τα πολλά κι άλυτα για δύο αιώνες προβλήματα της Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Φίλος με ρώτησε εάν θα μπορούσε να μην είχε γίνει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Ο πόλεμος αυτός είναι ένα από τα  εδώ και δύο αιώνες πολλά κι άλυτα ακανθώδη προβλήματα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας: δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή θεωρία για ποιον ή ποιους λόγους έγινε. Αύριο το πρωί θα εκθέσω τη δική μου γνώμη, θα κάνω όμως και κάτι άλλο: θα εξετάσω το ίδιο το ερώτημα, την προέλευσή του και θα δείξω ότι είναι έχει έντονα αποτυπωμένο πάνω του την ανάγνωση της αρχαίας ελληνικής ιστορίας από τον Κορνήλιο Καστοριάδη: ήταν τόσο το εύρος της αυτοθέσμισης και της αμφισβήτησης της αθηναϊκής κοινωνίας που θα μπορούσε να μην είχε γίνει. Δεν θα ήθελα πρωινιάτικα να φανώ χυδαίος και άκομψος.  Αύριο.

     Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα του Πελοποννησιακού πολέμου θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι είναι ένα από τα πολλά κι άλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ιστορικοί από τα μέσα στου 19ου αιώνα μέχρι στις μέρες –  σχεδόν δύο αιώνες είναι αυτοί!  Αυτό, φίλες και φίλοι, είναι ήδη ένα μεγάλο πρόβλημα το οποίο απαιτεί και κατανόηση και εξήγηση! Να διευκρίνίσω  ότι η ύπαρξη των προβλημάτων αφορά την περίοδο από τις αρχές της αρχαίας ελληνικής ιστορίας μέχρι την απώλεια της αυτονομίας των πόλεων με τη μακεδονική κατάκτηση, στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα (350-300). Ποια είναι αυτά τα προβλήματα, γιατί είναι άλυτα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπάρχει τρόπος να επιλυθούν;

   Με τα προβλήματα αυτά ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια  – αποτελούν το αντικείμενο της μελέτης Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία, στην οποία και εκθέτω γιατί δεν μπορούμε να τα επιλύσουμε, προτείνω δηλαδή μια  θεωρία η οποία μας βοηθά να τα επανεξετάσουμε και ίσως να μπορέσουμε να τα κατανοήσουμε και να τα εξηγήσουμε. Ας δούμε, πολύ συνοπτικά ποια είναι αυτά τα προβλήματα και ποια είναι η δική μου μεθοδολογιική και θεωρητική προσέγγιση.

       1α. Γνωρίζουμε, φίλες και φίλοι, πώς δημιουργήθηκε ο μινωικός πολιτισμός; Όχι, δεν γνωρίζουμε. Το κομβικό αυτό ερώτημα συνοδεύεται κι από άλλα επιμέρους αλλά πολύ σημαντικά ερωτήματα. Ποια ήταν η σχέση των ανακτόρων με την οικονομία;  Πρόκειται για κοινωνικό σχηματισμό στον οποίο επικρατούσε ο λεγόμενος ανατολικός τρόπος παραγωγής; Ποιό ήταν το τέλος αυτού του πολιτισμού, παρήκμασε, και γιατί,  ή καταστράφηκε, από ποιους;

    1β.  Πώς δημιουργήθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός;  Ποιός τρόπος παραγωγής επικρατούσε στον μυκηναϊκό κοινωνικό σχηματισμό; Η γένεση των ανακτόρων ήταν μια γηγενής κοινωνική διαδικασία  ή μίμηση ξένου προτύπου; Τα ανάκτορα, το διοικητικό κέντρο κάθε μυκηναϊκής επικράτειας,  ήταν Κράτος; Η μυκηναϊκή κοινωνία παρήκμασε, και γιατί,  ή καταστράφηκε, από ποιούς; 

     2. Ποιά εξήγηση υπάρχει για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κοινωνίας από την εξαφάνιση του μυκηναϊκού πολιτισμού μέχρι τη γένεση της πόλεως (1100-750), δηλαδή για την ανυπαρξία οικισμών, την αραιοκατοίκηση (ολιγανθρωπία) και τη διακοπή των σχέσεων με τους γειτονικούς πολιτισμούς;  Ποιος τρόπος, ποιοί τρόποι παραγωγής επικρατούσαν; Ποιο πολίτευμα υπήρχε και γιατί; Είναι ιστορικές πηγές η Ιλιάδα και η Οδύσσεια γι΄ αυτή την  περίοδο;    

3.  Γιατί δεν έχουμε κατανοήσει ακόμα τη γένεση της πόλεως κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500); Γιατί δεν υπήρχαν πόλεις τη προηγούμενη περίοδο και εμφανίζονται τώρα; Γιατί αυτή την περίοδο εμφανίζονται τόσο πολλοί και σημαντικοί κοινωνικοί θεσμοί (εμπόρευμα, χρήμα, δουλεία, γραφή, αποικισμός, οπλιτική φάλαγγα, αθλητισμός, παρακμή ηρωικής ποίησης,  εμφάνιση της λυρικής και της τραγωδίας, φιλοσοφία, αγγειογραφία, γλυπτική, ναοί, ναυπηγική και άλλοι), πολύ περισσότεροι και σημαντικότεροι από αυτούς της κλασικής λεγόμενης εποχής (500-350);  Ποιες ήταν οι σχέσεις με τους πολιτισμούς της Ανατολής; Ποια ήταν η βασική   οικονομική, κοινωνική, πολιτική και ιδεολογική εξέλιξη της περιόδου; Τί κοινωνία ήταν η κοινωνία της Σπάρτης; Πώς εξηγείται ο παροξυσμός του κοινωνικού πολέμου την εποχή του Σόλωνα;  Τί ήταν η τυραννίδα;  Τί ήταν η μεταρρύθμιση του Κλεισθένους – ἠταν η ιδρυτική πράξη της δημοκρατίας; Πόσα ερωτήματα περιλαμβάνει αυτό το τελευταίο ερώτημα!  Ποια ήταν τα κίνητρα και οι στόχοι του πλουσιότερου και ισχυρότερου αριστοκράτη της εποχής;

Θα συνεχίσω αύριο το πρωί.

Θα συνεχίσω την Τρίτη – ήρθαν φίλοι από Αθήνα.

[Τετάρτη, 14 Μαΐου 2014]

    4. Τα κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου από το 500 μέχρι το 300 είναι η ακμή και η παρακμή της πόλεως, τελική συνέπεια της οποίας ήταν η υποταγή στον μακεδονικό επεκτατισμό. Μια γενικά αποδεκτή άποψη για τα αίτια τόσο της ακμής  όσο και της παρακμής δεν υπάρχει, κάποιοι μάλιστα αρνούνται και την ίδια την παρακμή. Υπάρχουν όμως πολλά άλλα ερωτήματα, ας τα δούμε.

Οι περσικοί πόλεμοι:  γιατί πολλές πόλεις τάχθηκαν με το μέρος και πολέμησαν στο πλευρό των Περσών;  Ο αποκαλούμενος μηδισμός ήταν προδοτική συμπεριφορά;  Εάν νικούσαν οι Πέρσες, θα άλλαζε αποφασιστικά η εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας; Ποιος ήταν ο ρόλος του Θεμιστοκλέους στον αύξηση της (ναυτικής) ισχύος της Αθήνας;   Τί ήταν η πρώτη Αθηναϊκή Συμμαχία;   Τι γινόταν στην αρχαία Ελλάδα κατά τη λεγόμενη Πεντηκονταετία (479-431); Γιατί έγινε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ποιος τον πρόκαλεσε, θα μπορούσε να είχε αποφευχθέί; Γιατί επιδιώχθηκε και απο ποιους η ανασύσταση της προηγούμενης κυριαρχίας στο Αιγαίο;  Υπήρξε ή όχι παρακμή της πόλεως στα τέλη του 4ου αιώνα;  Τι γνωρίζουμε για τη μακεδονική κοινωνία; 

     Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα, φίλες και φίλοι. Το επόμενο σημείωμα που θα γράψω ευθύς αμέσως είναι μια συντομότατη, πιο σύντομη δε γίνεται, Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία, η ανάγνωση της οποίας θα μας βοηθήσει να ρίξουμε λίγο φως στα πολλά και αναπάντητα ερωτήματα.