαρέμφατο esse, με ανάπτυξη του συμφώνου q που στην μεν λατινική μετεξελίχθηκε σε g, στην δε αρχαιοελληνική σε κ: au-(q)e-o. Το μόρφημα εσ (ειμί, sum) δεν δηλώνει απλά τη φυσική ύπαρξη αλλά την ισχυρή κοινωνική ύπαρξη: ειμί, sum, σημαίνει υπάρχω διαθέτοντας ισχύ, υπάρχω ως ισχυρός. Οι λέξεις εσθλός (γενναίος, ισχυρός) και όσιος (σεβαστός, ιερός λόγω ισχύος) προέρχονταιμ από το μόρφημα ες, ας μη το ξεχνάμε – και η ουσία, που η αρχική της σημασία ήταν περιουσία, πλούτος, όπως έχουμε ήδη εξετάσει.
2. augustus
Αυτός που ο πλούτος του και η ισχύς του έχει αυξηθεί σε βαθμό υπέρτατο, που έχει γίνει τόσο πλούσιος και ισχυρός ώστε να προκαλεί τον φόβο και τον σεβασμό ( ο οποίος είναι φόβος) λέγεται augustus, επίθετο. Η αρχική σημασία αυξημένος ως προς τον πλούτο και την ισχύ σε υπέρτατο βαθμό έχει καλυφθεί από την μεταγενέστερη σημασία ‘σεβαστός όσο κανένας άλλος, ιερώτατος, ιεροπρεπέστατος, μεγαλειώδης’ . locus augustus σημαίνει ιεροπρεπέστατος τόπος, τόπος στον οποίο επιδεικνύεται και αναπαράγεται η ισχύς. Από το επίθετο παράχθηκε το πολύ μεταγενέστερο ρήμα augusto, που σημαίνει ‘καθοσιώ, λαμπρύνω’
3. auxilium
4. auctor
5. auctoritas
6. authority
δάσκαλε δάσκαλε που είσαι??
είμαι καλά, γράφω, φοβερά πράγματα. Υπομονή, τι άλλο να κάνουμε;